Քեորափեթսե Գոսիթսայլ

Քեորափեթսե Գոսիթսայլ
Ծնվել է	սեպտեմբերի 19, 1938(1938-09-19)[1]
Ծննդավայր	Յոհաննեսբուրգ, Տրանսվաալ, Հարավաֆրիկյան Միություն
Վախճանվել է	հունվարի 3, 2018(2018-01-03)[2][1] (79 տարեկան)
Վախճանի վայր	Փարքթաուն, Յոհաննեսբուրգ (քաղաքային շրջան), Գաուտենգ, ՀԱՀ
Գրական անուն	Bra Willie
Մասնագիտություն	բանաստեղծ, լրագրող և գրող
Քաղաքացիություն	ՀԱՀ
Կրթություն	Կոլումբիայի համալսարան և Կոլումբիայի համալսարանի Արվեստների դպրոց
Կուսակցություն	Աֆրիկյան ազգային կոնգրես
Ամուսին	Baleka Mbete? և Melba Johnson Kgositsile?
Զավակներ	Earl Sweatshirt?

Քեորափեթսե Գոսիթսայլ (տսվանա՝ Keorapetse Kgositsile, սեպտեմբերի 19, 1938(1938-09-19)^[1], Յոհաննեսբուրգ, Տրանսվաալ, Հարավաֆրիկյան Միություն - հունվարի 3, 2018(2018-01-03)^[2][1], Փարքթաուն, Յոհաննեսբուրգ (քաղաքային շրջան), Գաուտենգ, ՀԱՀ), հարավաֆրիկացի բանաստեղծ և հասարակական գործիչ։ 2006 թվականից մինչև կյանքի վերջը բանաստեղծը Հարավային Աֆրիկայի մրցանակակիր էր։ 2008 թվականին պարգևատրվել է «Իհամանգ»-ի շքանշանով, որը Հարավային Աֆրիկայի բարձրագույն պարգևներից մեկն է։ ԱՄՆ-ում երկար տարիներ բնակվելու ժամանակ Քեորափեթսեին անվանել են նաև Ուիլյամ, և իր ստեղծագործությունները հրատարակել է իր կեղծանվամբ՝ Բրա Ուիլիով^[3]։

Վաղ տարիներ

Քեորափեթսե Գոսիթսայլը ծնվել է 1938 թվականի սեպտեմբերի 19-ին Յոհաննեսբուրգում։ Մայրն աշխատել է քաղաքի Սպիտակ թաղամասում, և ընտանիքը տուն է վարձել հենց այդ թաղամասում։ 1974 թվականին տված հարցազրույցում Գոսիթսայլը նշել է, թե ինչպես է դա ազդել ապարտհեյդի վաղ առաջացած մերժման վրա։ Մյուս կողմից, նրա ասելով՝ ինքը չի ունեցել շփման ազատության այն աստիճանը, որն ունեցել են իր հասակակիցները սև թաղամասերում։ Նա պետք է ոչ թե հարևան դպրոցը գնար, այլ սևամորթ երեխաների համար նախատեսված դպրոցը, իսկ դպրոցից հետո հիմնականում տանն էր, այլ ոչ թե փողոցում՝ հասակակից հարևանների հետ խաղալիս։ Նման հարկադիր բանտարկությունը, նրա խոսքով, նաև իր դրական ազդեցությունն է ունեցել, քանի որ ստիպել է նրան ոչ միայն մտածել տեղի ունեցածի մասին, այլև վաղ է հաղորդակցվել ընթերցանության, իսկ հետո նաև գրչի առաջին փորձերին^[4]։

Գոսիթսայլը դեռ երիտասարդ տարիքում դարձել է Աֆրիկյան ազգային կոնգրեսի անդամ, աշխատել է իշխանությունների կողմից բազմիցս փակված «New Age» քաղաքական շաբաթաթերթում։ 1961 թվականին՝ հերթական փակումից հետո, նա համախոհները նրան զգուշացրել են նախապատրաստվող արագ ձերբակալությունների մասին։ Գոսիթսայլը տեղափոխվել Տանզանիա, որտեղ աշխատել է լրագրող Դար-էս-Սալամում։ Մեկ տարի անց նա ստացել է ԱՄՆ-ի ուսանողական վիզայի մուտքի թույլտվություն, ավելի ուշ ստացել է կացության թույլտվություն։ Ամերիկայում է անցել նրա կյանքի հաջորդ 13 տարիները։

Կյանք ԱՄՆ-ում

1962 թվականին Գոսիթսայլը ժամանել է ԱՄՆ և սկզբում ընդունվել Լինքոլնի համալսարան (Փենսիլվանիա)։ Պետք է հաշվի առնել, որ ԱՄՆ-ում դեռևս «Ջիմ Քրոուի օրենքների» վերջին տարիներն էին և կիրառվել է սպիտակամորթների և աֆրոամերիկացիների առանձին ուսուցում։ Լինքոլնի համալսարանը պատմականորեն հայտնի էր դիմորդներին իր ազատական մոտեցմամբ՝ առաջինը թույլ տալով ընդունվել ինչպես դարասկզբի կանանց, այնպես էլ 1950-ական թվականներին սևամորթներին։ Դասերից հետո ամբողջ ընթացքում Գոսիթսայլը գտնվել է համալսարանական գրադարանում՝ փորձելով «կարդալ այնքան Սև գրականություն, որքան կարող էի տեղափորել ձեռքերիս մեջ» (trying to read as much black literature as I could lay my hands on)։ Ավելի ուշ Գոսիթսայլը տեղափոխվել է Նյու Հեմփշիրի համալսարան, իսկ հետո՝ Նյու Յորքի սոցիալական հետազոտությունների նոր դպրոց։ Այս բազմազգ մեգապոլիսի հետ կապվելու են Գոսիթսայլի կյանքի ամերիկյան տարիները, այդտեղ նա հայտնի է դարձել որպես իր ոճով նոր անգլալեզու բանաստեղծ։ 1969 թվականին լույս է տեսել նրա «Ազատագրված հոգիներ» (Spirits unchained) բանաստեղծությունների առաջին ժողովածուն։ Մեջ 1971 նա ստացել է մագիստրոսի աստիճան գեղարվեստի Կոլումբիայի համալսարանում (Master of Fine Arts)։

Իր ընկերների և ծանոթների համար Քեորափեթսեն առաջարկել է ավելի պարզ երկրորդ անուն՝ Ուիլյամ, այդտեղից էլ եկել է նրա կողմից ընտրված ստեղծագործական կեղծանունը՝ Բրա Ուիլի (Bra Willie): Հայտնի են դարձել Բրա Ուիլիի բանաստեղծությունների հեղինակային կատարումները, որոնցում նա փորձել է միավորել աֆրիկյան և աֆրոամերիկյան մշակույթների ավանդույթները՝ չկապելով դրանք «սպիտակ գեղագիտության» պահանջներին։ Նա հատկապես կարևորել է ջազը՝ որպես աֆրիկյան համաշխարհային սփյուռքի նրա գաղափարի կարևոր տարր, որը կարող է միավորել նրա անդամներին հնչյուններով, միայն նրանց համար, որոնք լիակատար իրական հնչեղություն ունեն։ Նա մի անգամ ասել է․

Չկա այնպիսի արվեստ, ինչպիսին հասկանում են մեզ ճնշողները։ Կա միայն շարժում։ Ուժ։ Ստեղծագործական լիցք։ Ցոցիի զբոսանք[5] Սոֆիատաունով[6] կամ Լենոքսի պողոտայով իմ ամերիկացի եղբոր հետ։ Հոլլերներ։ Բլյուզներ։ Ռիֆ Թրեյնա։ Մարվին Գեյ կամ մբականգ։ Տառապել երջանկությունից։ Ստեղծագործական վճարը, ինչ ձևով էլ որ ազատ արձակվի, շարժվում է պարողի մկանների ձևով։

Այդ նույն սկզբունքներով Քեորափեթսին Գոսիթսայլը հետևել է նաև իր բանաստեղծությունների ոճաբանությանը, իսկ նրանց հրապարակային ընթերցումները կատարել է ասմունքի, երգելու և պարի համադրությամբ^[7]։

Վերադարձ

Չնայած ԱՄՆ-ում ունեցած մեծ ճանաչմանը՝ 1975 թվականին Գոսիթսայլը որոշել է վերադառնալ Աֆրիկա։ Քանի որ նրա մուտքը Հարավաֆրիկյան Հանրապետություն արգելված էր, նա մեկնել է Տանզանիա և Դար-էս-Սալամի համալսարանում զբաղեցրել անգլերենի և գրականության դասախոսի տեղը։ Հետագայում նա աշխատել է որպես դասախոս Քենիայում, Բոտսվանայում և Զամբիայում։ Նույն տարիներին նա վերականգնել է կապերը ՀԱԿ-ի հետ։

1990 թվականի հուլիսին՝ 26 տարվա արգելքից հետո, Գոսիթսայլը հայրենիք վերադառնալու թույլտվություն է ստացել ՀԱՀ-ից, որտեղ միանգամից ակտիվորեն ընդգրկվել է երկրի գրական և հասարակական կյանքում։ 1991 թվականի վերջին իր տպավորություններն ու մտքերը անցյալի մասին նա շարադրել է «Հատելով սահմանները, առանց հեռանալու» (Crossing borders without leaving) ակնարկում^[8]։ Իր գրական-հասարակական գործունեության համար Գոսիթսայլը 2006 թվականին ստացել է Հարավային Աֆրիկայի բանաստեղծ-դափնեկրի կոչում։ 2008 թվականին պարգևատրվել է Իհամանգի 2-րդ աստիճանի շքանշանով «գրականության բնագավառում ունեցած ակնառու վաստակի և այս ոլորտում իր արտասովոր տաղանդների կիրառման համար ապարտեիդի չար համակարգը ողջ աշխարհին ցուցադրելու համար»^[9]։

Մահացել է 2018 թվականի հունվարի 3-ին Յոհանեսբուրգում։

Անձնական կյանք

Մելբայի առաջին կինը (Melba Johnson Kgositsile) Նյու Յորքում փաստաբան և ակտիվիստ էր Ամերիկայի սևամորթ բնակչության հավասար իրավունքների համար։ Նրան էր նվիրված «Մելբայի համար» բանաստեղծությունների երկրորդ ժողովածուն։ Ամուսիններն ունեցել են աղջիկ, որին անվանել են Իպելենգ։ Նրա ժողովածունրից մեկը՝ «Արյան տեղերը և բծերը․ նշումներ Իպելենգի համար»-ը, նվիրված է աղջկան։ Գրել է 1975 թվականին։ Մելբան մահացել է 1994 թվականին՝ 54 տարեկանում, քաղցկեղից^[10]։

Նախորդ ամուսնությունը խզվել էր Գոսիթսայլի՝ Աֆրիկյան աշխարհամաս վերադառնալուց առաջ։ 1974 թվալանին Տանզանիայում նա ամուսնացել է այդտեղի բնակիչ Բալեք Մբետեի՝ քաղաքական ակտիվիստուհու և Հարավաֆրիկյան Հանրապետության ապագա փոխնախագահի հետ։ 1992 թվականին նրանք ամուսնալուծվել են։

Երկար ժամանակ ապրել է Չերիլ Հարրիսի հետ, որը Լոս Անջելեսի կալիֆոռնյան համալսարանի իրավունքի պրոֆեսոր է^[11]։ Նրանք ունեցել են մեկ որդի՝ Տիբե Ներուդը։ Որդու երկրորդ անունը հայրն է ընտրել՝ ի պատիվ իր սիրելի չիլիացի բանաստեղծ Պաբլո Ներուդայի։ 2019 թվականին նրանց որդին՝ ամերիկացի հայտնի ռեփերը, ավելի հայտնի էր իր Էրլ Սվեթշոտ կեղծանունով։

Գրողի վՎերջին կինը դարձել է Բեյբի Դորկաս Գոսիթսայլը։ Քեորափեթսե Գոսիթսայլը ունեցել է յոթ երեխա և մի քանի թոռներ^[12]։

Բանաստեղծությունների ժողովածուներ

• «Ազատագրված հոգիներ» (Spirits unchained, 1969)
• «Մելբայի համար» (For Melba, 1970)
• «Իմ անունն է Աֆրիկա» (My name is Afrika, 1971)
• «Ներկան վտանգավոր վայր է կյանքի համար» (The Present is a dangerous place to live, 1974)
• «Արյան տեղերը և բծերը. նշումներ Իփելենգի համար» (Places and bloodstains: Notes for Ipeleng, 1975)
• «Երբ ամպերը ցրվում են» (When the clouds clear, 1990)
• «Եթե ես կարողանայի երգել» (If I could sing, 2002)
• «Այս կերպ ես ողջունում եմ ձեզ» (This way I salute you, 2004)

Ծանոթագրություններ

1. Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
2. Struggle stalwart Keorapetse Kgositsile dies at age of 79
3. Jennifer Malec (2018 թ․ հունվարի 3). «Keorapetse 'Bra Willie' Kgositsile, South Africa's National Poet Laureate, RIP». The Johannesburg Review of Books.
4. Charles H. Rowell "With Bloodstains to Testify": An Interview With Keorapetse Kgositsile // Callaloo : журнал. — 1978. — № 2.
5. на цоцитале, южноафриканском криминальном жаргоне, — член уличной банды
6. чёрный пригород Йоханнесбурга
7. Sigmund Ro „Desercrators“ and „Necromancers“: Black American Writers and Critics in the Nineteen-Sixties and the Third World Perspective // Callaloo : журнал. — 1985. — № 25.
8. Keorapetse Kgositsile (1991 թ․ նոյեմբերի 9). «Crossing Borders Without Leaving». First published in Staffrider, Volume 9.
9. «Keorapetse William Kgositsile: The Order of Ikhamanga in Silver». thepresidency.gov.za. 2008. Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ մայիսի 10-ին. Վերցված է 2021 թ․ ապրիլի 17-ին.
10. «Melba J. Kgositsile, Civil Rights Advocate, 54». NYT. 1994 թ․ ապրիլի 9.
11. «Cheryl Harris receives UCLA School of Law's top honor for teaching». UCLA. 2018 թ․ ապրիլի 10.
12. «'Goodnight my love' - Keorapetse Kgositsile's wife and others bid farewell to the late poet laureate». TimesLIVE. 2018 թ․ հունվարի 16.

Արտաքին հղումներ

• «Keorapetse Kgositsile». Encyclopædia Britannica Online.
• Karin Berkman, Cynthia Gabbay (2019 թ․ փետրվարի 3). «The story of an alliance between two poets — one Cuban, one South African». The Conversation.