Օստեոպենիա,ոսկրային ցածր հանքային խտություն։ Օստեոպենիայով տառապող հիվանդներն ունեն կոտրվածքների և օստեոպորոզի զարգացման ավելի բարձր ռիսկ[1]։ Ըստ 2010 թվականի տվյալների 43 միլիոն տարեց ունի օստեոպենիա[2]։
Օստեոպենիա առաջացնող մեկ պատճառ գոյություն չունի, օստեոպենիայի առաջացումը պայմանավորված է մի շարք ռիսկի գործոններով։ Օստեոպենիայի ռիսկի գործոնները լինում են փոփոխական (վարքային, ներառյալ՝ սննդային սովորությունները և որոշակի դեղամիջոցների օգտագործումը) և անփոփոխ (տարիքին զուգընթաց ոսկրերի հանքային խտության նվազում)։ Բարձր ռիսկի գործոններ ունեցող անձանց մոտ սկրինինգային դենսիտոմետրիկ սկանավորումն օգնում է հայտնաբերել ոսկրերի ցածր հանքային խտության զարգացումն ու պրոգրեսիան։ Օստեոպենիայի զարգացումը կարելի է կանխարգելել սկսած վաղ հասակից, այն իր մեջ ներառում է առողջ սննդակարգ, ծանր քաշային վարժություններ, ինչպես նաև պետք է խուսափել ծխախոտի օգտագործումից և ալկոհոլի չարաշահումից։ Օստեոպենիայի բուժումն հակասական է, այն իր մեջ ներառում է ոչ դեղորայքային բուժում՝ առողջ սովորություններն ավելացնելու միջոցով (սննդակարգի փոփոխություն, ծանր քաշային վարժություններ, ծխախոտի և ալկոհոլի օգտագործման սահմանափակում)։ Օստեոպենիայի դեղորայքային բուժումը, որն իր մեջ նեռառում է բիֆոսֆոնատներով կամ այլ դեղաբանական խմբերով բուժում՝ զերծ չէ ռիսկերից։ Այնուամենայնիվ բուժման ընտրությունը կայացվում է հաշվի առնելով յուրաքանչյուր հիվանդի կոտրվածքների առաջացման ռիսկը։
Օստեոպենիայի ռիսկի գործոնները բաժանվում են՝ ֆիքսված (անփոփոխ) և փոփոխվող գործոնների։ Օստեոպենիան կարող է նաև լինել երկրորդային, որպես այլ հիվանդությունների հետևանք։ Ռիսկի գործոններից են (ցանկը թերի է)[3][4][5]՝
Տարիք՝ ոսկորային խտությունը առավելագույնի է հասնում 35 տարեկանում, այնուհետև տարիքին զուգընթաց նվազում է։ Ոսկրային հանքային խտության նվազում տեղի է ունենում ինչպես տղամարդկանց, այնպես էլ կանանց շրջանում[6]։
Ռասսա՝ օստեոպենիայի առաջացման ռիսկը մեծ է Կովկասցիների և Ասիացիների մոտ։
Սեռ՝ կանայք, հատկապես հետդաշտանադադարային տարիքի, ռիսկի ավելի բարձր գոտում են գտնվում։
Քիչ կալորիական սննդի օգտագործում - օստեոպենիան կին մարզիկների մոտ կարող է առաջանալ, որպես կին մարզիկների տրիադայի համախտանիշ, որը զուգակցվում է էներգոդեֆիցիտով, անկանոն դաշտանային ցիկլերով, ոսկորերի ցածր հանքային խտությամբ[10]։
Կլինիկական Դենսիտոմետրիայի Միջազգային Կազմակերպությունը (ISCD (International Society for Clinical Densitometry)) և Օստեոպորոզի Ազգային Հիմնադրամը 65 տարեկանից մեծ կանանց և 70-ից մեծ տղամարդկանց, ինչպես նաև օստեոպենիայի ռիսկի գործոններ ունեցող կամ նախկինում կոտրվածքների պատմություն ունեցող մեծահասակներին առաջարկում են կատարել DXA[14] (dual X-ray absorptiometry - դենսիտոմետրիա) սկանավորում։ Դենսիտոմետրիան սկանավորման տեսակ է, որն օգտագործում է ռենտգեն տեխնոլոգիան՝ ցածր ռադիացիայով, ապահովելով ոսկրերի հանքային խտության ճշգրիտ որոշում[15][16]։
Միացյալ Նահանգների Կանխարգելման Աշխատանքային խումբը (USPSTF) առաջարկում է կատարել օստեոպորոզի սկրինինգային հետազոտություն 65 տարեկանից բարձր տարիքի այն կանանց, ովքեր ունեն ռիսկի գործոններ։ Այն նշում է նաև, որ տղամարդկանց սկրինինգ կատարելու համար բավարար ապացույցներ չկան[17]։ Սկրինինգային հետազոտության հիմնական նպատակը կոտրվածքների կանխարգելումն է։ Պետք է նշել նաև, որ USPSTF-ի սկրինինգային ուղեցույցերը ոչ թե օստեոպենիայի, այլ օստեոպորոզի համար են։
Օստեոպորոզի Ազգային Հիմնադրամն առաջարկում է ոսկրային խտության ճշգրիտ որոշման համար կիրառել կենտրոնական (կոնքազդրային հոդի և ողնաշարի) դենսիտոմետրիկ հետազոտություն, շեշտելով, որ ծայրամասային կամ սկրինինգային սկաներները չպետք է օգտագործվեն կլինիկական լրջագույն ախտորոշում կատարելու համար, ինչպես նաև կենտրոնական և ծայրամասային դենսիտոմետրիայի սկանները չպետք է համեմատվեն միմյանց հետ[18]։
Դենսիտոմետրիան օգտագործվում է օստեոպեիայի կամ օստեոպորոզի ախտորոշման նպատակով, ինչպես նաև ժամանակի ընթացքում, տարիքի մեծացմանը զուգընթաց, կենսակերպի փոփոխություննրի կամ որոշակի դեղամիջոցներով բուժմամբ պայմանավորված՝ ոսկրերի հանքային խտությունը որոշելու նպատակով։
Դենսիտոմետրիկ սկանավորման ժամանակ ստեղծվում է ոսկրերի հանքային խտության T-միավոր, որն համեմատում է հիվանդի դենսիտոմետրիայի տվյալները առողջ երիտասարդ անձի տվյալների հետ։ Օստեոպենիա է համարվում ոսկրերի հանքային խտության տվյալների 1ից 2,5 ստանդարտ շեղումը կամ, երբ T-միավորը գտնվում է -1,0-ից -2,5-ի սահմաններում ( -2,5-ից ցածր T-միավորը վկայում է օստեոպորոզի մասին)։ T-միավորի հաշվարկներն ինքնին ստանդարտեցված չեն[14][19][20][21]։
Կլինիկական Դենսիտոմետրիայի Միջազգային Կազմակերպությունը (ISCD) առաջարկում է պրեմենոպաուզալ կանանց և 50 տարեկանից փաքր տարիքի տղամարդկանց պարագայում[22] T-միավորի փոխարեն կիրառել Z-միավորը։
Ոսկրային ցածր խտության կանխարգելումը կարելի է սկսել վաղ հասակում։ Քանի որ ոսկրային խտության նվազումն անդառնալի պրոցես է, ուստի օստեոպենիայի կանխարգելումը կարևոր է[23]։
Ոսկորների խտությունը հնարավոր է առավելագույնի հասցնել և հանքայնացման կորուստը կայունացնել հետևյալ միջոցառումներով[24][25][26][27]՝
Ֆիզիկական վարժություններ, մասնավորապես ծանր քաշային վարժություններ
Բավարար կալորիականությամբ սննդի օգտագործում
Կալցիումի հավելումների օգտագործում։ Տարեց մարդկանց օրգանիզմում՝ հատկապես որոշ հիվանդությունների պարագայում, օրինակ՝ ցելիակաի կամ հիպերթիրեոզի, աճում է կալցիումի պահանջարկը[25]։
Օստեոպենիայի դեղորայքային բուժումը խնդրահարույց է[5][28][29]։ Օստեոպենիան ախտորոշվելուց հետո բուժումը ոչ միշտ է անցկացվում դեղամիջոցներով[30][31]։ Օստեոպենիա ունեցող անձանց մեծամասամբ խորհուրդ է տրվում զբաղվել ռիսկի գործոնների կանխարգելմամբ (տես վերևում)։
Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության (ԱՀԿ) Կոտրվածքների ռիսկի գնահատման գործիքը (FRAX) գնահատում է ազդրոսկրի և խոշոր օստեոպորոտիկ կոտրվածքների (կարող են առաջանալ այլ ոսկրերում) առաջացման հավանականությունը[32][33]։ Ի հավելում ոսկրերի հանքային խտության T-միավորի, FRAX միավորի հաշվարկը ներառում է տարիքը, մարմնի առանձնահատկությունները, առողջ սովորությունները և այլ հանգամանքներ[34]։
2014թ ի դրությամբ Օստեոպորոզի Ազգային Հիմնադրամն (NOF) առաջարկում է օստեոպենիայի դեղորայքային բուժում անցկացնել պոստմենոպաուզալ կանանց ու 50 տարեկանից բարձր տարիքի այն տղամարդկանց, ում մոտ FRAX-ով ազդրոսկրի կոտրվածքի հավանականությունը >3% կամ խոշոր կոտրվածքների հավանականությունը >20%[35]։ 2016 թվականի դրությամբ Կլինիկական էնդոկրինոլոգների Ամերիկյան Ասոցիացիան և էնդոկրինոլոգիայի Ամերիկյան Քոլեջը համաձայն են այս մոտեցման հետ[36]։ 2017 թվականին Բժիշկների Ամերիկյան Քոլեջը բժիշկներին խորհուրդ է տվել անհատական մոտեցում ցուցաբերել օստեոպենիա ունեցող 65 տարեկանից բարձր տարիքի կանանց դեղորայքային բուժում նշանակելուց, հաշվի առնելով կոտրվածքների առաջացման ռիսկը, ինչպես նաև պացիենտի նախապատվությունները[37]։
Օստեոօենիա բառն առաջացել է Հունարեն ὀστέον (ostéon), "ոսկր" and πενία (penía), "աղքատ" բառերից։ Տես նաև օստեոպորոզ հոդվածը։
1992 թվականի հունիսին Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպությունը սահմանեց օստեոպենիա տերմինը[29][42]։ Մայո կլինիկայի օստեոպորոզի համաճարակաբանը, ով մասնակցել է օստեոպորոզի սահմանմանը 1992թ.-ին, ասել է. «Սահմանումը պարզապես նպատակ ուներ ցույց տալ խնդրի առկայությունը» և նշել, որ «դա որևէ առանձնահատուկ ախտորոշիչ կամ թերապևտիկ նշանակություն չուներ։ Սահմանումը պարզապես նպատակ ուներ առանձնացնել մի հսկայական խմբի, որը կարծես թե կարող է ռիսկի տակ լինել»[43]։
↑ 5,05,1Karaguzel, Gulay; Holick, Michael F. (December 2010). «Diagnosis and treatment of osteopenia». Reviews in Endocrine and Metabolic Disorders (անգլերեն). 11 (4): 237–251. doi:10.1007/s11154-010-9154-0. ISSN1389-9155. PMID21234807.
↑«Participation in road cycling vs running is associated with lower bone mineral density in men». Metabolism. 57 (2): 226–32. February 2008. doi:10.1016/j.metabol.2007.09.005. PMID18191053.
↑Mazure R, Vazquez H, Gonzalez D, Mautalen C, Pedreira S, Boerr L, Bai JC (December 1994). «Bone mineral affection in asymptomatic adult patients with celiac disease». The American Journal of Gastroenterology. 89 (12): 2130–4. PMID7977227.
↑WHO Scientific Group on the Prevention and Management of Osteoporosis (2000 : Geneva, Switzerland) (2003). «Prevention and management of osteoporosis»(PDF). Վերցված է 2007 թ․ մայիսի 31-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ թվային անուններ: authors list (link)
↑Camacho, Pauline M.; Petak, Steven M.; Binkley, Neil; Clarke, Bart L.; Harris, Steven T.; Hurley, Daniel L.; Kleerekoper, Michael; Lewiecki, E. Michael; Miller, Paul D.; Narula, Harmeet S.; Pessah-Pollack, Rachel (September 2016). «American Association of Clinical Endocrinologists and American College of Endocrinology Clinical Practice Guidelines for the Diagnosis and Treatment of Postmenopausal Osteoporosis — 2016--Executive Summary». Endocrine Practice (անգլերեն). 22 (9): 1111–1118. doi:10.4158/EP161435.ESGL. ISSN1530-891X. PMID27643923.
↑Qaseem, Amir; Forciea, Mary Ann; McLean, Robert M.; Denberg, Thomas D.; for the Clinical Guidelines Committee of the American College of Physicians (2017 թ․ հունիսի 6). «Treatment of Low Bone Density or Osteoporosis to Prevent Fractures in Men and Women: A Clinical Practice Guideline Update From the American College of Physicians». Annals of Internal Medicine (անգլերեն). 166 (11): 818–839. doi:10.7326/M15-1361. ISSN0003-4819. PMID28492856.
↑Rosen CJ (August 2005). «Clinical practice. Postmenopausal osteoporosis». The New England Journal of Medicine. 353 (6): 595–603. doi:10.1056/NEJMcp043801. PMID16093468.
↑Staff, Editorial (2018 թ․ հունվարի 30). «Rethinking Drug Treatment for Osteopenia». Health and Wellness Alerts (ամերիկյան անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ դեկտեմբերի 8-ին. Վերցված է 2019 թ․ դեկտեմբերի 8-ին.