Ֆրանսերենի հոդերն ու որոշիչ բառերը

Ֆրանսերենում գրեթե բոլոր հասարակ գոյականները պահանջում են հոդի կամ որոշիչ բառի գործածություն։ Հոդերը և որոշիչ բառերը սեռով (արական կամ իգական) և թվով (հոգնակի կամ եզակի) համաձայնում են այն գոյականի հետ, որին լրացնում են, չնայած մեծ մասն ունի միայն մեկ հոգնակի ձև (արականի և իգականի համար)։ Շատերը նաև հաճախ փոխում են արտասանությունը, եթե դրանց հաջորդող բառը սկսվում է ձայնավոր հնչյունով։

Չնայած հոդերն ընդհանրապես իրենցից ներկայացնում են որոշիչ բառերի մի ենթատեսակ, դրանք հիմնականում դիտվում են առանձին, իսկ ֆրանսերենի որոշիչ բառերի մեծ մասը ածականների ենթատեսակ է համարվում։

Հոդեր

Ֆրանսերենի հոդերը երեք տեսակի են՝ որոշիչ հոդ, անորոշ հոդ և մասնական հոդ։

Որոշիչ հոդ

Ֆրանսերենի որոշիչ հոդը ծագել է լատիներեն ille ցուցական դերանունից^[1], և համապատասխանում է հայերեն -ը կամ -ն որոշիչ հոդերին։ Ֆրանսերենում որոշիչ հոդի ընտրությունը կախված է գոյականի սեռից, թվից, ինչպես նաև գոյականի առաջին տառից.

եզակի		հոգնակի
բաղաձայնից առաջ	ձայնավորից կամ համր h[lower-alpha 1]-ից առաջ
արական	le	l'	les[lower-alpha 1]
իգական	la

Ինչպես հայերենում ը-ն և ն-ն, այնպես էլ ֆրանսերենում որոշիչ հոդերը գործածվում են խոսողին և խոսակցին արդեն ծանոթ առարկա մատնանշելու համար։ Որոշիչ հոդի գործածությունը պարտադիր է հետևյալ դեպքերում.

Գործածության դեպքեր	Օրինակ
Ընդհանուր կատեգորիա և վերացարկում	La patience est une vertu. Համբերությունն առաքինություն է։
Անուն+ածական կառույց	Le vieux Londres est fascinant. Հին Լոնդոնը հմայիչ է։
Լեզուներ[lower-alpha 2] և ուսումնական առարկաներ	Je comprends l’allemand. Ես հասկանում եմ գերմաներեն։
Երկրներ	Je veux visiter la France. Ես ուզում եմ գնալ Ֆրանսիա։
Տարվա եղանակներ	Le printemps est ma saison favorite. Գարունն իմ սիրելի եղանակն է։
Կոչում, ընտանիքի անուններ	Voici les Moreau. Ահա Մորոները։
Մարմնի մասեր	Il se lave les mains. Նա լվանում է իր ձեռքերը։
Օրեր[lower-alpha 4]	Je sors le vendredi soir. Ես տնից դուրս եմ գալիս ամեն ուրբաթ երեկոյան։

Ֆրանսերենում որոշիչ հոդերը գործածվում են նաև անհաշվելի գոյականների հետ, ընդհանրական իմաստ արտահայտող հոգնակի գոյականների հետ և վերացական գոյականների հետ։ Օր.՝

• J'aime le lait. (Ես սիրում եմ կաթ:)
• J'aime les romans. (Ես սիրում եմ վեպեր:)
• Le capitalisme a transformé ce pays. (Կապիտալիզմը վերափոխել է այս երկիրը:)

Թավատառ տեքստ=== Անորոշ հոդ === Ֆրանսերենի անորոշ հոդը համապատասխանում է հայերեն մի անորոշ հոդին (թեև հայերենում անորոշ առումը հաճախ արտահայտվում է նաև հոդի բացակայությամբ)։ Ինչպես հայերենում, այնպես էլ ֆրանսերենում անորոշ հոդը գործածվում է խոսողին կամ խոսակցին անծանոթ առարկա նշելու համար, օր.՝

J'ai cassé une chaise rouge. (Ես մի կարմիր աթոռ եմ ջարդել:) Ֆրանսերեն անորոշ հոդը ունի նաև հոգնակի տարբերակ՝ des, որը կարելի է թարգմանել որպես մի քանի կամ էլ ուղղակի բաց թողնել։ Օր.՝ Il y a des livres là-bas. (Այնտեղ (մի քանի) գրքեր կան:)

Անորոշ հոդն ունի հետևյալ ձևերը.

եզակի	հոգնակի
արական	un	des
իգական	une

1. Անորոշ հոդը դառնում է de (կամ d) ժխտական բայերից հետո, բացառությամբ être բայի. Je n'ai pas de livre (Ես գիրք չունեմ)։
2. Հոգնակի des ձևը սովորաբար դառնում է de (կամ d' ձայնավորից առաջ) երբ այն վերաբերում է այնպիսի գոյականի, որին ածական է նախորդում.  de nombreux livres  (բազմաթիվ գրքեր),  d'autres livres  (այլ գրքեր), բայց des livres reliés  (կազմած գրքեր), քանի որ վերջին օրինակում ածականը հաջորդում է գոյականին։
3. Ֆրանսերենում մասնագիտությունը նշելիս ընդհանրապես հոդ չի գործածվում. Ma soeur est avocat.  (Իմ քույրն իրավաբան է)։

Մասնական հոդ

Ֆրանսերենի մասնական հոդը ցույց է տալիս անհաշվելի գոյականների ընդհանուր ծավալի անորոշ մասը, կամ էլ հաշվելի գոյականների անորոշ քանակություն. J'ai du café (Ես սուրճ ունեմ)

Մասնական հոդն ունի հետևյալ ձևերը.

եզակի		հոգնակի
բաղաձայնից առաջ	ձայնավորից կամ համր h[lower-alpha 3]-ից առաջ
արական	du	de l'	des
իգական	de la

1. Ինչպես անորոշ հոդը, այպես էլ մասնական հոդը դառնում է de (կամ d' ձայնավորից առաջ) ժխտական բայերից հետո, բացառությամբ être բայի, և այն հոգնակի գոյականներից հետո, որոնց ածական է նախորդում. Il prend de l'eau (Նա ջուր է բերում)։

Պետք է նկատել, որ (բացառությամբ ժխտական բային հաջորդելու դեպքի) մասնական հոդը կազմվում է de նախդրի և որոշյալ հոդի ձևերից։ Հարկ է ուշադրություն դարձնել նաև այն հանգամանքին, որ ժխտական բայից հետո անորոշ և մասնական հոդերն ունենում են հոգնակիի նույն ձևը. տվյալ դեպքում իմաստի մեջ հստակ տարբերություն չկա։ (Որոշ քերականագետներ des-ն համարում են բաձարձակապես անորոշ կամ բաձարձակապես մասնական հոդ՝ ասելով, որ մյուս հոդը հոգնակի ձև չունի:)

Որոշիչ բառեր

Որոշիչ բառերը, ինչպես մյուս ածականները, սեռով և թվով համաձայնում են այն գոյականի հետ, որին լրացնում են։

Ստացական որոշիչ բառեր

Ստացական որոշիչ բառերը (կամ ստացական ածականները) ցույց են տալիս պատկանելություն և սեռով ու թվով համաձայնում են այն գոյականի հետ, որին լրացնում են՝ միաժամանակ նշելով այն անձի/առարկայի դեմքը և թիվը, ում պատկանում է տվյալ գոյականը, սակայն ոչ սեռը, օր.՝ le stylo(m) de Patricia(f)- son stylo:

Ստացական ածականն ունի հետևյալ ձևերը.

առարկան, որը պատկանում է
եզակի	հոգնակի
անձ, ում պատկանում է առարկան	առաջին դեմք	եզակի	mon, ma[lower-alpha 5]	mes
		հոգնակի	notre	nos
	երկրորդ դեմք	եզակի	ton, ta[lower-alpha 4]	tes
		հոգնակի	votre	vos
	երրորդ դեմք	եզակի	son, sa[lower-alpha 4]	ses
		հոգնակի	leur	leurs

Ցուցական որոշիչ բառեր

եզակի	հոգնակի
արական	ce cet (ձայնավորից և համր h-ից առաջ )	ces
իգական	cette

Ցուցական որոշիչ բառերը (կամ ցուցական ածականները) համապատասխանում են հայերեն այս, այդ ցուցական դերանուններին։ Ավելի կոնկրետացնելու և անորոշությունից խուսափելու համար -ci կամ -là կարող է ավելացվել գոյականից առաջ։

• cet homme-ci - այս տղամարդը
• cet homme-là - այդ տղամարդը

Հարցական որոշիչ բառեր

Quel հարցական որոշիչ բառը կարելի է թարգմանել որպես որ կամ ինչ։ Quel-ը սեռով և թվով համաձայնում է այն գոյականի հետ, որին լրացնում է.

եզակի	հոգնակի
արական	quel	quels
իգական	quelle	quelles

Օրինակ՝ quel train-որ գնացքը, quelle chaise-որ աթոռը, quels hommes-որ տղամարդիկ, quelles fleures-որ ծաղիկները

Quel-ը կարող է գործածվել որպես բացականչություն

• Quel film ! (Ի՜ նչ ֆիլմ/ինչպիսի՜ ֆիլմ)
• Quelle gentillesse ! (Ի՜նչ բարություն/ինչպիսի՜ բարություն)

Չափորոշիչներ

Չափորոշիչը որոշիչ բառ է, որը ցույց է լրացյալի չափը կամ քանակը, ինչպես շատ և քիչ բառերը հայերենում։ Ֆրանսերենում չափորոշիչների մեծ մասը կազմվում է քանակ ցույց տվող գոյականի կամ մակբայի և de (կամ d) նախդրի միջոցով։

Քանակ ցույց տվող գոյականների և de նախդրի միջոցով կազմված չափորոշիչների մեջ են մտնում հետևյալ արտահայտությունները.

• des tas de (շատ)
• trois kilogrammes de (երեք կիլոգրամ)
• une bouchée de (մի բերան/պատառ)
• une douzaine de (մի դյուժին/տասներկու հատ)

Քանակ ցույց տվող մակբայի և de նախդրի միջոցով կազմված չափորոշիչների մեջ են մտնում հետևյալ արտահայտությունները.

• beaucoup de (շատ)
• un peu de (մի փոքր/մի քիչ)
• peu de (քիչ)
• assez de, suffisamment de (բավական)
• pas de (ոչ մի)

Այլ չափորոշիչների մեջ մտնում են.

• bien + մասնական հոդ (շատ)
• quelque(s) (որոշ/մի քանի)
• քանակական թվականները (73, 4, 2, և այլն)

Նշումներ

1. The prepositions à (to, at) and de (of, from) contract with the forms le and les to form au, du, aux, and des, respectively.
2. The article can be exempt in several cases when using the passive voice: « Ce livre est écrit en français ».
3. See Elision (French)
4. The forms mon, ton, and son are used with masculine nouns, or before vowels or mute h's; the forms ma, ta, and sa are used before consonants with feminine nouns.

Ծանոթագրություններ

1. Epstein, էջ 161

Աղբյուրներ

• Epstein, Richard (1995). «The Later Stages in the Development of the Definite Article: Evidence from French». In Andersen, Henning (ed.). Historical Linguistics, 1993. Amsterdam: John Benjamins Publishing Co. էջեր 159–175. ISBN 1-55619-578-8. ISSN 0304-0763.
• Ayres-Bennett, Wendy (1971). A history of the French language through texts. London: Routledge. ISBN 0-07-147513-3.
• L'Huillier, Monique (1999). Advanced French Grammar. London: Oxford University Press. ISBN 0-521-48425-1.
• Kurbegov, Eliane (2007). French Grammar Drills. McGraw-Hill Contemporary. ISBN 0-07-147513-3.

Արտաքին հղումներ

• L'Académie française (French)