Ֆրանսիս Գրինուեյ

Ֆրանսիս Գրինուեյ
Դիմանկար
Ծնվել էնոյեմբերի 20, 1777(1777-11-20)[1]
ԾննդավայրԲրիստոլ, Անգլիա, Մեծ Բրիտանիայի թագավորություն
Մահացել էսեպտեմբեր 1837 (59 տարեկան)
Մահվան վայրՆոր Հարավային Ուելս, Ավստրալիա[2]
ԳերեզմանEast Maitland
ՔաղաքացիությունԱվստրալիա և  Մեծ Բրիտանիայի և Իռլանդիայի միացյալ թագավորություն
Մասնագիտությունճարտարապետ և պետական ծառայող
 Francis Greenway Վիքիպահեստում

Ֆրանսիս Հովարդ Գրինուեյ (նոյեմբերի 20, 1777(1777-11-20)[1], Բրիստոլ, Անգլիա, Մեծ Բրիտանիայի թագավորություն - սեպտեմբեր 1837, Նոր Հարավային Ուելս, Ավստրալիա[2]), անգլիացի ճարտարապետ, որին տեղափոխել են Ավստրալիա որպես հանցավոր՝ խարդախություն անելու ենթադրյալ հանցագործության համար։ Նա դարձել է ավստրալիական ճարտարապետության նախահայր և երբևէ ապրած միակ հանցագործն է աշխարհում, որի դեմքը հայտնվել է թղթադրամի վրա։ Նոր Հարավային Ուելսում նա աշխատել է կառավարչի՝ Լաքլան Մակուորիի համար որպես Ավստրալիայի կառավարության առաջին ճարտարապետ։ Նա մեծապես հայտնի է դարձել և սիրվել է շինություններում արած իր աշխատանքների համար, ինչպես օրինակ՝ Սուրբ Մեթյու եկեղեցու, Սուրբ Ջեյմսի եկեղեցու և Հայդ Պարկի զորանոցներում[3]։

Կյանք և գործունեություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գրինուեյը ծնվել է Գլուսեսթերշայրում, Մանգոթսֆիլդում (անգլիական Բրիստոլ քաղաքի մոտ), Ֆրանսիս Գրինուեյի և Ան Ուեբի որդին է[4]։ Գրինուեյը դարձել է Բրիստոլի և Բաթի որոշ հայտնի շինությունների ճարտարապետը։ Մեծ Բրիտանիայում մնացած նրա միակ շինությունը Բրիստոլի Քլիֆթոն ակումբն է, ի սկզբանե եղել է Քլիֆթոն հյուրանոցը և Ժողովի սենյակները։ 1809 թվականին նա սնանկանում է և 1812 թվականին մեղավոր է ճանաչվում «իր ընկերների խորհրդով» ֆինանսական փաստաթղթերը կեղծելու համար և դատապարտվում է մահվան։ Ավելի ուշ այս դատավճիռը փոխվում է 14 տարվա աքսորով։ Թե ինչու նա մեղավոր ճանաչվեց, հայտնի չէ։ Նրան հավանաբար ասել են, որ դա իր կյանքը փրկելու միակ միջոցն է։ Մինչ նրան Սիդնեյ կաքսորեին, Գրինուեյն իր ժամանակն անցկացնում է Բրիստոլի Նյուգեյթ բանտում, որտեղ նա նկարում է բանտի տեսարաններ[5]։

1814 թվականի փետրվարին Գրինուեյը ժամանում է Սիդնեյ, Նոր Հարավային Ուելս Ջեներալ Հեվիթ փոխադրամիջոցով իր դատավճիռն այնտեղ անցկացնելու։ Նավի վրա վիրաբույժ դոկտոր Ջոն Հարրիսն է լինում, որը Գրինուեյին հանձնարարում է իր առաջին գաղտնի առաջադրանքը գաղութում, ներառյալ Ուլտիմո կալվածքում նրա բնակությունը երկարաձգելը[3]։ Գրինուեյն առաջին անգամ հանդիպում է Լաքլան Մակուորիին 1814 թվականի հուլիսին, որին խորհուրդ էր տվել ծովակալ Արթուր Ֆիլիպը[6]։ Նախնական հանդիպման ժամանակ Մակուորին փորձում է փորձարկել Գրինուեյին` խնդրելով նրան կրկնօրինակել քաղաքապետարանի և դատարանի շենքերի դիզայնը գծապատկերների գրքից[7]: Գրինուեյն այնքան էր վիրավորվել այս բանից, որ նամակով պատասխանում է՝ հայտարարելով իր հմտությունները և մեջբերելով Սըր Ուիլյամ Չեմբերին[8], որ Մակուորին պետք է օգտագործի հնարավորությունը դասական դիզայնի համար[8]՝ ասելով, որ նա «անմիջապես կկրկնօրինակի այն նկարը, որը Ձերդ Գերազանցությունը խնդրել էր ինձ անել, հակառակ այն բանին, որ շատ ցավոտ է ինձ՝ որպես պրոֆեսիոնալ մարդու համար կրկնօրինակել մի կառույց, որը դասական համամասնության և բնույթի պահանջ չունի»։

Գրինուեյի կեղծ դատավարության նկարը Բրիստոլի Նյուգեյթ բանտում, 1812թ․, տեղի է ունեցել Նոր Հարավային Ուելսի պետական գրադարանում

1816-1818 թվականներին, երբ դեռ դատապարտված էր, Գրինուեյը պատասխանատու էր Մակուորիի Լայթհաուսի նախագծման և կառուցման համար Հարավային Գլխում, Պորտ Ջեքսոնի մուտքից 2 կմ հեռավորության վրա[4]: Այս նախագծի հաջողությունից հետո նրան ազատ է արձակում կառավարիչ Լաքլան Մակուրին, 1817 թվականի դեկտեմբերի 16-ին Լայթհաուսում տեղի ունեցած նախաճաշից առաջ: Քաղաքացիական ճարտարապետի և ինժեների օգնականի դերում, որը պատասխանատու էր կապիտան Ջ. Մ. Գիլլին, հասարակական աշխատանքների տեսուչը, շարունակում է կառուցել բազմաթիվ նշանակալից շենքեր նոր գաղութում:

Գրինուեյի աշխատանքները, ներառյալ Հայդ պարկի զինանոցները, առաջին Կառավարության տան ընդարձակումները, նախատեսվող Կառավարության նոր տան ախոռները (Բրիտանացի պաշտոնյայի կողմից իրենց «անօգուտ շքեղության» համար դատապարտված շենքը այժմ Սիդնեյի երաժշտության կոնսերվատորիայի տունն է)[9], և Սուրբ Ջեյմսի եկեղեցին Սիդնեյում, որն ընտրվել էր որպես Ավստրալիայի միակ երկու տեխնածին «գանձերից» մեկը, որը հեղինակել է Դեն Քրուքշենքը BBC-ի «Աշխարհի շուրջը 80 գանձերում» շարքում[10]: Նա ներկայացրել է Սիդնեյի առաջին կաթոլիկ եկեղեցու` Սուրբ Մերիի համար նախատեսված նախագծերը, սակայն դրանք չեն համապատասխանել քահանա Տեր Թերիի նախատեսած փառասեր մասշտաբին, և դրանք չեն իրականացվել[11]:

Գրինուեյը վատ համբավ է ձեռք բերում, երբ Մակուորին մեղադրում է նրան բարձր վարձավճարներ գանձելու մեջ, երբ նա գտնվում էր կառավարության ղեկավարի պաշտոնում, և նա պաշտոնանկ է արվում հաջորդ կառավարիչ Թոմաս Բրիսբենի կողմից 1822 թվականին[4]: Նա չնչին հաջողությամբ շարունակում է հետևել իր մասնագիտությանը։

1835 թվականին նա զրկվում է ամեն ինչից՝ Սիդնեյ Գազեթում գովազդելով, որ «Ֆրանսիս Հովարդ Գրինուեյը, եզակի բնույթի հանգամանքներից ելնելով դրդված է նորից խնդրելու իր ընկերների և հանրության հովանավորությունը»[12]։

Գրինուեյը մահանում է տիֆից Նոր Հարավային Ուելսի, Նյուքասլի մոտակայքում 1837 թվականին 59 տարեկան հասակում։ Նրա մահվան հստակ ամսաթիվը հայտնի չէ։ Ասում են, որ նա թաղվել է Գլեբ գերեզմանատանը Արևելյան Մեիթլենդում 1837 թվականի սեպտեմբերի 25-ին, բայց նրա գերեզմանը չի մակագրվել[13]։

Հետմահու հարգանքի տուրքեր

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ֆրանսիս Գրինուեյը ավստրալիական 10-դոլարանոց թղթադրամի վրա․ թերևս միակ դատապարտված կեղծարարը աշխարհում, որ պատկերվել է թղթադրամի վրա

Ճակատագրի հեգնանքով, չնայած ֆինանսական փաստաթուղթ կեղծելու մեղադրանքով դատապարտվածությանը, Գրինուեյի դեմքը պատկերված է ավստրալիական առաջին տասնորդական արժույթի 10 դոլարանոց թղթադրամի վրա (1966–93թթ․)՝ դարձնելով նրան հավանաբար միակ դատապարտված կեղծարարն աշխարհում, որն արժանացել է թղթադրամի վրա լինելու պատվին։

Գրինուեյը NSW դաշնային ընտրազանգվածի, Կանբերայի արվարձանի և Վուդբերիում ավագ դպրոցի, Մեիթլենդի արվարձանի համանունն է։

Ֆրանսիս Գրինուեյ Դրայվը Չերիբրուք արվարձանում անվանվել է Ֆրանսիս Գրինուեյի պատվին։

Ավստրալիացի հայտնի ճարտարապետ Լեսլի Ուիլկինսոնի (1882–1973) Վոկլուզ տունը անվանվել է «Գրինուեյ»՝ ի պատիվ Ֆրենսիս Գրինուեյի։

NSW-ի Վինձորի մոտ գտնվող ուղղիչ կենտրոնի համալիրը կոչվում է Ֆրենսիս Գրինուեյի համալիր:

Աշխատանքների ընտրված ցուցակ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հետևյալ աշխատանքները կամ նախագծել է Գրինուեյը, կամ այնտեղ նշանակալից ազդեցություն է ունեցել[14]․

Կառույցի անվանում Վայր Ժամանակահատված Ճարտարապետական ոճ Ներդրում Ժառանգության կարգավիճակ Նկար Նշումներ
Քադմանի քոթեջ Դը Ռոքս 1815–1816 Վերահսկվող շինարարություն [15]:p.16
Քլեվելենդ հաուս Սարրի Հիլզ Ներդրումը հստակ չէ
Քիլֆթոն հյուրանոց և Ժողովների սենյակ կառույցը Բրիստոլ 1806–1809 Վերահսկվող շինարարություն II աստիճանի Անգլիայի ազգային ժառանգության ցանկում ընդգրկված շենք [16]
Կառավարության առաջին շենք Բրիջ փողոց, Սիդնեյ 1810–1820 իտալիանատե Ընդարձակումներ
  • Ազգային ժառանգության ցուցակ
  • Նոր Հարավային Ուելսի պետական ​​ժառանգության գրանցամատյան
  • (Նախկին) Ազգային կալվածքի գրանցամատյան
Հոբարթվիլլ Ռիչմոնդ Ներդրումը հստակ չէ
Հայդ պարկի զորանոցներ Մակուորիի փողոց, Սիդնեյ 1818–1819 Ճարտարապետ
  • Ազգային ժառանգության ցուցակ
  • Նոր Հարավային Ուելսի պետական ​​ժառանգության գրանցամատյան
  • (Նախկին) Ազգային կալվածքի գրանցամատյան
 [17][18][19]
Դատավորի շենք Սիդնեյ Նաև վերագրվում է նաև Վ․ Հարպերին [15]:p.67
Լիվերպուլի տեխնիկական քոլեջ

(նախկինում Լիվերպուլի հիվանդանոց)

Լիվերպուլ
Մակուորիի Լայթհաուս (1816–1878թթ․) Ուոթսոնի ծովածոց 1816–1818 Ճարտարապետ
Օբելիսկ Մակուորիի ծննդավայր 1818 Ճարտարապետ
Կառավարության հին շենք Պարամատա Միայն փայտյա սյունասրահ [20]
Սուրբ Ջեյմսի եկեղեցի Թագուհու հրապարակ, Ֆիլիպ փողոց, Սիդնեյ 1820–1824 Ճարտարապետ
  • Նոր Հարավային Ուելսի պետական ​​ժառանգության գրանցամատյան
Սուրբ Լյուկի անգլիական եկեղեցի Լիվերպուլ 1818–1820 Ճարտարապետ
  • Նոր Հարավային Ուելսի պետական ​​ժառանգության գրանցամատյան
Սուրբ Մեթյուի եկեղեցի Վինձոր 1817 Ճարտարապետ
Նոր Հարավային Ուելսի Գերագույն դատարան Քինգ և Էլիզաբեթ փողոցներ, Սիդնեյ 1820–1828
  • Հին գաղութային վրացական

(Գրինուեյի նախագծերը)

  • Վիկտորիանական իտալիանատե

(Բարնեթի հավելումները)

Ճարտարապետ

(ազատվել է նախքան ավարտը)

  • Նոր Հարավային Ուելսի պետական ​​ժառանգության գրանցամատյան
Սիդնեյի Երաժշտական կոնսերվատորիա Մակուորիի փողոց, Սիդնեյ Ճարտարապետ
  • Նոր Հարավային Ուելսի պետական ​​ժառանգության գրանցամատյան
Վինձորի դատարանի շենք Վինձոր 1821 Ճարտարապետ

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ 1,0 1,1 Tibbits G. Greenway, Francis // Grove Art Online / J. Turner — [Oxford, England], Houndmills, Basingstoke, England, New York: OUP, 2018. — doi:10.1093/GAO/9781884446054.ARTICLE.T034793
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 Union List of Artist Names — 2010.
  3. ↑ 3,0 3,1 Broadbent, James; Hughes, Joy (1997). Francis Greenway Architect. Glebe, N.S.W.: Historic Houses Trust of New South Wales.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 Morton Herman, 'Greenway, Francis (1777–1837)', Australian Dictionary of Biography, Volume 1, Melbourne University Press, 1966, pp 470–473. Retrieved 27 December 2008
  5. ↑ «Inside Newgate Prison». Discover Collections. State Library of New South Wales. Արխիվացված է օրիգինալից 9 October 2012-ին. Վերցված է 14 February 2013-ին.
  6. ↑ «Francis Greenway». Historic Houses Trust of NSW. Վերցված է 14 February 2013-ին.
  7. ↑ Dupain, Max; J M Freeland (1980). Francis Greenway : a celebration. North Ryde, N.S.W.: Mead & Beckett. էջեր 11–12. ISBN 0-7269-2215-3.
  8. ↑ 8,0 8,1 Howard Tanner, ed. (1981). Architects of Australia (1st ed.). Sth Melbourne: MacMillan. էջեր 10–18. ISBN 0-333-29929-9.
  9. ↑ «Our history».
  10. ↑ «Around the World in 80 Treasures (TV Series) Australia to Cambodia». IMDB. Վերցված է 11 October 2015-ին.
  11. ↑ Sternbeck, Michael (2022). «For a godly purpose: planning Saint Mary's Chapel in old Sydney-town» (PDF). Journal of the Australian Catholic Historical Society. 43: 1–24.
  12. ↑ «Advertisement - Francis Howard Greenway». The Sydney Gazette and New South Wales Advertiser. 20 January 1835. էջ 3.
  13. ↑ James, Clare (25 March 2008). «Francis Greenway Memorial». Maitland City Council. Արխիվացված է օրիգինալից 20 July 2011-ին. Վերցված է 12 April 2011-ին.
  14. ↑ The Heritage of Australia, Macmillan Company, 1981
  15. ↑ 15,0 15,1 Haskell, John (1997). Sydney Architecture. University of New South Wales Press.
  16. ↑ Historic England. «The Clifton Club (1292433)». National Heritage List for England. Վերցված է 7 February 2024-ին.
  17. ↑ «Heritage Council of NSW». Office of Environment & Heritage. NSW Government. Վերցված է 10 October 2015-ին.
  18. ↑ «Australian Convict Sites». World Heritage Convention. United Nations. Վերցված է 10 October 2015-ին.
  19. ↑ «Australian Convict Sites». Department of the Environment. Australian Government. Վերցված է 10 October 2015-ին.
  20. ↑ «UNESCO World Heritage Centre – World Heritage Committee inscribes seven cultural sites on World Heritage List». UNESCO World Heritage Centre website. United Nations. 31 July 2010. Վերցված է 17 September 2010-ին.

Արտաքին հղումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ֆրանսիս Գրինուեյ» հոդվածին։
 ⛭ 
  Թեմատիկ կայքեր
Բառարաններ և հանրագիտարաններ