Հայերը Ռուսիոյ Մէջ
Ռուսաստանի Հայերը կամ Ռուսահայերը (Ռուսերէն՝ Армяне в России "Արմեանէ վ Ռոսիի") Ռուսիոյ ամենամեծ ազգային փոքրամասնութիւններէն մէկն են եւ Հայաստանէն դուրս ամենամեծ հայկական սփիւռքի համայնքն է: 2010-ի ռուսական մարդահամարը արձանագրած է 1,182,388 հայեր երկրին մէջ: Տարբեր գնահատումներ ցոյց կու տան, որ Ռուսաստանի հայ բնակչութեան թիւը իրականութեան մէջ 2 միլիոնէն աւելի է: Հայերը կը բնակին տարբեր շրջաններու մէջ, ներառեալ Մոսկուան, Սեն Փեթերսպուրկ, Հիւսիսային Կովկասի Քրասնոտարի երկրամասը եւ մինչեւ իսկ արեւելքի Վլատիվոսթոքը:
Պատմութիւն
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]Վաղ շրջան
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]Ռուսաստանի մէջ հայկական ներկայութիւնը կը սկսի Ուշ Միջնադարէն, երբ զանազան վաճառականներ եւ արհեստաւորներ արեւմուտք ճամբորդեցին դէպի Ղրիմ եւ հիւսիսային Կովկաս՝ առեւտրական կապեր հաստատելու եւ առեւտուր ընելու համար:
Ռուսական Կայսրութիւն
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]Հայերու եւ ռուսական կայսերական իշխանութիւններու յարաբերութիւնները բարդ էին՝ ձեւաւորուած թէ՛ զուգահեռ շահերով, թէ՛ մրցակցող նպատակներով:[1] Մեծ հայկական համայնքներ կը բնակէին թէ՛ Կովկասի մէջ եւ թէ՛ ռուսական քաղաքներու մէջ՝ դեռ արդի դարաշրջանէն առաջ: Միջնադարի մէջ վերջին անկախ հայկական պետութիւններու կործանումէն ետք, ազնուականութիւնը քայքայուեցաւ՝ հայ հասարակութիւնը ձգելով գիւղացիներու զանգուածէ մը եւ արհեստաւորներէ կամ վաճառականներէ բաղկացած միջին դասակարգի մը: Այսպիսի հայեր կը գտնուէին Անդրկովկասի գրեթէ բոլոր քաղաքներուն մէջ. իրականութեան մէջ, 19-րդ դարու սկիզբը անոնք կը կազմէին բնակչութեան մեծամասնութիւնը այնպիսի քաղաքներու մէջ, ինչպէս Թիֆլիսը: Հայ վաճառականները իրենց առեւտուրը կ'իրականացնէին ամբողջ աշխարհի մէջ եւ շատերը հաստատուած էին Ռուսաստանի մէջ: 1778-ին, Եկատերինա Բ. Մեծը հրաւիրեց հայ վաճառականներ Ղրիմէն Ռուսաստան եւ անոնք հաստատեցին բնակավայր մը՝ Նոր Նախիջեւան, Ռոստով-օն-Տոն մօտ:[2] Ռուսական իշխող դասակարգերը ողջունեցին հայերու ձեռնարկատիրական հմտութիւնները՝ որպէս տնտեսութեան խթանիչ, սակայն անոնք նաեւ որոշ կասկածանքով կը վերաբերէին անոնց: «Խորամանկ վաճառական» հայու կերպարը արդէն տարածուած էր: Ռուս ազնուականները իրենց եկամուտը կը ստանային ճորտերու կողմէ մշակուող իրենց կալուածքներէն եւ, առեւտուրով զբաղելու հանդէպ իրենց ազնուական հակակրանքով, անոնք քիչ հասկացողութիւն կամ համակրանք ունէին վաճառական հայերու կեանքի ձեւին հանդէպ: Հայոց Ցեղասպանութեան պատճառով, 300,000-էն աւելի հայեր գաղթեցին Ռուսական Կայսրութիւն, մասնաւորապէս Վրաստան եւ Հայաստան:
Այնուամենայնիւ, միջին դասակարգի հայերը բարգաւաճեցան ռուսական իշխանութեան տակ եւ անոնք առաջինն էին, որ օգտուեցան նոր հնարաւորութիւններէն եւ իրենք զիրենք վերափոխեցին բարգաւաճ պուրժուազիայի՝ երբ դրամատիրութիւնը եւ արդիւնաբերացումը հասան Անդրկովկաս 19-րդ դարու երկրորդ կէսին: Հայերը աւելի դիւրութեամբ յարմարեցան նոր տնտեսական պայմաններուն, քան իրենց հարեւանները Անդրկովկասի մէջ՝ վրացիները եւ ազրպէյճանցիները: Անոնք դարձան ամենազօրաւոր տարրը Թիֆլիսի քաղաքային կեանքին մէջ, որ ցարական Կովկասի վարչական կեդրոնն էր, ինչպէս նաեւ անոր տնտեսական կեդրոնը: Հայ ձեռնարկատէրերը արագօրէն ներգրաւուեցան նաւթային վերելքին մէջ, որ սկսաւ Անդրկովկասի մէջ 1870-ականներուն՝ ներդրումներ կատարելով Պաքուի նաւթահանքերուն եւ Պաթումիի վերամշակման գործարաններուն մէջ Սեւ ծովու ափին: Այս բոլորը կը նշանակէր, որ Ռուսական Անդրկովկասի մէջ հայերու, վրացիներու եւ ատրպէյճանցիներու միջեւ լարուածութիւնները ոչ միայն էթնիկական կամ կրօնական բնոյթ ունէին, այլ նաեւ ձեւաւորուած էին ընկերային եւ տնտեսական նկատառումներով: Այնուամենայնիւ, 19-րդ դարու վերջաւորութեան ռուսահայերու 80 տոկոսը տակաւին հողագործ գիւղացիներ էին:[3]
Ծանօթագրութիւններ
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]- ↑ Riegg Stephen (2020)։ Russia's Entangled Embrace: The Tsarist Empire and the Armenians, 1801-1914։ Ithaca: Cornell University Press։ ISBN 9781501750113
- ↑ Suny. Armenian People, p. 110
- ↑ See Suny Chapter 2 "Images of Armenians in the Russian Empire" in Looking Toward Ararat: Armenia in Modern History. Bloomington: Indiana University Press, 1993 0-253-20773-8