Նույնացուցիչներ | |
---|---|
CAS համար | 144-11-6 |
PubChem CID | 5572 |
DrugBank | 00376 |
CompTox Dashboard (EPA) | |
ECHA InfoCard | 100.005.105 |
Տրիհեքսիֆենիդիլ, կենտրոնական ազդեցության խոլինոլիտիկ է (ացետիլխոլինի անտագոնիստ)։ Այն օգտագործվում է հիմնականում էքստրապիրամիդալ խանգարումների, հատկապես նեյրոլեպտիկների էքստրապիրամիդալ կողմնակի ազդեցությունների կանխարգելման և պարկինսոնիզիմի դեպքում։ Ռուսաստանում և ԽՍՀՄ-ում առավել տարածված առևտրային անվանումը ցիկլոդոլ է (թմրամոլների ժարգոնով՝ խոզի միս, ցիկլ, ցիկլա, ցիկլուխա[1])։
Ցիկլոդոլը ներառված է կենսականորեն անհրաժեշտ և կարևորագույն դեղամիջոցների ցանկում։
Ցիկլոդոլը հիմնական սինթետիկ խոլինոլիտիկ դեղամիջոցներից մեկն է, որն օգտագործվում է պարկինսոնիզմի բուժման համար։ Այն ունի ուժեղ կենտրոնական m-խոլինոլիտիկ և n-խոլինոլիտիկ, ինչպես նաև ծայրամասային m-խոլինոլիտիկ ազդեցություն[2]։
Պարկինսոնիզմով հիվանդների մոտ ցիկլոդոլը, ինչպես մյուս խոլինոլիտիկ դեղամիջոցները, նվազեցնում են ցնցումները, ավելի փոքր չափով այն ազդում է բրադիկինեզիայի վրա։ Ցիկլոդոլի խոլինոլիտիկ ազդեցության հետ կապված՝ թքի արտազատությունը նվազում է, ավելի քիչ՝ քրտնարտադրությունը և մաշկի ճարպակալումը[2]։
Ցիկլոդոլը օգտագործվում է էքստրապիրամիդալ խանգարումների, այդ թվում՝ նեյրոլեպտիկների, Պարկինսոնի հիվանդության[2], աթերոսկլերոտիկ, հետէնցեֆալիկ, դեղորայքային պարկինսոնիզմի , ՄՈՒԿ-ի, սպաստիկ կաթվածի ազդեցության հետևանքով առաջացած, որոշ դեպքերում ցիկլոդոլը նվազեցնում է տոնուսը և բարելավում շարժումը կիսալուծանքի դեպքում[2]։ Ցիկլոդոլն անարդյունավետ է ուշացած դիսկինեզիայի դեմ և կարող է մեծացնել դրա սրությունը[3]։
Առավելագույն չափաբաժինը մեծահասակների համար բերանացի ընդունման դեպքում՝ մեկանգամյա 0,01 գ, օրական 0,02 գ[2]։
Հանդիսանում է հալոպերիդոլի հակաթույնը։
Դեղամիջոցն օգտագործելիս կարող են զարգանալ կողմնակի բարդություններ՝ կապված նրա խոլինոլիտիկ ազդեցության հետ՝ բերանի չորություն, փորկապություն, անոթազարկի հաճախության բարձրացում, գլխապտույտ, ակկոմոդացիայի խանգարում[2], ներակնային ճնշման բարձրացում, միզուղիների խցանում։ Բացի այդ, հնարավոր են այնպիսի կողմնակի ազդեցություններ, ինչպիսիք են գլխացավը, դյուրագրգռությունը, հոգեմետ խթանող ազդեցությունը, ուշադրության, հիշողության խանգարումը, մաշկի ցանը։ Ցիկլոդոլը կարող է մեծացնել տագնապը և անքնությունը[4]։ Ցիկլոդոլի բարձր չափաբաժինների դեպքում հնարավոր է տագնապի, շփոթության, զառանցանքի և զգայապատրանքի զարգացում[3]։
Չափից մեծ դոզայի դեպքում կարող են առաջանալ ԿՆՀ խանգարումներ (հոգեկան և շարժողական գրգռվածություն, հալյուցինացիոն երևույթներ և այլն)` հակաքոլիներգիկ դեղամիջոցների մեծ չափաբաժինների գործողությանը բնորոշ[2]։ Կարող է առաջանալ հակաքոլիներգիկ համախտանիշ[5]։ Երբեմն նկատվում է արտահայտված էյֆորիայի հատուկ վիճակ, որը հիվանդները համեմատում են մեղմ թունավորման հետ[6]։
Հոգեկան զառանցանք կարող է առաջանալ նաև ցիկլոդոլը բուժական չափաբաժիններով ընդունելիս՝ ամինազինի[7] կամ այլ նեյրոլեպտիկների հետ համակցման դեպքում. բացի այդ, նման համակցությունը կարող է առաջացնել ատրոպինանման փսիխոզներ[6]։
Ցիկլոդոլի երկարատև օգտագործման դեպքում հնարավոր է դեղորայքային կախվածության առաջացում[2]։
Զգուշություն պետք է ցուցաբերել հիպերտոնիայի, ծանր աթերոսկլերոզի, սրտի, լյարդի և երիկամների հիվանդությունների, տարեց հիվանդների (տարեց հիվանդներին նշանակվում է ցիկլոդոլ նվազագույն չափաբաժիններով՝ ճանաչողական ֆունկցիաների և հոգեկան վիճակի հսկողության ներքո) և հղիության դեպքում[2]։ Ցիկլոդոլով բուժման ընթացքում անհրաժեշտ է պարբերաբար վերահսկել ներակնային ճնշումը։
Ցիկլոդոլով բուժման ժամանակ խորհուրդ չի տրվում զբաղվել այնպիսի գործողություններով, որոնք պահանջում են մեծ ուշադրություն[2]։
Դեղը հակացուցված է գլաուկոմայի (հատկապես փակ անկյան ձևով), շագանակագեղձի հիպերտրոֆիայի[2], աղիների անանցանելիության, աղեստամոքսային համակարգի մեխանիկական ստենոզի, մեգակոլոնի, նախասրտերի ֆիբրիլյացիայի, դեմենցիայի, հղիության, միզուղիների խցանման դեպքում։
H1-հիստամինային ընկալիչների արգելակիչները, ֆենոթիազինի ածանցյալները, տրիցիկլիկ հակադեպրեսանտները ուժեղացնում են ցիկլոդոլի ծայրամասային խոլինոլիտիկ ազդեցությունը։ Լեվոդոպան ավելանում է, իսկ ռեզերպինը նվազեցնում է նրա հակապարկինսոնյան ազդեցությունը[2]։
Դեղը անհամատեղելի է ալկոհոլի հետ[2]։
Չափից մեծ դոզայի դեպքում ցիկլոդոլը, ինչպես և որոշ այլ ուժեղ կենտրոնական խոլինոլիտիկներ, առաջացնում է յուրահատուկ «խոլինոլիտիկ թունավորում», որն ուղեկցվում է էյֆորիայով (հետագայում այն կարող է փոխարինվել դիսֆորիայով), հետևաբար կարող է զարգանալ կախվածություն, շարժումների համակարգման խախտում (ատաքսիա), աչքերի ակկոմոդացիայի կիսալուծանք։
Ավելի մեծ չափաբաժինների դեպքում ցիկլոդոլը կարող է առաջացնել փսիխոզներ՝ զգայապատրանքներ և զառանցանքներ, հիշողություն և ժամանակի և տարածության մեջ կողմնորոշման խանգարում, այսպես կոչված «խոլինոլիտիկ զառանցանք»։ Հնարավոր են կյանքին սպառնացող ցնցումներ, սրտի ռիթմի խանգարումներ։ Մահացու ելքեր հնարավոր են նաև բուն փսիխոզի հետևանքով (օրինակ՝ հիվանդը կարող է ցատկել պատուհանից՝ շփոթելով դռան կամ միջանցքի հետ)։
Փսիխոզները զարգանում են ցիկլոդոլի բարձր չափաբաժիններ (20-40 հաբ) ընդունելիս։ Ամենից հաճախ դրանք հայտնվում են անհատների մոտ ցիկլոդոլի չարաշահման սկզբնական փուլում կամ ալկոհոլի հետ համակցված օգտագործման դեպքում։ Փսիխոզը, որպես կանոն, սկսվում է հարբածության հալյուցինացիոն փուլից և ամենից հաճախ սպառվում է զառանցանքի ախտանիշներով, տևում է միջինը երեք օր։ Անհատական փսիխոտիկ երևույթները հայտնվում են ցիկլոդոլի թունավոր չափաբաժինը ընդունելուց 40-50 րոպեի ընթացքում, իսկ հոգեկան խանգարումների գագաթնակետը վրա է հասնում 2-3 ժամ հետո։ Փսիխոզի վատթարացման հետ մեկտեղ կարող է զարգանալ ամենտիվ սինդրոմը, որն իր հերթին վերածվում է կոմայի։ Խոլինոլիտիկ զառանցանքի առանձնահատկությունները ներառում են՝ միկրոպտիկ հալյուցինացիաներ շոշափելի հալյուցինացիաների ֆոնի վրա (մարդը տեսնում և զգում է միջատներ և այլ փոքր կենդանիներ, որոնք վազում են մարմնի շուրջը և մաշկի տակ), աֆֆեկտի ընդգծված տատանումներ (մանիակային համախտանիշից մինչև տագնապային-կարոտային )։ Հաճախակի դիտվում է ագրեսիվություն[8]։
Ցիկլոիդային փսիխոզի տարբերակված ախտորոշման ամենակարևոր չափանիշը մարմնավեգետատիվ խանգարումների հատուկ համալիրի առկայությունն է. ակկոմոդացիայի խանգարումներ՝ մոտակա առարկաները տեսնելու ունակության կորստով, դիզարտրիա, ատաքսիա, միդրիազ, լորձաթաղանթների խիստ չորություն, տիկանման հիպերկինեզ և ընդհանուր ցնցումներ։ Ամենից հաճախ մեկանգամյա փսիխոզն ավարտվում է ամբողջական վերականգնմամբ։ Մարդիկ, ովքեր ենթարկվել են ցիկլոդոլային փսիխոզի, սովորաբար չեն վերադառնում ցիկլոդոլ ընդունելուն՝ ծանր դիստիմիկ և դիսֆորիկ խանգարումների պատճառով[8]։
Ցիկլոդոլային զառանցանքը դադարեցվում է նեյրոլեպտիկների (դրոպերիդոլ), հակաքոլինէսթերազային դեղամիջոցների (գալանտամին) կամ հանգստացնող միջոցների(սիբազոն) կիրառմամբ։
Հանգստացման նպատակներով ցիկլոդոլը ԽՍՀՄ-ում սկսեց օգտագործվել 1950-ականների վերջին և 1960-ականների սկզբին, այն բանից հետո, երբ հոգեբուժական պրակտիկայում հայտնվեց նեյրոլեպտիկ ամինազինը, որի բուժման և կանխարգելման համար նշանակվեց ցիկլոդոլ։ Հոգեբուժարաններից այն տարածվել է բանտային և ճամբարային միջավայր, որտեղ օգտագործվել է ալկոհոլի, բարբիտուրատների, «չիֆիրի» (չափազանց թունդ թեյ) հետ միասին։ Ցիկլոդոլը և նմանատիպ դեղամիջոցները պահպանում են իրենց ժողովրդականությունը հետխորհրդային Ռուսաստանում, դրանք հաճախ վաճառվում են փողոցներում թմրանյութերի հետ մեկտեղ[1]։
Ցիկլոդոլ օգտագործելու ժամանակ էյֆորիա հնարավոր է նույնիսկ դեղամիջոցի 2-3 անգամ թերապևտիկ չափաբաժինների օգտագործման դեպքում։ Երբեմն այն կարող է զարգանալ բուժական չափաբաժնով[9]։ Թերապևտիկ չափաբաժնից 3-4 անգամ ավելի մեծ չափաբաժին ընդունելու դեպքում թունավորումը կարող է սահմանափակվել էյֆորիայի, շատախոսության, մեղմ լսողական և տեսողական զգայապատրանքներով՝ ընդունումից 20-30 րոպե անց[10]։
Դեղամիջոցի թերապևտիկ չափաբաժնից շատ ավելի մեծ չափաբաժին ընդունելիս նկատվում է սուր թունավորման 4 փուլ[11] .
Այն արտահայտվում է տրամադրության բարձրացմամբ, ինքնազգացողության հաճելի վիճակով, մարմնի անկշռության զգացումով, ջերմությամբ։ Երաժշտությունն ու հնչյուններն ընկալվում են ավելի վառ ու հստակ։ Տևողությունը՝ 30-40 րոպե։
Ի հայտ է գալիս մտքերի անտարբերություն, գլխապտույտ, տեսողական ընկալման աննշան փոփոխություններ, պառկելու ցանկություն։ Այս փուլը սկսվում է ընդունումից 40-45 րոպե անց և տևում է 2-ից 3 ժամ։
Այս փուլում թեթև լսելի զգայապատրանքները հայտնվում են սկզբում կտտոցների տեսքով, այնուհետև գունավոր տեսողական հալյուցինացիաների (և հարակից լսողական հալյուցինացիաներ), դեռեալիզացիայի ձևով։ Փուլի տևողությունը 2-3 ժամ է։
Զգացվում է հոգնածություն և ծանրություն մարմնում (աստենիզացիա)։
Զրկանքի համախտանիշը առաջանում է այն մարդկանց մոտ, ովքեր ակտիվորեն օգտագործում են ցիկլոդոլը ավելի քան 1-1,5 տարի՝ բարձր չափաբաժիններով[11]։ Համախտանիշը դրսևորվում է թուլության, մկանային ցավի, դյուրագրգռության, դիսֆորիայի, անհանգստության և տագնապի զգացումով։ Առկա է ամբողջ մարմնի դող, մկանների ակամա թրթռում։ Զրկանքի համախտանիշի տևողությունը 1-2 շաբաթ է, մարմնի ֆունկցիաների նորմալացումը կարող է տևել մինչև 2 ամիս[12]։
Ցիկլոդոլային նյութերի չարաշահման ուշ փուլում հոգեբանական և ֆիզիկական կախվածության ախտանիշները սրվում են և դառնում են ավելի ծանր։ Թուլամտություն զարգանում է, ըստ օրգանական տիպի։ Խախտվում են ավելի բարձր հույզերը, ներառյալ կապվածությունը ընտանիքին, ծնողներին և երեխաներին։ Առկա է դիսֆորիայի կամ դեպրեսիայի գրեթե մշտական վիճակ։ Հնարավոր են ինքնասպանության մտքեր և գործողություններ։ Առաջանում է գրգռված և աստենոապատիկ տիպի հոգեոպաթիկ վարքագիծ։ Կարող է նաև զառանցանք առաջանալ։ Քրոնիկ ցիկլոդոլային կախվածության հետևանքներից են կենտրոնական նյարդային համակարգի, սրտանոթային և շնչառական համակարգերի ախտահարումը[8]։
Տրիհեքսիֆենիդիլը պարունակում է ստերեոկենտրոն և բաղկացած է երկու էնանտիոմերներից։ Այն ռացեմատ է, այսինքն՝ ( R ) -ի և ( S ) -ի խառնուրդ է[13]։
Տրիհեքսիֆենիդիլի էնանտիոմերներ | |
---|---|
250x250փքս CAS գրանցման համարը ՝ 40520-25-0 |
250x250փքս
CAS գրանցման համարը՝ 40520-24-9 |
|заглавие=
в шаблоне {{публикация}} // Ошибка: не задан параметр |издание=
в шаблоне {{публикация}}.
|заглавие=
в шаблоне {{публикация}}.