Սերօ Խանզադեան

Սերօ Խանզադեան
Ծնած է 3 Դեկտեմբեր 1915(1915-12-03)[1][2]
Ծննդավայր Գորիս, Ելիզավետպոլ Նահանգ, Կովկասի Փոխարքայութիւն, Ռուսական Կայսրութիւն[3][1][2]
Մահացած է 26 Յունիս 1998(1998-06-26) (82 տարեկանին)
Մահուան վայր Երեւան, Հայաստան
Քաղաքացիութիւն  Ռուսական Կայսրութիւն
 Խորհրդային Միութիւն
 Հայաստան
Ազգութիւն Հայ[1]
Տեսակ Պատմավէպ
Մասնագիտութիւն գրագէտ
Անդամութիւն Խորհրդային Հայաստանի Գրողներու Միութիւն
Կուսակցութիւն Խորհրդային Միութեան համայնավարական Կուսակցութիւն[1]
Երեխաներ Արարատ Խանզադեան

Սերօ Խանզադեան (3 Դեկտեմբեր 1915(1915-12-03)[1][2], Գորիս, Ելիզավետպոլ Նահանգ, Կովկասի Փոխարքայութիւն, Ռուսական Կայսրութիւն[3][1][2] - 26 Յունիս 1998(1998-06-26), Երեւան, Հայաստան[4]), հայ գրող, արձակագիր, ՀԽՍՀ մշակոյթի վաստակաւոր գործիչ (1974), Հայկական ԽՍՀ 1977 թուականի պետական մրցանակի դափնեկիր («Երեք տարի 291 օր» ռազմաճակատային օրագրութեան համար), ԽՍՀՄ գրողների միութեան անդամ 1950 թուականէն, ԽՄԿԿ անդամ 1943 թուականէն։ Հայրենական մեծ պատերազմի մասնակից[5]։ Սոցիալիստական աշխատանքի հերոս (1985): Երեւանի պատուաւոր քաղաքացի։

Կենսագրական գիծեր

[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Ծնած է Գորիս։ Աւարտած է տեղւոյն մանկավարժական ուսումնարանը։ Որոշ շրջան մը աշխատած է որպէս ուսուցիչ, ապա մասնակցած է Համաշխարհային երկրորդ պատերազմին։ Իր վէպերն ու պատմուածքները ամփոփուած են 40-է աւելի հատորներու մէջ[6]։ Իր գործերը թարգմանուած են բազմաթիւ օտար լեզուներու, իսկ մէկ քանին վերածուած են ֆիլմերու։

Ստեղծագործական

[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Առաջին պատմուածքը՝ «Չոր տափը», լոյս տեսած է 1934 թուականին, Գորիսի «արփի լօխ» թերթին մէջ։ 1938 թուականին գրած է 10-րդ դարուի Սիւնիքի գիւղացիութեան (ցուրաբերդցիներու) ապստամբութիւնն արտացոլող «Վահրամ Որոտանեցի» բիէսը (բեմադրուած է 1940 թուականին)։ 1950 թուականին հրատարակած է «Մեր գնդի մարդիկ» վէպը, որ կը պատմէ Լենինկրատի համար մարտնչող ռազմական միաւորումներէն մէկուն եւ պարտիզանական ջոկատներու գործողութիւններուն մասին։ վէպին բնորոշ է սովետական հայրենասիրութեան եւ ՍՍՀՄ բազմազգ ժողովուրդներու համաշխարհային միասնականութեան գեղարուեստական նկարագիրը։ Խանզադեանը ճանչցուած դարձաւ «Հողը» (հ. 1 - 2, 1954-1955) վէպով։ Քարակերտը լքելով եւ Արարատեան դաշտ տեղափոխուելով չէ որ պէտք է լուծուէր քարակերտցիներու բարեկեցութեան խնդիրը, այլ ապառաժները փշրելով ու հողը ծաղկեցնելով։ Այս է երկին մէջ բարձրացուող գլխաւոր հարցը։ Այնուհետեւ լոյս տեսած են Խանզադեանի «Լալ Համագը» (1955), «Որոտանի կիրճում» (1956), «Քարանձաւի բնակիչները» (1961) մանկական ստեղծագործութիւնները, «Կարմիր շուշաններ» (1958), «Հարստութիւնը լեռներում» (1961) պատմուածքներու ժողովածուները։

Խանզադեանի յուշարձանը Գորիսի թիվ 6 դպրոցի բակին մէջ

Խանզադեանին ժողովրդականութիւն ապահոված է «Մխիթար սպարապետ» (1961) պատմավէպը։ Շարունակելով հայ պատմավիպագրութեան աւանդները՝ գրողը արդիականութեան տեսանկիւնէն դիտած է հայ ժողովուրդի պատմութեան հերոսական էջերէն մէկը։ XVIII դ. ժողովուրդը ոտքի ելած է սուրով վերականգնելու իր կորսուած ինքնուրույնութիւնը։ Ժողովրդական այս հուժկու ընդվզումներուն ու պայքարին հիման վրայ վէպին մէջ կը բարձրանան զօրավարներ Դաւիթ Բէկի եւ Մխիթար Սպարապետի կերպարները՝ իբրեւ ժողովուրդի իղձերու արտայայտիչներ։ Վէպի առանցքային հարցերէն մէկն ալ հայ եւ ռուս ժողովուրդներու բարեկամութիւնն է։

«Սերո Խանզադեան», նկարիչ՝ Վրոյր Գալստեան, 1974, Հայաստանի ազգային պատկերասրահ
Սերօ Խանզադեանի գերեզմանը Կոմիտասի անուան պանթէոնին մէջ

Խանզադեանը պատմուածքէ պատմուածք, գիրքէ գիրք կ'ամբողջացնէ իր ժամանակակիցի կերպարը, կը բացայայտէ անոր ներաշխարհը։ Այդպիսին են անոր «Կորած արահետներ» (1964), «Քաջարան» (1965), «Այրուած տունը» (1965), «Մատեան եղելութեանց» (1966), «Անձրեւից յետոյ» (1969), «Ինչո՞ւ, ինչո՞ւ» (1970), «Երեք տարի, 291 օր» (1972), «Սեւանի լուսաբացը» (1974), «Խօսէք, Հայաստանի լեռներ» (1976) գործերուն հերոսները։ Ասոնցմէ կ'առանձնանան «Քաջարան», «Մատեան եղելութեանց», «Ծարաւել եմ, ջուր բերէք» («Անձրեւից յետոյ» ժողովածուին մէջ) եւ «Խօսէք, Հայաստանի լեռներ» ստեղծագործութիւնները։ Առաջինը կը ներկայացնէ Հայաստանի լեռնագործ բանուորի առօրեան, անհատի հոգեւոր ծնունդը հաւաքականութեան մէջ։ Երկրորդը հողի աշխատաւորի, աշխարհի ու մարդկանց մասին մտորումներ է։ Երրորդը իւրահատուկ ասք մըն է մարդ-աշխատաւորի, մարդ-զինուորի, մարդ-հայրենասէրի մասին։ Վերջինը հայ ժողովուրդի մօտիկ անցեալի ողբերգական ճակատագիրի գեղարուեստական վերարտադրութիւնն է։ Թուրք իշխանութիւնները կ'իրականացնէին ցեղասպանութեան իրենց ծրագիրը՝ կոտորելով Արեւմտեան Հայաստանի բնիկ, խաղաղ ու անզէն բնակչութիւնը։ Այս մղձաւանջին մէջ գրողի ըսելիքը յստակ է, նպատակը՝ պարզ, ժողովուրդի աննկուն ոգիի վերակենդանացումը։ վէպին մէջ արտացոլուած է հայ ժողովուրդի ռուսամէտ կողմնորոշումը։

Խանզադեանի լաւագոյն գործերէն է «Թագուհին հայոց» վէպը (1978), ուր գրողը տուած է հայ ժողովուրդի հեռաւոր անցեալի ինքնատիպ նկարագիրը։ Սերօ Խանզադեանը կեանքի վերջին մէկ ու կէս տասնամեակին եւս ստեղծած է հետաքրքրական պատմավէպեր, յուշագրութիւններ եւ այլ երկեր։ Խանզադյանի այդ տարիներու ստեղծագործութիւններէն են «Արաքսը պղտորւում է» (1985), «Անդրանիկ» (1989), «Շուշի» (1991), «Գարեգին Նժդեհ» (1993) պատմավէպերը, «Հօրս հետ եւ առանց հօրս» (1986), «Ինչպէս յիշում եմ» (1988), «Ղարաբաղը կրակների մէջ» (1998) ինքնակենսագրական եւ յուշագրական գիրքերը, «Պըլը Պուղի» (1988), «Կորած արահետներ» (1989) պատմուածքաշարերը։ Խանզադեանը հեղինակ է նաեւ հայ ժողովուրդի պատմութեան, գրականութեան, լեզուի կարեւորագոյն խնդիրներուն նուիրուած արժէքաւոր ուսումնասիրութիւններու։ Անոր շատ մը գործերը թարգմանուած են բազմաթիւ լեզուներով։ «Այրուած տունը» (1974, «Լքուած հեքիաթների կիրճը» վերանուանումով) եւ «Մխիթար Սպարապետ»-ը (1978) ֆիլմի վերածած են «Հայֆիլմ» եւ «Մոսֆիլմ» կինօ-սթիւտիաները։

Պարգեւատրուած է Հայրենական պատերազմի II աստիճանի, Կարմիր աստղի, Կարմիր դրօշի, Աշխատանքային կարմիր դրօշի եւ «Պատուոյ նշան» շքանշաններով։ ՀՍՍՀ պետական մրցանակի դափնեկիր է (1977)։

Երկեր

[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
  • Մեր գնդի մարդիկ, Երեւան, 1950, 551 էջ։
  • Հողը, գիրք 1–2, Երեւան, 1954–1955:
  • Հողը, Երեւան, 1957, 764 էջ։
  • Կարմիր շուշաններ, Երեւան, 1958, 330 էջ։
  • Քարանձաւի բնակիչները, Երեւան, 1959, 120 էջ։
  • Մխիթար սպարապետ, Երեւան, 1961, 844 էջ։
  • Մխիթար սպարապետ, Գահիրէ, 1962, 718 էջ։
  • Մխիթար սպարապետ, Պէյրութ, 1962, 715 էջ։
  • Մխիթար սպարապետ, Երեւան, 1963, 744 էջ։
  • Կորած արահետներ, Երեւան, 1964, 368 էջ։
  • Քաջարան, Երեւան, 1965, 588 էջ։
  • Մատեան եղելութեանց, Երեւան, 1966, 228 էջ։
  • Երկերի ժողովածու, հատ. 1–5, Երեւան, 1967–1970:
  • Անձրեւից յետոյ, Երեւան, 1969, 468 էջ։
  • Ինչո՞ւ, ինչո՞ւ (պատմուածքներ, հեքիաթներ, զրոյցներ), Երեւան, 1970, 160 էջ։
  • Երեք տարի 291 օր, Երեւան, 1972, 400 էջ։
  • Սեւանի լուսաբացը (վէպ), Երեւան, 1974, 527 էջ։
  • Խօսէ՛ք, Հայաստանի լեռներ, Երեւան, 1976, 536 էջ։
  • Թագուհին հայոց, Երեւան, 1978, 396 էջ։
  • Քարանձաւի բնակիչները, Երեւան, 1979, 104 էջ։
  • 1971, ամառ (պատմուածքներ, վիպակ եւ բիէս), Երեւան, 1979, 456 էջ։
  • Խօսէ՛ք, Հայաստանի լեռներ, Երեւան, 1980, 520 էջ։
  • Հայրենապատում, հատ. 1–5, Երեւան, 1980–1988:
  • Երկերի ժողովածու, հատ. 1–6, Երեւան, 1981–1983:
  • Արաքսը պղտորւում է, Երեւան, 1985, 208 էջ։
  • Հօրս հետ եւ առանց հօրս, Երեւան, 1986, 320 էջ։
  • Աւանդատուն, Երեւան, 1986, 288 էջ։
  • Մեր գնդի մարդիկ, Երեւան, 1987։
  • Ինչպէս յիշում եմ, Երեւան, 1988, 408 էջ։
  • Պըլը Պուղի, Երեւան, 1988։
  • Մխիթար սպարապետ, Երեւան, 1988, 760 էջ։
  • Անդրանիկ, Երեւան, 1989, 448 էջ։
  • Կորած արահետներ, Երեւան, 1989, 560 էջ։
  • Շուշի, Երեւան, 1991, 480 էջ։
  • Գարեգին Նժդեհ, Երեւան, 1993, 320 էջ։
  • Թագուհին հայոց, Պէյրութ, 1999, 368 էջ։
  • Ղարաբաղը կրակների մեջ, Երեւան, 2006, 256 էջ։
  • Ղարաբաղը կրակների մեջ, Երեւան, 2007, 238 էջ։

Գրականութիւն

[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
  • Սովետահայ գրականութեան պատմութիւն, երկրորդ հատոր (1941-1964, հատորին մէջ զետեղուած է «Սերո Խանզադյան» գլուխը, որ գրած է Սուրեն Աղաբաբյանը), Երեւան, ՀՍՍՀ ԳԱ, 1967, 655 էջ։

Արտաքին հղումներ

[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Ծանօթագրութիւններ

[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 Հայկական սովետական հանրագիտարան / խմբ. Վ. Համբարձումյան, Կ. Խուդավերդյան — Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1974.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Հայկական համառոտ հանրագիտարան — Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1990. — հատոր 2.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 Ханзадян Серо Николаевич // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
  4. ↑ Հին տոմարով՝ 20 Նոյեմբեր
  5. ↑ Հայաստանի ուսուցիչները Մեծ հայրենականում։ 3 գիրք։ Հարությունյան, Աշոտ Հովսեփի, Մելքումյան, Հայկազ Ստեփանի, Սուքիասյան, Աղվան Ղազարի։ Երևան, «Լույս», 1987:
  6. ↑ «Մեր Ժամանակակից Պատմութիւնը Նիւթ Է Հրապարակագրութեան, Դեռ Ոչ` Գրականութեան»։ Aztag Daily - Ազդակ Օրաթերթ (Armenian Daily Newspaper based in Lebanon) (en-US)։ 2019-03-23։ արտագրուած է՝ 2020-12-02 
Այս յօդուածի նախնական տարբերակը կամ անկէ մաս մը վերցուած է Հայկական Սովետական Հանրագիտարանէն, որուն նիւթերը հրատարակուած են` Քրիէյթիվ Քամմընզ Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թոյլատրագրի ներքոյ։