Քրոմոֆոբիա Chromophobia | |
---|---|
Կարմիր ելակ։ Կարմիր գույնից վախը կոչվում է էրիթրոֆոբիա | |
Տեսակ | ֆոբիա |
Հոմանիշներ | Քրոմատոֆոբիա |
Քրոմոֆոբիա (լատին․՝ Chromophobia, հայտնի է նաև որպես քրոմատոֆոբիա[1] կամ քրեմատոֆոբիա[2]), կայուն և իռացիոնալ վախ, որոշակի գույների նկատմամբ[2]։ Թեև գույնի նկատմամբ իրական կլինիկական ֆոբիաները հազվադեպ են, գույները կարող են առաջացնել հորմոնալ արձագանքներ և հոգեբանական ռեակցիաներ[3]։
Քրոմոֆոբիա ունեցող մարդիկ ծայրահեղ անհանգստություն են զգում, երբ տեսնում են գույն, որն առաջացնում է նրանց ֆոբիան։ Նրանք կարող են շնչառության հետ կապված խնդիրներ ունենալ, շատ քրտնել կամ նույնիսկ խուճապի նոպա ունենալ։ Որոշ մարդիկ կարող են խուսափել տանից դուրս գալուց և ուրիշների հետ շփվելուց։ Սա կարող է վնասել հարաբերություններին և ազդել մարդու աշխատունակության վրա։ Թերապիան և դեղամիջոցները կարող են օգնել մարդկանց կառավարել այս խանգարումը։
Քրոմոֆոբիան կարող է վերաբերել նաև արտադրանքի կամ դիզայնի մեջ գույնի օգտագործման մերժմանը[4]։ Բջջային կենսաբանության շրջանակներում «քրոմոֆոբ» բջիջները բջիջների դասակարգում են, որոնք չեն ձգում հեմատոքսիլին[5] և կապված են քրոմատոլիզի հետ[6]։
Գոյություն ունեն անուններ, որոնք նշանակում են վախ հատուկ գույներից, ինչպիսիք են էրիտրոֆոբիան՝ կարմիրի վախից, քսանթոֆոբիան՝ դեղինից և լեյկոֆոբիան՝ սպիտակի վախից[2]։ Կարմիր գույնի հանդեպ վախը կարող է կապված լինել արյան վախի հետ[2]։
2000 թվականին հրատարակված իր «Քրոմոֆոբիա» գրքում Դեյվիդ Բաթչելորն ասում է, որ արևմտյան մշակույթում գույնը հաճախ դիտվում է որպես կոռումպացված, օտար կամ մակերեսային[7][8]։
Քրոմոֆոբիան և այլ տեսակի ֆոբիաները կարող են առաջանալ հետտրավմատիկ սթրեսային խանգարման հետ մեկտեղ։ Եթե ինչ-որ մեկը զգում է տրավմատիկ իրադարձություն, որը նրանք կապում են որոշակի գույնի հետ, կարող է առաջանալ ինտենսիվ վախ այդ գույնից։ Նրանք հիշում են այն սարսափելի զգացմունքները, որոնք առաջացրել է իրադարձությունը և կապում այդ զգացմունքները հենց գույնի հետ։ Արդյունքում, ամեն անգամ, երբ մարդը տեսնում է այդ գույնը, վատ զգացմունքները վերադառնում են[9]։
Աուտիզմով, ասպերգերի կամ զգայական մշակման խնդիրներ ունեցող մարդիկ երբեմն հակակրանք ունեն հատկապես մեկ գույնի նկատմամբ։ Չնայած նրանք իրականում չունեն քրոմոֆոբիա, նրանց ախտանիշները կարող են նման լինել։ Նրանք կարող են նախընտրել որոշակի գույներ և խուսափել գույներից, որոնք զզվում այդ գույնից կամ տվյալ գույնը անհանգստություն են առաջացնում։
Քրոմոֆոբիա ունեցող երեխաների և մեծահասակների մոտ առկա են ախտանիշներ՝ սկսած ինտենսիվ անհանգստությունից մինչև խուճապ։ Երբ նրանք տեսնում են գույն, որից վախենում են, նրանք կարող են ունենալ՝
Ալֆրեդ Հիչքոքի «Մարնի» ֆիլմի գլխավոր հերոսը հակակրանք ունի կարմիր գույնի նկատմամբ, որն առաջացել էր իր մանկության ընթացքում ստացած տրավմայի հետևանքով[11], որը Հիչքոքը ներկայացնում է էքսպրեսիոնիստական տեխնիկայի միջոցով, օրինակ՝ մեծ պլանով Մարնիի շուրջը եղած կարմիր գույնի խավարեցումը[12]։
Քոլորֆոբիա տերմինը կարող է օգտագործվել նաև նրա բառացի ստուգաբանական ծագման հետ կապված՝ նկատի ունենալով սեփական տեսողության վրա պատկերի մշակման մտավախությունը և դրա տեսողական ընկալման հատկությունը[13]։ Այնուամենայնիվ տերմինը՝ ռասայական բաղադրիչի հետ օգտագործվել է այնպիսի հասարակական գործիչների կողմից, ինչպիսին է օրինկ Ֆրեդերիկ Դուգլասը[14]։
Լեյկոֆոբիան հաճախ ունենում է գունատ մաշկի վրա ֆիքսացիայի ձև։ Ֆոբիա ունեցողները կարող են անհավանական ենթադրություններ անել, օրինակ, որ գունատությունը խոսում է վատ առողջություն կամ ուրվական լինելու մասին[15]։ Փոլ Բեթիի «Սլամբերլենդ» վեպում լեյկոֆոբիան կպված է ռասիզմի հետ[16]։
Քրիզոֆոբիա | վախ նարնջագույն գույնից |
Ցիանոֆոբիա | վախ կապույտ գույնից |
Էրիտրոֆոբիա | վախ կարմիր և շագանակագույն գույնից, ինչպես նաև կարմրելուց |
Գլաուկոֆոբիա | վախ մոխրագույն գույնից |
Կաստանաֆոբիա | վախ շագանակագույն գույնից |
Լեյկոֆոբիա | վախ սպիտակ գույնից |
Մելանոֆոբիա | վախ սև գույնից |
Պորֆիրոֆոբիա | վախ մանուշակագույն գույնից |
Պրասինոֆոբիա | վախ կանաչ գույնից |
Ռոդոֆոբիա | վախ վարդագույն գույնից |
Քսանթոֆոբիա | վախ դեղին գույնից |