Օլգա Մատե

Օլգա Մատե
հունգ.՝ Máté Olga
Դիմանկար
Ծնվել էհունվարի 1, 1878(1878-01-01)[1]
ԾննդավայրՍիգեթվար, Հունգարիա
Մահացել էապրիլի 5, 1961(1961-04-05) (83 տարեկան)
Մահվան վայրԲուդապեշտ, Հունգարական Ժողովրդական Հանրապետություն[2]
ԳերեզմանՖարկաշրետի գերեզմանոց[3][4]
Քաղաքացիություն Հունգարիա
Մասնագիտությունլուսանկարիչ և photo artist
ԱմուսինBéla Zalai?
 Olga Máté Վիքիպահեստում

Օլգա Մատե(հունվարի 1, 1878(1878-01-01)[1], Սիգեթվար, Հունգարիա - ապրիլի 5, 1961(1961-04-05), Բուդապեշտ, Հունգարական Ժողովրդական Հանրապետություն[2]), Հունգարիայի առաջին կին լուսանկարիչներից, որն առավել հայտնի էր իր դիմանկարներով։ Նա ճանաչված էր իր լուսավորության տեխնիկայով, օգտագործում էր լուսավոր ֆոն՝ իր դիմանկարներն ու նատյուրմորտ կոմպոզիցիաները բարելավելու համար։ 1912 թվականին Շտուտգարտում նա ոսկե մեդալ է նվաճել լուսանկարչության միջազգային ցուցահանդեսում։ Նրա ամենահայտնի պատկերները Միհալի Բաբիչի և Մարգիթ Կաֆկայի դիմանկարներն են։ Նա նաև առաջին սուֆրաժիստներից էր Հունգարիայում և Հունգարիայի Սպիտակ ահաբեկչության ժամանակ օգնել է մի քանի մտավորականների փախչել։

Կենսագրություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Օլգա Մաուտները ծնվել է 1878 թվականի հունվարի 1-ին Զիգետվարում, Ավստրո-Հունգարական կայսրության օրոք Հաննայի (ծնվ. Spiegel) և Լյորինց Մաուտների ընտանիքում։ Ընտանիքում երկու դուստր և չորս որդի էին։ Նրանց ազգանունը գերմանական ուղղագրությունից փոխեցին հունգարերենի՝ Մատե։ Ի սկզբանե Լյորինց Մաուտներն իր ապրուստը վաստակում էր որպես վաճառական, նրա կինը զբաղվում էր դերձակությամբ, բայց երբ ընտանիքը տեղափոխվեց Բուդապեշտ, հայրը թողեց իր արհեստը և բացեց կարի ֆաբրիկա։ Կանանց համար քիչ բիզնես- հնարավորություններ կային, սակայն Մատեն սովորում էր Բուդապեշտում՝ լուսանկարիչ դառնալու համար[5]։

Գործունեություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1899 թվականին Մատեն ստուդիա է բացում Բուդապեշտի կենտրոնական բիզնես թաղամասում՝ No 21 Fő utca (Գլխավոր փողոց)։ 1908 թվականին մի քանի տարի աշխատելուց հետո բավարար կապիտալ ձեռք բերելու համար Մատեն մեկնեց Գերմանիա՝ սովորելու Համբուրգում[5] Ռուդոլֆ Դյուրկոոպի և Նիկոլա Պերշեյդի մոտ[5], ով այդ ժամանակ գտնվում էր Բեռլինում[6]։ Նա սովորել է առնվազն երկու տարի Գերմանիայում և սկսել է մասնակցել ցուցահանդեսներին 1910 թվականին։ Նրա լուսանկարները կրել են Դյուրկոոպի ազդեցությունը, քանի որ պաշտոնական միջավայրի փոխարեն նրա առարկաները ավելի բնական էին թվում և տեղադրվում էին լուսավոր ֆոնի վրա՝ աչքը ավելի մուգ թեմայի վրա կենտրոնացնելու համար[5]։ Հաջորդ տարի նա իր աշխատանքները ցուցադրեց Լոնդոնի լուսանկարչության սրահում[7]։

Մատեն վերադարձավ Բուդապեշտ և սկսեց աշխատել տարբեր թեմաների վրա, ներառյալ գովազդը, քաղաքային բնապատկերները, սակայն նրա ամենահայտնի աշխատանքները դիմանկարներն էին[5]։

1911 թվականին նա սկսեց աշխատել «A Fény» (Լույս) ամսագրում։ Այդ տարվա հրապարակման մեջ ներկայացված լուսանկարների մոտ կեսը չորս հունգարացի լուսանկարիչների կողմից էր, այդ թվում՝ Մատեի, Էրզի Գայդուշեկի, Յոզեֆ Պեցսիի [8] և Ֆրիգյես Վիդերի կողմից։

1912 թվականին նա բացեց ստուդիա Veres Pálné utca-ի թիվ 12 հասցեում (փողոց Բուդապեշտում մանկավարժ և ֆեմինիստ Պալնե Վերեսի անունով) և ապրում էր արվեստանոցից վերև գտնվող բնակարանում՝ շենքի վեցերորդ հարկում[5][9]։ Այդ տարվա աշնանը Մատեն ամուսնացավ փիլիսոփա և ակադեմիկոս Բելա Զալայի հետ։ Նրանց տունը դարձավ մտավորականների հավաքատեղի՝ գաղափարներ քննարկելու համար[7]։

Մատեի ընկերների շրջանակում միշտ եղել են արվեստագետներ, ինչպիսիք են Լայոս Կոզման, Նոեմի Ֆերենցին և Իմրե Կները և նրա ընտանիքը։ Զալայի հետ նրա ամուսնությունից հետո այն ընդլայնվեց՝ ներառելով հունգարական մտավորականության «Կիրակնօրյա շրջանը» (հունգարերեն՝ Sonntagskreis), ինչպիսիք են Բելա Բալաշը, Պոլ Դիենեսը, Յանոշ Ֆոգարասին, Առնոլդ Հաուզերը, Գյուլա Յուհաշը, Դեզսու Կոսթոլանին, Գյորգի Լուկաչը, Կարլ Մանհեյմը և ուրիշներ։ Նա լուսանկարել է իր շրջապատից շատերի, ինչպես նաև հասարակության գործիչների դիմանկարները։ Նրա ամենահայտնի գործերից երկուսը Միհալի Բաբիցի և Մարգիթ Կաֆկայի դիմանկարներն էին[5]։ Մատեն շարունակեց ցուցադրել իր աշխատանքները՝ մասնակցելով Շտուտգարտում անցկացվող International Photographers Show-ին, որտեղ նա ոսկե մեդալ նվաճեց Յոզեֆ Պեկսիի հետ 1912 թվականին[7]։

1913 թվականին Ռոսիկա Շվիմերին նրան հրավիրել է լուսանկարելու Կանանց ընտրական իրավունքի միջազգային դաշինքի յոթերորդ համաժողովը[7]։ Նա ոչ միայն լուսանկարել է, այլ եղել է հունգարական ֆեմինիստական ​​շարժման աջակիցն ու կազմակերպիչը[10]։

Մատեի աշխատանքները ցուցադրվել են 1914 թվականին Նյու Յորք նահանգի Պրոֆեսիոնալ լուսանկարիչների միությունում[7], իսկ ավելի ուշ Զալային զորակոչվել է բանակ Առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ։ Նա գերի է ընկել 1914 թվականի դեկտեմբերին և մահացել տիֆից 1915 թվականի փետրվարի 2-ին Օմսկում, Սիբիրում գտնվող գերիների ճամբարում[11]։

Մատեն պայքարում էր իր երկու երեխաներին մեծացնելու համար[12]։ Պատերազմի ավարտին Ավստրո-Հունգարիայի փլուզմամբ երկիրը պայքարում էր անկման դեմ։ Հունգարիայի Խորհրդային Հանրապետության պարտությունից հետո Գյորգի Լուկաչին Բելա Կունը հրամայել էր մնալ Օտտո Կորվինի հետ, երբ ղեկավարության մնացած մասը տարհանվեց Ավստրիա։ Լուկաչի և Կորվինի առաքելությունն էր գաղտնի վերակազմավորել կոմունիստական շարժումը, բայց առաքելությունն անհնարին էր։ Լուկաչին ստիպեցին թաքնվել կոմունիստական մաքրումից խուսափելու համար, իսկ Մատեն թաքցրեց նրան իր տանը։ Կորվինի գրավումից հետո Լուկաչը փախավ Ավստրիա[13][14]։ Մատեն նաև օգնեց Ջենու Համբուրգերին փախչել ուրիշների հետ։ Այս գործողությունները հանգեցրին նրան, որ նա դատապարտվեց[15]։

1920-1930-ականների ընթացքում նրա ստեղծագործությունները վերափոխվեցին՝ ստուդիայից դեպի բացօթյա միջավայրեր, որոնք փոխարինում էին նրա նախկին ստեղծագործությունների սուր սև-սպիտակ հակադրությունները։ Թեման նույնպես փոխվեց էլիտար դասերից դեպի բանվոր դասակարգեր[5]։

1922 թվականին նա ցուցադրություն արեց Կիրառական արվեստի թանգարանում, իսկ հետո 1934 թվականին իր աշակերտ Ֆերենց Հաարի հետ համատեղ աշխատում էին նույն արվեստանոցում[7]։ Երբ 1937 թվականին Հաարը տեղափոխվեց Փարիզ, Մատեն փակեց խանութը և հաջորդ տարի աշխատանքի անցավ Մարիան Ռայսմանի ստուդիայում[7]։

Մատեն մահացել է 1961 թվականի ապրիլի 5-ին Բուդապեշտում, և թաղվել է Բուդապեշտի Ֆարկասրետի գերեզմանատանը[10]։

Հիշատակ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2006 թվականին Պետոֆիի գրականության թանգարանի տնօրենը Քսորբան [16] Բուդապեշտում Helikon Publishing-ի հետ հրատարակել է Máté Olga fotóművész (Օլգա Մատե լուսանկարիչ) գիրքը։

Հունգարիայի լուսանկարչության թանգարանը բացել է Մատեի աշխատանքների ցուցադրությունը 2007 թվականին[17]։

2009 թվականին Քսորբան կազմակերպել է հունգարացի կին լուսանկարչի աշխատանքների ցուցահանդեսները Նյու Յորքում և Վաշինգտոնում։ Սա առաջին դեպքն էր, երբ նկարիչների մի քանի գործերը ներկայացվեցին ԱՄՆ-ում։ Մատեի՝ Still Life with Eggs and Mushrooms աշխատանքը (1920 ) բարձր է գնահատվել՝ առօրյա իրերի գեղեցկությունը ճշգրտորեն փոխանցելու համար[16]։

Մատենագիտություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • Baki, Péter (2011). A fotográfia és a magyar sajtó kapcsolata 1945-ig [The relationship between photography and the Hungarian press, 1945] (PDF) (PhD) (Hungarian). Budapest, Hungary: Eötvös Loránd Tudományegyetem.{{cite thesis}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  • Buranbaeva, Oksana; Mladineo, Vanja (2011). Culture and Customs of Hungary. Santa Barbara, California: ABC-CLIO. ISBN 978-0-313-38370-0.
  • Congdon, Lee (2014). Exile and Social Thought: Hungarian Intellectuals in Germany and Austria, 1919-1933. Princeton, New Jersey: Princeton University Press. ISBN 978-1-4008-5290-1.
  • Csorba, Csilla E. (1997). «A kísérletezéstől az önmegvalósításig – Magyar női fotográfusok a századfordulón» [The experimentation of self-realization – Hungarian Women Photographers turn of the century]. Fotóművészet (Hungarian). Budapest, Hungary: Magyar Fotográfiai Szaksajtó Alapítvány. 40 (3–4). ISSN 1418-1606. Վերցված է 2016 թ․ մայիսի 1-ին.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  • Csorba, Csilla E. (2013). «Máté Olga». Art Portal (Hungarian). Budapest, Hungary: Nemzeti Kulturális Alap. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ մայիսի 7-ին. Վերցված է 2016 թ․ մայիսի 2-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  • Kenyeres, Ágnes (1990). «Máté Olga». Magyar Életrajzi Lexikon (Hungarian). Budapest, Hungary: Országos Széchényi Könyvtár. Վերցված է 2016 թ․ մայիսի 1-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  • Kincses, Károly (2014). «Haár Ferenc». Art Portal (Hungarian). Budapest, Hungary: Nemzeti Kulturális Alap. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ սեպտեմբերի 4-ին. Վերցված է 2016 թ․ մայիսի 2-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  • Szapor, Judith (2005). The Hungarian Pocahontas: The Life and Times of Laura Polanyi Stricker, 1882–1959. New York City: East European Monographs. ISBN 978-0-88033-562-1.
  • Szarka, Klára (2007). «E. Csorba Csilla: Máté Olga fotóművész» [(Book Review) Csilla E. Csorba: Olga Máté photographer] (PDF). Szépirodalmi Figyelő (Hungarian). Budapest, Hungary: Szépirodalmi Figyelő Alapítvány. 1: 45–47. ISSN 1585-3829. Վերցված է 2016 թ․ մայիսի 2-ին.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  • Szegedy-Maszák, Mihály (Winter 2010). «Dezső Kosztolányi (1885–1936)» (PDF). The Hungarian Quarterly. Society of the Hungarian Quarterly. LI (200): 43–55. ISSN 0028-5390. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2016 թ․ ապրիլի 25-ին. Վերցված է 2016 թ․ մայիսի 2-ին.
  • Warren, Lynne (2005 թ․ նոյեմբերի 15). Encyclopedia of Twentieth-Century Photography. A-F. Vol. 1. New York: Taylor & Francis. ISBN 978-1-135-20543-0.
  • «Máté Olga (Zalai Béláné; Mauthner Olga)». Nemzeti sírkert (Hungarian). Budapest, Hungary: Nemzeti Örökség Intézete. 2004. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ փետրվարի 4-ին. Վերցված է 2016 թ․ մայիսի 1-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  • «Házasság» (Hungarian). Vol. 32, no. 209. Budapest, Hungary: Budapesti Hírlap. 1912 թ․ սեպտեմբերի 5. Վերցված է 2016 թ․ հունվարի 30-ին.{{cite news}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  • «Hírek» (Hungarian). Vol. 26, no. 35. Budapest, Hungary: Fővárosi Közlöny. 1915 թ․ հուլիսի 9. Վերցված է 2016 թ․ հունվարի 30-ին.{{cite news}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  • «Picturing Progress: Hungarian Women Photographers 1900–1945». Washington, D.C.: National Museum of Women in the Arts. 2009 թ․ մարտի 13. Վերցված է 2016 թ․ մայիսի 2-ին.
  • «Máté Olga (1878–1961) életmű-kiállítás». Art Portal (Hungarian). Budapest, Hungary: Nemzeti Kulturális Alap. 2007 թ․ հունվարի 26. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ փետրվարի 4-ին. Վերցված է 2016 թ․ մայիսի 2-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)

Արտաքին հղումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ 1,0 1,1 Magyar életrajzi lexikon (հունգ.) / K. Ágnes — Budapest: Akadémiai Kiadó, 1967.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 PIM authority
  3. ↑ https://epa.oszk.hu/00000/00003/00030/adattar.html
  4. ↑ https://epa.oszk.hu/00000/00003/00030/nevmutato.html
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 5,6 5,7 Csorba, 1997
  6. ↑ Warren, 2005, էջ 592
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 7,4 7,5 7,6 Csorba, 2013
  8. ↑ Baki, 2011, էջ 40
  9. ↑ Budapesti Hírlap, 1912, էջ 10
  10. ↑ 10,0 10,1 National Heritage Institute, 2004
  11. ↑ Fővárosi Közlöny, 1915, էջ 9
  12. ↑ Szarka, 2007, էջ 46
  13. ↑ Congdon, 2014, էջեր 45–46
  14. ↑ Szapor, 2005, էջ 174
  15. ↑ Kenyeres, 1990
  16. ↑ 16,0 16,1 National Museum of Women in the Arts, 2009
  17. ↑ Hungarian Museum of Photography, 2007