Agbekoya

Nnupụisi nke Agbekoya Parapo nke 1968–1969, nke a ma ama dị ka Agbekoya ma ọ bụ Nnupụisi Egbe Agbekoya, bụ nnupụisi nke ndị na-ahụ na-abụbu mpaghara, ebe ọtụtụ ndị Yoruba bi na mba ahụ nọ.  Ibadan bi na steeti Oyo dị ugbu a bụ ndị ala Yoruba niile ngosi ogụ wee merie ndị etiti Naijiria.  Obodo dị abụọ n'Ibadan na-eduzi ya: Akaran na obodo Akufo.  Ọ bụ nnupụisi ụgbọ ụkwụ ndị nke ndị na-ebute nke ọma na-ama na-eme Naijiria ihe mere eme, ma na-aga n'ihu na-ezo aka site n'aka òtù dị iche iche dị ka ihe atụ na -aga nke  ɔma nke mkpokọta mkpokọta atumatu , , , .  Nnupụisi ahụ bụ n'ụzọ bụ isi ka ọ kpasuo iwe maka mbelata ụtụ isi, n'agbanyeghị na ụfọdụ na-akpa na ike ndị na- akpali mmasị ndị.[1]

ndabere

[dezie | dezie ebe o si]

N'ime 1950s, dị colonial nke Nigeria hibere ebe nchekwa ngwa akara dị n'ime obodo n'ọtụtụ nke nke mba ahụ.  Ndị nkwakọba ihe ndị ahụ bụ ebe a na-echekwa ngwá ọrụ ndị na-ahụ maka ikike nwera ehichapụrụ n'aka ndị ọrụ ugbo.  Ụfọdụ ndị nwere njirimara bụ otu n'ime ndị na-ahụ koko kacha n'ụwa, mpaghara ahụ nwere ikike iche ụtụ ya sitere n'aka ndị ọrụ ugbo site n'ịhazi ire ihe site n'aka ndị ọrụ ugbo.  na-achịkwa steeti, nke a dị ka bọọdụ ọrụ.  Ọtụtụ n'ime ndị na-agụ a ga-ere bụ usoro nke grading, n'ihi na mgbe ụfọdụ akara tupu njirimara.  N'imegide ọnọdụ a, e hiwere ndị ọrụ ugbo ka ha na otu anya ozi ndị ọrụ ugbo n'ime usoro njikwa ngwaọrụ.  [1] A mmetụta site na Yoruba, Agbekoya Parapo-abụ "njikọ nke ndị ọrụ ugbo na-ajụ akwụkwọ."  Otu a bụ onye nketa usoro ụlọ ọrụ na-arụkọ ọrụ n'ụdị na-arụ ọrụ dị ka ịdọ aka ná ntị n'ịzụ akara ma dọta na omenala nke guild ọrụ nke àmà ọrụ na atumatu ruo ọtụtụ eje na mpaghara ahụ.  Ndị ọrụ Yoruba nọ dị iche iche na-hazi onwe ha ka ha bụrụ "egbes", otu ndị ụgbọ na ndị otu na-echekwa iche nke ndị otu ha n'ahịa imekọ ihe ọnụ.

N'oge መሳ nke akwụkwọ onwe nke Naijiria, otu Action Group, bụ ndị isi ike agha na Western Region, mere nhazi usoro iji dozie nsogbu niile nke mpaghara ahụ.  Ọtụtụ okporo ụzọ ndị na-eduga n'ime ime obodo mebiri emebi, gbatịa otuto nye ndị otu na-arụkọ ọrụ ọnụ, nweekwa ụlọ akwụkwọ maka ụlọ ka mma.  Otú ọ dị, ka ọnọdụ ndị ndọrọ ndọrọ ọchịchị Naijiria bịara bụrụ nke na- agbanwe site na njide onye isi ndọrọ ndọrọ bụ Chief Obafemi Awolowo, ndị 1966, na ọkwa nke agha Biafra, ndị Soviet ndị bịara na-ele ndị ọrụ ugbo.  anya dị ka ihe eji eme mbụ aka.  Ndị ọrụ nchekwa ebe ahụtọkwara igosi onwe ha dị ka ndị nwe obodo nta, na-achọ ihe iri ngo na ihe ndị ọzọ n’aka ndị ọrụ ugbo tupu ha anabata ihe ubi ha maka ire ere.  Ihe eji egwu aka ndụ aka egwu ịrịgo n'ọchịchị jọgburu onwe ya, n'agbanyeghị na otu gara n'ihu na-achọ ụtụ isi maka idobe ha.. [2]

otu òtù ọrụ ugbo arụ bụ́ ndị na-abanye n'ime Agbekoya ndị na-eso ụzọ agha ndị ọzọ n'oge ime nke ọrịa fụrụ akpụ n'ubi koko n'afọ 1950. N'ịbụ ndị na-akpọ onwe ha mmekọrịta Maiyegun (ma  ọ bụ 'Life Abundance'), ha na-akpare osisi ndị na-ekiri ndị mere ibibi ndị na-amụ echiche na ndị ọrụ ugbo iku ike ịlafu ubi ha n'azụ ọrụ ọrụ.  Ọtụtụ ogụ mere tupu e dozie okwu ahụ maka nkwado otu.  Ka ebe nchekwa ụlọ ọrụ na ndụ obodo na nyere nke ndị ọrụ ugbo, anụ ahụ na ọtụtụ ndị ọrụ ugbo ndị ọzọ na-eme ihe esemokwu nsogbu ndị ọzọ ha na-amata ezi.

Nsogbu ndị bụ́ isi ndị ọrụ ugbo nwere bụ aka ike a na-eji eme eme, nke nnukwu na a tụfuru nnukwu koko dị ka ndị na- oriire ere;  ọnụ ala dị ala ha ihe maka ihe omume a nabatara nke ruru n'ọmarịcha.  Ndị ọrụ ahụ ahụ mere maka okporo okporo ụzọ na-anya anya nke ha na-eme njem iji rute ebe a na-ebusa ihe.  Ọzọkwa, a gwakwara ha ka ha chere ụtụ isi, nnukwu ihe na-agụ n'oge oge akụ na eji na-ejighị n'aka.

Nnupụisi ahụ

[dezie | dezie ebe o si]

ụmụ ndị agha gbadara na ndị agha ndị n'ihi nhụta ike nke gara aga nke ọtụtụ, ndị agha ndị ọrụ ugbo.  N'oge na-mọpụ anya, ụfọdụ ndị eji ụkwụ ndọrọ ndọrọ ndọrọ ndọrọ na-abụ.  Ọzọkwa, ụmụ amaala ole na ole akwụkwọ akwụkwọ pụtara ịpụta n'ihi ọtọ nke mpaghara na 1950s.  Nchikota nke ndi okachamara ndia, gwa agwa ya na ndu ndu kari nke oma n'etiti Agbękoya Parapo, mebere nchikota nke udi na amuru ndoro-ndoro ochichi siri ike.  [1] Ndị isi Agbękoya nke oge ahụ bụ Mustapha Okikirungbo, Tafa Popoola, Adeniyi Eda, Adeagbo Kobiowo, Rafiu Isola na Mudasiru Adeniran.  Ndị isi ahụ akwụkwọ ngosi nkọwa dịka ndị a:

  • Mwepụ ndị ọchịchị ime obodo na-akwakọrọ ihe n'obodo ha
  • Mwepụ nke ụfọdụ Baales
  • Mbelata ọnụego ụtụ isi dị larịị site na $8
  • Akwụsị iji ike na-anakọta ụtụ
  • Mmụba nke ọnụ ahịa koko
  • Ọganihu nke okporo ụzọ na-eduga n'ọtụtụ obodo

Ndị ọrụ ugbo tiri mkpu Oke mefa laosan!  Oke mefa laosan!  ( "na na- ikike shilling 30!") Ka ha na-aga n'ime obodo na-aga n'ihu na-eme ka ndị ọrụ ugbo nọ n' Eri ahụ kwenye ka ha ghara iche ụtụ isi ọ gbala n'iyi ikike.  ndị agha nke Western steeti.  Ndị ọrụ ugbo a bụ ndị isi ụzọ Adegoke Akekuejo, Tafa Adeoye, Folarin Idowu, Mudasiru Adeniran na Tafa Popoola na-edu.  [1] N'oge na-adịghị anya, ụfọdụ ndị ọrụ ugbo na ndị isi ha ji na-achọ n'ime ime obodo wee gawa n'ihe akụrụngwa Mapo, oche nke mpaghara.  N'ebe ahụ, ha wakporo ụlọ ọrụ ndị isi, na-agụ na ha ga- ikike $1.10.  Ọgba ndụ dakwasịrị n'isi obodo na ọtụtụ obodo

[2]Iji ikike ime ihe ike ọzọ, ụgbọala ji ike na ime ihe ike ọgba aghara ahụ ma nwụchie ụfọdụ n'ime ndị isi Agbękoya.  [1] Otú ọ dị, ndị ọrụ ugbo na-emegwara ihe ike n’ihe owuwu ụgbọ, n’ihi ya, e gburu ọtụtụ ndị.  Oge Agbųkoya riri mpagharandọrọ-iche-iche gosiri Naijiria n'otu oge ahụ mba ahụ na-ebuso agha obodo obodo ndị mere Naijiria n'agha Biafra.  Dị ka usoro iche iwe ndịiche ndị agha, ndị Agbękoya wakporo isi akara ikike ikike steeti dị ka ụlọ ikpe na ụlọ, tọhapụrụ ọtụtụ puku ndị Watch n'ụdị ndị otu ha a watch.  Mana ntọhapụ nke Chief Obafemi Awolowo nyere aka ike ọgbaghara ahụ, ebe ya na ndị isi otu ahụ kparịta ụka ike.

Abụ Agitators

[dezie | dezie ebe o si]

Ndị Agbekoya bụ otu ndị ọrụ ugbo hibere na-ajụ ahụhụ ebe ụlọ ọrụ gọọmentị bụ igwe gọọmentị. Ya mere, ha bụ ndị na-eme ihe ike ji ngwa ọgụ pụta na-abụ abụ:

Oke mefa l' ao San

Yi o gba ori bi be

Pụtara -

Ọ bụrụ na enweghị ike nweta ya site na ntinye nke cudges, a ga-enweta ya

site na ntinye nke igbutu isi. [3]

N'ikpeazụ

[dezie | dezie ebe o si]

Ihe kpatara ọgba aghara ahụ wepụrụ onye ọrụ gọọmentị ime obodo na-achị obodo, iwepụ Baales, mbelata ọnụego ụtụ isi, ịkwụsị iji ike na-ewepụ ụtụ isi, mmụba ọnụ ahịa koko na imeziwanye okporo ụzọ na-eduga obodo. Gọọmenti n’oge ahụ kwetara na nkwekọrịta ndị a. [4] A na-ahụ ọgbaghara ahụ n'ikpeazụ dị ka ndị nwere njirimara pụrụ iche nke dị iche na ọgbaghara ndị mbụ. Isi ihe kpatara ọgba aghara ahụ sitere na ịrị elu nke populism agrarian. Ọdịdị ala gbasasịrị nke ukwuu mere n'otu oge. A na-ele mpụta ọgba aghara a anya dị ka ngosipụta gbadoro ụkwụ na klaasị . [5]

Ntụaka

[dezie | dezie ebe o si]
  1. ↑ Published (2015-12-15). How a gunshot Triggered violent Agbekoya revolt  –Akekaaka, Yoruba Solidarity Movement leader. Punch Newspapers. Retrieved on 2019-11-21.
  2. ↑ 2.0 2.1 Tunde Adeniran: "The Dynamics of Peasant Revolt: A Conceptual Analysis of the Agbekoya Parapo Uprising in the Western State of Nigeria," Journal of Black Studies. Jun., 1974.
  3. ↑ Femi. Agbekoya and the Yoruba Armoury. www.premiumtimesng.com. Retrieved on 2024-07-12.
  4. ↑ Module. Archived from the original on 2013-06-12. Retrieved on 2013-04-22.
  5. ↑ Panter-Brick, S.K. (1978). Soldiers and Oil: The Political Transformation of Nigeria. Cass. ISBN 9780714630984. Retrieved on 2015-06-20.