Դանիէլ Բէկ Փիրումեան

Դանիէլ Բէկ Փիրումեան
22 Նոյեմբեր 1861(1861-11-22) - 1921
Ծննդավայր	Արցախի Խաչէն գաւառի Նախիջեւանիկ գիւղը
Մահուան վայր	Վանաձոր, Հայաստանի Խորհրդային Ընկերվարական Հանրապետութիւն, Խորհրդային Միութիւն
Գերեզման	Վաղարշապատ
Քաղաքացիութիւն	Ռուսական Կայսրութիւն եւ Հայաստանի Առաջին Հանրապետութիւն
Կոչում	Զօրավար եւ գնդապետ?
Մարտեր/ պատերազմներ	Սարդարապատի Հերոսամարտ, Կովկասեան արշաւանք եւ Կարսի անկում?
Պարգեւներ	Արիութեան Ոսկէ Թուր

Դանիէլ Բէկ Փիրումեան (22 Նոյեմբեր 1861(1861-11-22), Նախիջեւանիկ, Ելիզավետպոլ Նահանգ, Ռուսական Կայսրութիւն - 1921, Վանաձոր, Հայաստանի Խորհրդային Ընկերվարական Հանրապետութիւն, Խորհրդային Միութիւն), ռազմական գործիչ, Սարդարապատի ճակատամարտի գլխաւոր հրամանատար, ազգային հերոս, ռուսական բանակի գնդապետ^[1]։

Կենսագրութիւն

Ծնած է 22 նոյեմբեր 1861-ին, Արցախի Խաչէն գաւառի Նախիջեւանիկ գիւղը: Աւարտած է Շուշիի քաղաքային ուսումնարանը: Սորված է Թիֆլիսի հետեւակային իւնկերական ուսումնարանը, աւարտած է Օրանիենպաումի սպայական հրաձգային դպրոցի դասընթացը (1913): Ռուս բանակին մէջ ծառայած է 1881-ին: Ա. Համաշխարհային պատերազմի ժամանակ կռուած է Կովկասեան ռազմաճակատին վրայ, եղած է գումարտակի, գունդի հրամանատար:

Ռազմական գործունէութիւն

1918 մայիսին երբ թրքական յառաջապահ ջոկատները արշաւած են դէպի Սարդարապատ կայարան` հոնկէ մօտենալով Էջմիածինին, Հայութեան համար այդ օրհասական պահուն վճռական դեր խաղցած են Դանիէլ Բէկ Փիրումեանի ռազմաճակատային մեծ փորձը։

Ան մեծ դեր ունեցած է Սարդարապատի ճակատամարտի յաղթանակի կերտման մէջ՝ ան փաստացի հանդիսացած է այդ ուղղութեան հայկական զօրամիաւորումներու ընդհանուր հրամանատարը:

26 մայիս 1918-ին Սարդարապատի ճակատամարտին, իբրեւ զօրամիաւորումի ընդհանուր հրամանատար, ցուցաբերած է զօրավարական հմտութիւն եւ արիութիւն` ռազմաճակատի կեդրոնական հատուածին մէջ ջախջախելով եւ ետ շպրտելով թուրքերը եւ ապահովելով յաղթանակ:

1918-ին 57 տարեկան Դանիէլ Բէկ Փիրումեանին շնորհուած է զօրավար-հազարապետի կոչում: Նորանկախ Հայաստանի Հանրապետութեան օրով ան առաջիններէն մէկն էր, որ պաշտօնապէս ստացած է այդ կոչումը^[2]:

Կեանքին վերջին տարիները

Հայաստանի Ա. Հանրապետութեան տարիներուն Դանիէլ Բէկ Փիրումեան տարբեր պաշտօններ զբաղեցուցած է Հայաստանի ռազմական գերատեսչութեան մէջ:

1919-ին վերջը ան ստացած է զօրավար-տեղակալի կոչում եւ նշանակուած` Կարսի բերդի պարետ: Դժբախտաբար ինքնաշարժի արկածի մը պատճառով ան մարմնական մեծ վնասներ կրած է, որուն պատճառով ալ չէ կարողացած պատշաճ ձեւով կազմակերպել Կարսի բերդի եւ Կարսի ճակատի ինքնապաշտպանութիւնը 1920-ի աշնան կայացած թուրք-հայկական պատերազմի ժամանակ: Իսկ 30 հոկտեմբեր 1920-ին թուրքերու կողմէ Կարսի անառիկ բերդի գրաւումի ժամանակ գերի ինկած է:

1921 Յունուարին զայն տեղափոխած են Ալեքսանդրապոլ (այժմ` Գիւմրի), ապա յանձնած` ռուսական 11-րդ Կարմիր բանակի ներկայացուցիչներուն:

1921-ին, Հայաստանի խորհրդայնացումէն  ետք Դանիէլ Բէկ Փիրումեան հայ բարձրաստիճան այլ սպաներու հետ պոլշեւիկներու կողմէ գնդակահարուած է Ղարաքիալիսա-Դիլիջան ճանապարհին: Այնուհետեւ զօրավարին դիակը հնարաւոր  եղած է գաղտնի տեղափոխել Էջմիածին եւ թաղել Սուրբ Գայեանէի վանքին կից գերեզմանատունը:

Ծանօթագրութիւններ

1. «Դանիէլ Բէկ Փիրումեան»։ www.matyan.am։ արտագրուած է՝ 2020-10-09 ^{[permanent dead link]}
2. «Պետական այրեր․ Դանիէլ Բէկ Փիրումեան»։ Armenia Today (hy-AM)։ արտագրուած է՝ 2020-10-09 

Այս յօդուածի նախնական տարբերակը կամ անկէ մաս մը վերցուած է Հայկական Սովետական Հանրագիտարանէն, որուն նիւթերը հրատարակուած են` Քրիէյթիվ Քամմընզ Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թոյլատրագրի ներքոյ։