Շնչադադար կամ Շնչականգառ
Շնչադադար կամ Շնչականգառ կը նշանակէ` շնչառութեան դադրիլը, կենալը, կասեցումը, կանգ առնելը:
Շնչականգառը ընդհանրապէս տեղի կ՛ունենայ շնչահեղձութենէ ետք:
Շնչահեղձութիւն
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]Շնչահեղձութիւն կը պատահի բնականօրէն` ֆիզիքական ծանր աշխատանքէ, յոգնութենէ եւ մարզանքէ ետք: Անիկա մտահոգիչ կը դառնայ, երբ պատահի վերոյիշեալ պայմաններէն դուրս եւ կը դառնայ ախտաբանական երեւոյթ, որուն տարողութիւնը կախեալ է անոր ախտապատճառներուն տեսակէն, որակէն եւ չափէն:
Ախտաբանական շնչահեղձութիւնը կը յառաջանայ շնչառական համակարգի վերի եւ վարի բաժիններուն հիւանդութիւններուն եւ ախտաբանական երեւոյթներուն գոյութեամբ, որոնք կը յառաջացնեն շնչառական համակարգի մասնակի եւ կամ ամբողջական խցում:
Վերի շնչառական համակարգի հիւանդութիւններէն եւ ախտաբանական երեւոյթներէն կարելի է յիշել.
- քիթի միջնորմի (septum) ծռութիւն,
- ցցօններ (polyps), վատորակ ուռեր,
- քիթի յետսամասի ոսկրային ընդոծին խցում (cհoanal atresia),
- քթաըմբանի գեղձուռոյցք (adenoids),
- լաւորակ եւ վատորակ ուռեր,
- ըմբանի ծաւալած նշիկներ (tonsils),
- պալար, լաւորակ եւ վատորակ ուռեր,
- խռչափողի ձայնալարային ուռեր եւ անդամալուծութիւն,
- խռչափողի աճառային թուլութիւն (laryngomalacia),
- խռչափողի ընդոծին թաղանթ,
- մղձկահազ (croup), կեղծմաշկ (diphtheria),
- շնչափողի աճառային թուլութիւն (tracheomalacia),
- մակալեզուի բորբոքում (epiglottitis),
- հարբուխ եւ կրիփ (influenza),
- ձայնալարերու խլիրդ, ինչպէս նաեւ օտար մարմիններու ներշնչում:
Վարի շնչառական համակարգի հիւանդութիւններն ու ախտաբանական երեւոյթներն են.
- ցնցղատապ (bronchitis),
- ցնցղիկատապ (bronchiolitis),
- ցնցղակծկում (bronchial spasm),
- թոքատապ (pneumonia),
- թոքային անօթախցում (pleural embolism),
- փքուռոյց (emphysema),
- մնայուն շնչարգելք (asthma),
- թոքի եւ թոքապատեանի միջեւ օդի կուտակում ( pneumothorax),
- թոքի ջրուռեցք (pleurisy),
- օտար մարմիններու եւ թունաւոր կազերու ներշնչում,
- թոքի լաւորակ եւ վատորակ ուռեր,
- մթնոլորտային եւ միջավայրային ապականում` փոշի, թունաւոր կազեր, բեղմնափոշի (pollen),
- ծխախոտի գործածութիւն[1]:
Ախտաբանական շնչահեղձութիւն կը յառաջանայ նաեւ սրտային հիւանդութիւններով, օրինակ`
- սիրտի պսակաձեւ զարկերակներու (coronary artery) խցում եւ սրտի կաթուած (MI, myocardial infarction),
- բորոքային բլթակներու արատներ (ventricular valvular defects),
- սրտապարկային զեղում (pericardial effusion),
- սրտապարկաբորբ (pericarditis),
- սիրտի ընդոծին թերութիւններ ու սրտի բաբախումի անկանոնութիւններ (arrhythmias):
Անոր պատճառներէն են նաեւ`
- սակաւարիւնութիւն (anemia),
- հոգեբանական, յուզական, զգացական եւ ջղային կացութիւններ,
- կոտրուած կողոսկր (rib),
- գերվահանագեղձութիւն (hyperthyroidism),
- քունի շնչադադար (sleep apnea),
- գերզգացական ցնցակաթուած (anaphylactic shock), որ կը յառաջանայ ենթակայ ըլլալով որոշ սննդանիւթերու, միջատի խայթուածքի, կարգ մը դեղի, ինչպէս նաեւ` գիրութիւն-Ճարպակալում, յղութիւն, որովայնային ջրուռեցք (ascitis) եւ ստամոքսային աղեթափութիւն (hiatal hernia):
Ախտաբանական շնչահեղձութեան զարգացում
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]Ախտաբանական շնչահեղձութիւնը կը զարգանայ երկու ձեւերով` անակնկալ-սուր եւ դանդաղ յառաջընթաց[2]:
Շնչականգառ կը պատահի ախտաբանական շնչահեղձութեան յարաճուն (progressive) վատթարացումով կամ անակնկալ ցնցղակծկումով (bronchial spasm), օտար մարմինի մը եւ թունաւոր կազերու ներշնչումով:
Շնչականգառ կը պատահի որեւէ տարիքի, սակայն` առաւելաբար տարեցներու եւ մանուկներու մօտ: Տարեցներու շնչականգառը հետեւանքն է ախտաբանական շնչահեղձութեան վատթարացումը: Իսկ մանուկներու շնչականգառը կը պատահի առաւելաբար օտար մարմիններու ներշնչումով:
Մանուկներու շնչականգառի ախտանշաններն են`
- շնչառութեան բացակայութիւն,
- թոքային շնչասլոց (stridor),
- խօսելու, ձայնարկելու կամ պոռալու անկարողութիւն,
- կապտութիւն (cyanosis),
- անգիտակցութիւն
- մահաքուն:
Այս բոլորը հետեւանքն են շնչառական համակարգի վերին բաժինին խցումը` օտար մարմինով մը եւ կամ շնչուղիին (respiratory tract) ներքին խլնաթաղանթին (mucous membrane) անակնկալ ուռիլը` գերզգայնութեան պատճառով կամ ներշնչուած թունաւոր կազերով:
Մանուկի մը շնչականգառի պարագային, երբ ան գիտակցութիւնը չէ կորսնցուցած, շտապ օգնութիւն պէտք է կիրարկուի, այլ խօսքով հետեւեալ անմիջական միջոցները պէտք է կատարուին ներկայ գտնուող անձի մը կողմէ.
- Բանալ մանուկին բերանը եւ հարուածել անոր կռնակը որպէսզի հազայ: Եթէ մանուկը հազայ, կը նշանակէ, որ խցումը մասնակի է: Այս պարագային, շարունակել կռնակը հարուածել, որպէսզի ան շարունակ հազայ: Օտար մարմինը շատ հաւանաբար դուրս կու գայ հազալով: Իսկ հազի բացակայութիւնը շատ հաւանաբար կը փաստարկէ խցումին ամբողջական ըլլալը: Այս պարագային, կանչել բժշկական շտապ օգնութեան եւ կատարել հետեւեալը.
- Երկու ձեռքերով հարուածային ճնշում բանեցնել ստամոքսին վրայ եւ շարունակ հարուածել կռնակը յուսալով, որ օտար մարմինը արտահանուի:
Անգիտակցութեան պարագային, անմիջապէս կանչել բժշկական շտապ օգնութեան: Մինչ այդ պառկեցնել մանուկը կարծր տախտակամածի վրայ եւ կիրարկել թոքասրտային վերակենդանացում (cardiopulmonary resussitation)` երկու ձեռքերը իրարու վրայ դրած 25 անգամ հարուածել կրծքավանդակին` ճնշում բանեցնելով կրծոսկրին (sternum) վրայ, բանալ բերանը եւ ստուգել, թէ օտար մարմինը հասա՞ծ է բերան: Եթէ այո, ձեռքով բռնել եւ դուրս հանել օտար մարմինը եւ ապա բերնով երկու անգամ շնչել մանուկին բերնին: Եթէ կրծքավանդակը բարձրանայ եւ լայնածաւալի, կը նշանակէ, որ շնչուղին բաց է, եւ շնչականգառը անհետացած է: Իսկ կրծքավանդակի անշարժութեան պարագային, երկրորդ անգամ նորէն 25 հարուածներ տալ կրծքավանդակին եւ ճնշել կրծոսկրին վրայ յուսալով, որ օտար մարմինը պիտի արտաքսուի[3]: