Տրետինոին

Տրետինոին
Изображение химической структуры
Քիմիական բանաձևC₂₀H₂₈O₂
Մոլային զանգված5,0E−25 կիլոգրամ[1] գ/մոլ
Հալման ջերմաստիճան181 °C[2] °C
Դասակարգում
CAS համար302-79-4
PubChem444795
EINECS համար206-129-0
SMILESCC1=C(C(CCC1)(C)C)C=CC(=CC=CC(=CC(=O)O)C)C
ЕС206-129-0
ChEBI392618
Եթե հատուկ նշված չէ, ապա բոլոր արժեքները բերված են ստանդարտ պայմանների համար (25 °C, 100 կՊա)
Չշփոթել Իզոտրետինոին հոդվածի հետ։


Տրետինոին, նաև հայտնի որպես ամբողջովին տրանս ռետինոյաթթու (ATRA), դեղորայք, որն օգտագործվում է ակնեի և սուր պրոմիելոցիտար լեյկոզի բուժման նպատակով[3][4][5]։ Ակնեի բուժման համար կիրառվում է քսուկի կամ նրբաքսուկի (կրեմ) ձևով[5]։ Լեյկոզների բուժման դեպքում օգտագործում են երեք ամիս բերանացի ընդունման տարբերակով[3]։

Բերանացի ընդունմամբ կիրառելիս հաճախ հանդիպող կողմնակի երևույթներից են՝ հևոցը, գլխացավը, թմրածությունը, ընկճախտը, մաշկի չորությունը, քորը, մազաթափությունը, սրտխառնոցը, մկանացավերը և տեսողության խանգարումները[3]։ Այլ ավելի ծանր կողմնակի երևույթներից են՝ լեյկոցիտների թվաքանակի չափազանց բարձրացումը և թրոմբագոյացման խթանումը[3]։ Կրեմի օգտագործման ժամանակ դիտվող կողմնակի երևույթներից են՝ մաշկի կարմրությունը, թեփոտումը և լուսազգայունությունը[5]։ Հղիության ժամանակ օգտագործումը համարվում է, որ վնասում է երեխային[3]։ Դեղը դասվում է ռետինոիդների շարքին[4]։

Տրետինոին դեղորայքը ստեղծվել է 1957 թվականին և հաստատվել է բժշկական նպատակներով օգտագործման համար 1962 թվականին[6]։ Այն ներառված է Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության կողմից սահմանված անփոխարինելի՝ առողջության համար ամենաանվտանգ և անհրաժեշտ դեղերի ցանկում[7]։ Հասանելի են նաև Տրետինոինի ջեներիկ տարբերակները[8]։

Բժշկական կիրառություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մաշկային խնդիրներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տրետինոինը մեծ մասամբ կիրառվում է ակնեի բուժման նպատակով[9]։ Այն նաև կիրառվում է բուն մաշկի հիպերկոլագենացված տեղամասերը` բծերը բուժելու նպատակով, չնայած սա չի նշվում ցուցումներում[10]։

Տեղային օգտագործման տրետինոինը հակացուցված է հղիներին և դասվում է C կատեգորիային[9]։

Այն մարդիկ, ովքեր օգտագործում են այս դեղորայքը, չպետք է կիրառեն այլ միջոցներ, որոնք ունեն արտահայտված չորացնող ազդեցություն. բաղադրությունում ունեն ալկոհոլ, կծու, լայմ, ծծումբ, ասպիրին, քանի որ այս միջոցները կարող են փոխազդել կամ պոտենցել տրետինոինի կողմնակի ազդեցությունները[9]։

Լեյկոզ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տրետինոինը կիրառվում է սուր պրոմիելոցիտար լեյկոզի ռեմիսիան երկարաձգելու նպատակով այն անձանց մոտ, ովքեր ունեն մուտացիա (15;17 տրանսլոկացիա և/կամ PML/RARα գենի առկայություն) կամ անտրացիկլիններով բուժման նկատմամբ կայուն են, կամ ունեն անտանելիություն այդ խմբի դեղորայքի նկատմամբ[11][12][13]։

Այս դեղորայքը հակացուցված է հղիներին ու բերանացի ընդունման դեղաձևը դասվում է D կատեգորիային, քանզի վնասում է պտուղը[11]։

Կողմնակի ազդեցություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մաշկային կիրառում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տեղային տրետինոինը նախատեսված է միայն մաշկին քսելու համար և չի կարելի օգտագործել այլ հատվածներում, օրինակ՝ քսել աչքերին կամ լորձաթաղանթներին։ Հաճախակի հանդիպող կողմնակի ազդեցություններից են՝ մաշկի տեղային գրգռումը, կարմրությունը, թեփոտումը և այրոցի զգացումը[9]։

Լեյկոզների ժամանակ կիրառում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բերանացի ընդունման համար նախատեսված տրետինոինը ունի մի շարք վտանգներ, ինչպիսիք են՝ ռետինոյաթթվի համախտանիշը և լեյկոցիտոզը[11]։

Այլ ծանր կողմնակի երևույթներից են՝ թրոմբոզի, երեխաների մոտ բարորակ ներգանգային գերճնշման, հիպերլիպիդեմիայի՝ հիպերխոլստերինեմիայի և/կամ հիպերտրիգիցիրիդեմիայի և լյարդի ախտահարման ռիսկը[11]։

Կան նաև այլ կողմնակի երևույթներ, օրինակ՝ անհանգստություն (66 %), դող (63 %), արյունազեղումներ (60 %), վարակներ (58 %), ծայրամասային այտուցներ (52 %), ցավ (37 %), կրծքավանդակում անհարմարավետության զգացում (32 %), այրոց (29 %), տարածուն ներանոթային մակարդում (26 %), քաշի ավելացում (23 %), անորեքսիա (17 %), քաշի կորուստ (17 %) և մկանացավեր (14 %)[11]։

Շնչական համակարգի կողմից դիտվող կողմնակի երևույթները հիմնականում նշմարում են ռետինոյաթթվի համախտանիշի զարգացումը և ներառում են վերին շնչուղիների գործունեության խանգարումներ (63 %), դիսպնոէ (60 %), շնչառական անբավարարություն (26 %), հեղուկ թոքամզի խոռոչում (20 %), թոքաբորբ (14 %), խզզոցներ (14 %), սուլող շնչառություն (14 %) և այլ նշաններ, որոնք հանդիպում են 10 %-ից քիչ դեպքերում[11]։

Այս դեղորայքը օգտագործած անձանց շուրջ 23 %-ը նշում է ականջներում աղմուկի կամ լցվածության զգացում[11]։

Ստամոքսաղիքային ուղու կողմից դիտվող կողմնակի երևույթներից են՝ արյունահոսությունը (34 %), որովայնային ցավը (31 %), դիառեան (23 %), փորկապությունը (17 %), դիսպեպսիան (14 %) և փորափքանքը (11 %), ինչպես նաև այլ խանգարումներ, որոնք 10 %-ից քիչ են հանդիպում[11]։

Սիրտանոթային համակարգի կողմից դիտվում են՝ ռիթմաշեղումներ (23 %), կարմրություն (23 %), հիպոտենզիա (14 %), հիպերտենզիա (11 %), ֆլեբիտ (11 %) և սրտային անբավարություն (6 %), պացիենտների 3 %-ի մոտ դիտվում է՝ սրտի կանգ, սրտամկանի ինֆարկտ, սրտամկանի դիլատացիա, աղմուկներ, իշեմիա, կաթված, միոկարդիտ, պերիկարդիտ, թոքային գերճնշում, երկրորդային կարդիոմիոպաթիա[11]։

Նյարդային համակարգի կողմից դիտվող կողմնակի երևույթներից են՝ գլխապտույտ (20 %), պարէսթեզիաներ (17 %), տագնապ (17 %), անքնություն (14 %), ընկճախտ (14 %), շփոթվածություն (11 %) և այլ երևույթներ, որոնք 10 %-ից քիչ են հանդիպում[11]։

Միզային համակարգի կողմից դիտվող կողմնակի երևույթներից կարող են լինել երիկամային անբավարարություն (11 %) և այլ խնդիրներ, որոնք 10 %-ից քիչ են հանդիպում[11]։

Ազդեցության մեխանիզմ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Քաղցկեղի բուժման գործում նրա արդյունավետության մեխանիզմը անհայտ է, բայց սուր պրոմիելոցիտար լեյկոզի ուսումնասիրման բջջային մակարդակում լաբորատոր հետազոտությունները ցույց են տվել, որ տրետինոինի ազդեցությունից բջիջները տարբերակվում են և դադարում են բազմանալ, ու ժամանակի ընթացքում ոսկրածուծում կրկին սկսում են գերակշռել ոչ քաղցկեղային բջիջները[11]։ Վերջին հետազոտությունները ցույց են տվել, որ այս ամբողջովին տրանս ռետինոիդի ածանցյալները(ATRA) արգելակում և քայքայում են PIN1-ը (պեպտիդիլպրոլիլ տրանս իզոմերազ-1)[14]։

Ակնեի բուժման մեջ իր արդյունավետության մեխանիզմը ևս անհայտ է, ու կրկին բջջային մակարդակով եթե դիտարկենք, այն նպաստում էպիթելյալ բջիջների բազմացմանը և մաշկի արագ փոխարինմանը՝ դրանով ապահովելով սև կետերի վերացումը, ինչպես նաև խոչընդոտում է մազարմատում էպիթելիոցիտների միմյանց կիպ հարելուն, հետևաբար ընկճում է սև կետերի առաջացումը։

Պատմական ակնարկ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տրետինոինը, որպես ակնեի բուժման միջոց, համահայտնաբերել են Ջեյմս Ֆուլտոնը և Ալբերտ Քլիգմանը 1960ական թվականներին Պենսիլվանիայի համալսարանում[15][16]։ Պենսիլվանիայի համալսարանին էր պատկանում Ռետին-Ա ի մենաշնորհը։ Արտոնագիրը հետագայում նա փոխանցել է դեղաբանական ընկերություններին[16]։

Ստւգաբանություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տրետինոին անվանման ծագումը ոչ միանշանակ է[17][18], բայց ամենահայտնի տեսակետը այն է[17], որ անունը ձևավորվել է[19] trans- + retinoic [acid] + -in, որի օգտին է խոսում նաև այս դեղի պատկանելը ռետինոյաթթվի ամբողջովին տրանս իզոմերների շարքին։ Իզոտրետինոինի արմատը ևս տրետինոինն է, որին գումարվել է iso- նախածանցը։ Արտասանության հետ կապված ընդունելի մի քանի տարբերակ կա տրետինոինի և իզոտրետինոինի համար։ Ռետինոյիկը արտասանվում է /ˌrɛtɪˈnoʊɪk/[18][19][20][21], ու բնական է /ˌtrɛtɪˈnoʊɪn/ արտասանությունը, որն էլ ամենահաճախն ենք լսում։ Բառարաններում կարող ենք նաև այլ օրինակներ հանդիպել՝ /ˌtrɪˈtɪnoʊɪn/[18][20] և /ˈtrɛtɪnɔɪn/[19][21]։

Հետազոտություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Որոշ գիտնականներ փորձում են ապացուցել մազաթափության բուժման նպատակով տրետինոինի կիրառման արդյունավետությունը, հատկապես՝ մինոքսիդիլի ազդեցությունը խթանելու միջոցով, բայց հետագա հետազոտություններ են անհրաժեշտ դա հաստատելու համար, որովհետև ներկայիս արդյունքները հակասական են[22]։

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ 1,0 1,1 Retinoic acid
  2. ↑ 2,0 2,1 Bradley J., Williams A. J., Andrew S.I.D. Lang Jean-Claude Bradley Open Melting Point Dataset // Figshare — 2014. — doi:10.6084/M9.FIGSHARE.1031637.V2
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 «Tretinoin». The American Society of Health-System Pharmacists. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ նոյեմբերի 30-ին. Վերցված է 2016 թ․ դեկտեմբերի 8-ին.
  4. ↑ 4,0 4,1 Tivnan, Amanda (2016). Resistance to Targeted Therapies Against Adult Brain Cancers (անգլերեն). Springer. էջ 123. ISBN 9783319465050. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ նոյեմբերի 5-ին.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 British national formulary : BNF 69 (69 ed.). British Medical Association. 2015. էջեր 627, 821–822. ISBN 9780857111562.
  6. ↑ Fischer, Janos; Ganellin, C. Robin (2006). Analogue-based Drug Discovery (անգլերեն). John Wiley & Sons. էջ 476. ISBN 9783527607495. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ նոյեմբերի 5-ին.
  7. ↑ «WHO Model List of Essential Medicines (19th List)» (PDF). World Health Organization. April 2015. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2016 թ․ դեկտեմբերի 13-ին. Վերցված է 2016 թ․ դեկտեմբերի 8-ին.
  8. ↑ «Tretinoin topical». The American Society of Health-System Pharmacists. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ մայիսի 16-ին. Վերցված է 2016 թ․ դեկտեմբերի 8-ին.
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 Topical Cream Gel Liquid Label Արխիվացված 2011-12-29 Wayback Machine
  10. ↑ Arthur W. Perry (2007). Straight talk about cosmetic surgery. Yale University Press. էջեր 63. ISBN 978-0-300-12104-9.
  11. ↑ 11,00 11,01 11,02 11,03 11,04 11,05 11,06 11,07 11,08 11,09 11,10 11,11 Oral Label Արխիվացված 2016-05-08 Wayback Machine
  12. ↑ Huang M, Ye Y, Chen S, Chai J, Lu J, Zhoa L, Gu L, Wang Z (1988). «Use of all-trans retinoic acid in the treatment of acute promyelocytic leukemia» (PDF). Blood. 72 (2): 567–72. PMID 3165295.
  13. ↑ Castaigne S, Chomienne C, Daniel M, Ballerini P, Berger R, Fenaux P, Degos L (1990). «All-trans retinoic acid as a differentiation therapy for acute promyelocytic leukemia. I. Clinical results» (PDF). Blood. 76 (9): 1704–9. PMID 2224119.
  14. ↑ Wei, Shuo; Kozono, Shingo; Kats, Lev; Nechama, Morris; Li, Wenzong; Guarnerio, Jlenia; Luo, Manli; You, Mi-Hyeon; Yao, Yandan (May 2015). «Active Pin1 is a key target of all-trans retinoic acid in acute promyelocytic leukemia and breast cancer». Nature Medicine (անգլերեն). 21 (5): 457–466. doi:10.1038/nm.3839. ISSN 1546-170X.
  15. ↑ Vivant Pharmaceuticals, LLC Press Release. July 10, 2013, Vivant Skin Care Co-founder James E. Fulton, MD, Loses Colon Cancer Battle
  16. ↑ 16,0 16,1 Denis Gellene for the New York Times. Feb 22, 2010. Dr. Albert M. Kligman, Dermatologist, Dies at 93 Արխիվացված 2017-11-05 Wayback Machine
  17. ↑ 17,0 17,1 Merriam-Webster, Merriam-Webster's Unabridged Dictionary, Merriam-Webster, Արխիվացված է օրիգինալից 2020-05-25-ին, Վերցված է 2019-02-22-ին.
  18. ↑ 18,0 18,1 18,2 Oxford Dictionaries, Oxford Dictionaries Online, Oxford University Press, Արխիվացված օրիգինալից 2014-10-22-ին.
  19. ↑ 19,0 19,1 19,2 Houghton Mifflin Harcourt, The American Heritage Dictionary of the English Language, Houghton Mifflin Harcourt, Արխիվացված օրիգինալից 2015-09-25-ին.
  20. ↑ 20,0 20,1 Merriam-Webster, Merriam-Webster's Medical Dictionary, Merriam-Webster.
  21. ↑ 21,0 21,1 Elsevier, Dorland's Illustrated Medical Dictionary, Elsevier, Արխիվացված է օրիգինալից 2014-01-11-ին, Վերցված է 2019-02-22-ին.
  22. ↑ Rogers, N; Avram, M (October 2008). «Medical treatments for male and female pattern hair loss». Journal of the American Academy of Dermatology. 59 (4): 547–566. doi:10.1016/j.jaad.2008.07.001. PMID 18793935.

Արտաքին հղումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Տրետինոին» հոդվածին։
 ⛭ 
  Թեմատիկ կայքեր
Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Չափորոշչային վերահսկողություն
Microsoft: 2779963572