A na-asụ Asụsụ West Chadic nke ezinụlọ Afro-Asia karịsịa na Niger na Nigeria. Ha gụnyere Hausa, Asụsụ Chadic kachasị na asụsụ bụ isi nke West Africa.
Alaka nke West Chadic [1]-aga ma ọ bụ site na aha ma ọ bụ mkpụrụedemede na nọmba n'usoro nhazi.
Na mgbakwunye, a na-ekwu na Poki bụ West Chadic, mana enweghị data dị.
[6][7] nke West Chadic nke George Starostin (2010) dị ka e gosipụtara na Blažek (2010):
Nchịkọta nke Roger Blench (2021) nke West Chadic: [8]
Nkesa nke alaka West Chadic: [9]
Alaka | Koodu | Ebe ndị bụ isi |
---|---|---|
Hausa-Gwandara | A1 | Niger" id="mwAQc" rel="mw:WikiLink" title="Northern Nigeria">Ebe Ugwu Naịjirịa na Niger |
Bole-Tangale | A2 | Darazo LGA, Bauchi State; Yobe, Taraba, Gombe, Borno steeti |
Angas | A3 | Shendam na Mangu LGAs, Plateau StateSteeti Plateau |
Ron | A4 | Mangu LGA, Plateau StateSteeti Plateau |
Bade | B1 | Bade LGA, Borno SteetiSteeti Borno |
Ndịda Bauchi | B2 | Darazo na Ningi LGAs, Bauchi StateÓgbè Bauchi |
Ebe Ugwu Bauchi | B3 | Bauchi Steeti (Toro, Dass, Tafawa Balewa, Bauchi LGAs) |
Roger Blench (2022) na-atụ aro na asụsụ West Chadic nwere ike ịgbasa site na mgbasa ọrụ ugbo na Central Nigeria, malite site na 3,000-4,000 afọ gara aga. Blench [10]-ekwu na ọdịdị ọdịdị ọdịda anyanwụ nke West Chadic enweela mmetụta dị ukwuu site na asụsụ Plateau, ma eleghị anya n'ihi alụmdi na nwunye ogologo oge nke mere ka ndị West Chadic na-abata were ndị nwunye obodo na-asụ asụsụ Plateau.
Ọ bụ ezie na e bipụtara ọ dịghị nrụzigharị zuru oke nke West Chadic, Václav Blažek (2018) atụwo aro nrụzigharị nke nọmba maka West Chadic na obere ìgwè ya. [6]
A na-ahụ ụdaume /kp/ na /gb/, nke a na-ahụkarị na Plateau na asụsụ Niger-Congo ndị ọzọ mana ọ bụghị ihe a na-adịghị ahụkebe n'asụsụ Chadic, n'asụsụ Ron na ụfọdụ asụsụ West Chadic A3 na Bole-Tangale. A gbaziri ụdaume ndị a n'asụsụ Plateau n'ihi mkpakọrịta siri ike. Otú [10] dị, akụkụ ndị ọzọ nke ụdaume nke asụsụ Plateau na Niger-Congo dị ka ATR na ụdaume nkwekọrịta adịghị n'asụsụ West Chadic.
Ntụnyere nke ọnụọgụ n'asụsụ ọ bụla: [11]
Nchịkọta | Asụsụ | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
A, A.1 | Gwandara | da | bi | úkù / úɡú (Nimbia dialect) | huru / furu (Nimbia dialect) | bìyàri / bìyàr (Nimbia dialect) | ʃídà / ʃídə́ (Nimbia dialect) | bákwè / boʔo (Nimbia dialect) | tákùʃì / táɡə́r (Nimbia dialect) | tárà / tãrã (Nimbia dialect) | ɡóm̀ / ɡóŋ̀ / ɡwóm (Nim. olumba) |
A, A.1 | Ndị Hausa | sheja | bijú | ʔúkù / ʔúkkù (West Hausa) | fúɗú | Muji | ʃídà / ʃíddà (West Hausa) | Bakwàiwu | Tkwàs | Tatar | ɡóːmà |
A, A.2, Bọl | Bele | móoɗì | Bọl | kúnú | Ọ bụ n'oge a ka a na-eme ya | Ịnọghachi | bàccimooɗì | Baawùló | ɓóorùɗó (2 x 4) | ɓòowùnò | bìmbáɗí |
[Ihe e dere n'ala ala peeji] | Karekare | Ụmụ anụmanụ | bèːlú | N'ihi ya, ọ bụ | fèːɗú | bàːɗú | bàcóːɗì (5 + 1) | bàcíbèːlú (5 + 2) | fífèːɗú (2 x 4) | Aphàn | Ike n'obi |
A, A.2, Bọl, Bọl kwesịrị ekwesị | Bọl | móoɗì | bòláu | Klọọvụ | Ọ bụ n'oge a ka a na-eme ya | bàɗì | bàššimóoɗì | Baawúló | póorɗó (2 x 4) | ɓòonùm | bìmbáɗí |
A, A.2, Bọl, Bọl kwesịrị ekwesị | Bure (Bubure) | móɗé | Maloo | Klọsi | Ọdịdị | Baɗé | Basumé | b b bịlị (5+ 2) | Skọwa (2 x 4) | ɓárdzìmóɗé (10-1) | barbaɗè |
A, A.2, Bọl, Bọl kwesịrị ekwesị | Galambu | Muuri | m̀bàál | kúun | párya | Boori | bɪ́címɪ́n | bùebe m̀bàl (5+ 2) | hórró | bàryà múuri (10-1) | bar |
A, A.2, Bọl, Bọl kwesịrị ekwesị | Gera | móóyi | mbùlú | Klọsi | fúɗú | Ịnọghachi | beeshím | bìccìmbùlú (5+ 2) | húrɗú | ɓànìnjà / barija | bàrɗí / barr |
A, A.2, Bọl, Bọl kwesịrị ekwesị | Geruma | m / m | m̀bàalú / mbàalúŋ | kúnú / kúnúŋ | fúɗú / húɗúŋ | Apụlị / bàalí | Ọkụ na ụzụ | bàzə̀mbalú (5+ 2) | húrɗú / úrɗúŋ | ɓár ga- | ɓârarì / ɓárári |
A, A.2, Bọl, Bọl kwesịrị ekwesị | Kholok (Widala) | ɗók | pèlòw | bún | Perog | faàt / faàr | ebe a na-anọ | paàlìlàw | bìrbìròw / пиrpíròw | Kọmbọ | ɓùmmò |
A, A.2, Bọl, Bọl kwesịrị ekwesị | Kirfi (Giiwo) | móoɗì | mbàlú | Klọsi | Faɗáu | buɗ | bìccúuni | bìcímbàlu (5+ 2) | fórfáɗó (2 x 4) | bàr ya na-eme ihe nkiri (10-1) | pàtà |
A, A.2, Bọl, Bọl kwesịrị ekwesị | Maaka | mōɗì | bòllu | kūǹ | n'ihi na ọ bụ n'oge ahụ ka a na-eme ya | bà | ebe a na-ahụ maka ihe | N'ihi na ọ bụ na-eme ihe nkiri | jìlai | kwàlak | bìmba |
A, A.2, Bọl, Bọl kwesịrị ekwesị | Ngamo | Mọla | bòlò | kúnû | musik̀ɗò | ụlọ | bàʔàʃìmòɗi (5 + 1) | Babìlò (5 + 2) | Onye na-eto eto (2 x 4) | Ebe a na-akpọ ɓònù | bimbaɗ (2 x 5)? |
A, A.2, Bọl, Bọl kwesịrị ekwesị | Nyam | Ọkụ ọkụ | Felucc | kúnúnun | musik̀dúk | Nwaanyị | ọgwụ | Fleluk (5 + 2) | húrú ɡùk (2 x 4) | láɡó mɔ̀dɔ́ (10-1)? | Somumò (litː ' kumo ' = ntị) |
A, A.2, Tangale, Dera | Dera (Kanakuru) | ɗuwey | rap | na-eme ka ọ dị | paraw | ụlọ | site na | bwelà | ndị na-agba ọsọ | wanɗumwe (10-1) | ɡûm |
A, A.2, Tangale, Tangale kwesịrị ekwesị | Kupto (Kutto) | Jaịlịa | fáláw/ páláw | kùnùŋ | fàɗàw / pàɗàw | Faat / páat | Fayɗìn / páyɗìn | Fayláw / Payláw | Ọ na-adị n'ihu | N'oge a, ọ bụ n'oge a ka a na-akpọ | kómó |
A, A.2, Tangale, Tangale kwesịrị ekwesị | Kushi | ɗòk | Pọọsụ | tàat | Péeròw | fwàt / fúwàt | Ihe mere n'oge a na-adịghị anya | fàrlów | pedidị | Foto | ebe a na-akpọ kpèm |
A, A.2, Tangale, Tangale kwesịrị ekwesị | Kwaami | Onye ndú | Pọllów / Fọllów | Klọọm | póɗòw / fóɗòw | páaɗí / ole na ole | páyíndì / fáyíndì (5 + 1) | pópíllów / fófíllów (5 + 2) | Pówùrɗòw / fówùrɗów (2 x 4)? | na-adaba | kúmó |
A, A.2, Tangale, Tangale kwesịrị ekwesị | Ma (Pipero) | ɗók | bélòw | ɡ͡bónòŋ | béeɗòw | puat / fwát | Múndi na-acha anụnụ anụnụ | pattrira bélòw | bídow | kómpòy / kómvòy | kó / k͡púmmò |
A, A.2, Tangale, Tangale kwesịrị ekwesị | Piya | Mkpụrụ | pèelów | Akụkọ ifo | peɗòw | fàat | pàtìrà mùndí (5 + 1) | pàtìrà pèelów (5 + 2) | pèdìpɗów (2 x 4)??? | Nkwupụta | Sommó |
A, A.2, Tangale, Tangale kwesịrị ekwesị | Po Tangale (1) | Ogbugbu | rap | kúnuŋ | mba ọzọ | Akpụkpọ ahụ | pàndì | ebe a na-aga | pàpádà (2 x 4) | ebe a na-akpọ | ɡ͡bɔmɔ |
A, A.2, Tangale, Tangale kwesịrị ekwesị | Tangale (Sungom) (2) | Ọkụ | ngwa ngwa | klọg | Serɪ́ | [Ihe e dere n'ala ala peeji] | mba ọzọ | peelòu | parpàɗá (2 x 4) | lamɓɗà | ɡ͡bɔ́mɔ́́́ |
A, A.3, Angas kwesịrị ekwesị, 1 | Angas (Ngas) | ɡàk | BAP | kwán | fír | Ọ dị mfe | pimí (5 + 1) | pòbáp (5 + 2) | pòkwún (5 + 3) | pòfar (5 + 4) | sàr |
A, A.3, Angas kwesịrị ekwesị, 1 | Kofyar | m | vəl | Klọb | Fairy | Paat | ihe atụ (5 + 1) | pòɡòvəl (5 + 2) | pòɡòkun (5 + 3) | pòɡòfár (5 + 4) | sàr |
A, A.3, Angas kwesịrị ekwesị, 1 | Miship (Ụgbọ) (1) | Kpatụ m | vəl | Kun | feer | ịsa ahụ | Pemee (5+ 1) | pokvəl (5+ 2) | pokkun (5+ 3) | pokfaar (5+ 4) | Sar |
A, A.3, Angas kwesịrị ekwesị, 1 | Miship (Ụgbọ) (2) | Mụ onwe m | Vɨl | Kun | Farr | Paat | pemɛ (5+ 1) | pɔ́ɡɔ́vɨl (5+ 2) | pɔ́ɡɔ́kun (5+ 3) | pɔ́ɡɔ́far (5+ 4) | Ọ bụ n'oge a ka a na-eme ya |
A, A.3, Angas kwesịrị ekwesị, 1 | Cakfem-Mushere | Ọ bụ ebe a na-enweta ihe | vel | Kun | feer | paat | peemee (5+ 1) | feermeekum (4+ 3)?? | feertiit (4 x 2)?? | paatmee (5+ 4) | kakapaat (5 x 2)?? |
A, A.3, Angas kwesịrị ekwesị, 1 | Mwaghavul (Mupun / Sura) | N'ime ala | vəl | Klọb | Fairy | mba dị iche iche | pedemè (5 + 1) | Ọ bụ n'oge a ka a na-akpọ "Povern" (5 + 2) | pòkún (5 + 3) | pòféer (5 + 4) | Kaapàt və́l (5 x 2)??? |
A, A.3, Angas kwesịrị ekwesị, 2 | Goemai (Ankwe) | mée, ɡə̀mée | vəl | Klọb | N'oge ochie | Mgbasa ozi:t | phə̀mə́ (5 + 1) | phə̀və́l (5 + 2) | Crystal (5 + 3) | phə̀fár (5 + 4) | Sar |
A, A.3, Angas kwesịrị ekwesị, 2 | Dị ka | [Mọv] | [Vɨ́l] | [Kunay] | [Fii] | [p.t] | [Pɨ̀mɛ́] | [mɛ́fɛ́́́́kúːn] | [p. Fi] | [mɛ́ːpàː] | [sár] |
A, A.4, Ron kwesịrị ekwesị | Ron (Daffo) | ɗaŋɡât | Ọdịdị | yuhún | Puʔ | n'oge gara aga | Makoŋ | Mkpụrụ osisi na-acha odo odo | mafwaráʔ | yeluam | Ndị ọzọ |
[Ihe e dere n'ala ala peeji] | Duwai | Ọ bụ n'oge ahụ ka ọ na-eme | Ihe eji eme ihe | ko | N'oge a na-adịghị anya | av'ɗ | ə̀jdə̀ɡərma | Sə̀və̀sə̀ri / tlə̀və̀ri | ə̀jldàakò | Ọ dịịrị | ɡùumà |
B, B.1, Bade kwesịrị ekwesị | Bade | ɡàɗi | Diolọn | kwan | N'oge ochie | Vaɗì | Ebe | ɡatkasà | ɬədàakwà | Ọnwaanyị | ɡuumà |
B, B.1, Bade kwesịrị ekwesị | Ngizim | Khamá (ịgụ), ɡàyí (enumat.) | ʃírín | kwán | N'oge a na-adịghị anya | Vaɗ | N'ihi ya, ọ ga-abụrịrị na ọ ga-anọ | ɡátkásà | dandàfə́ɗú (2 x 4) | kúɗkûvdà | ɡúmà |
B, B.2 | Dira (Diri) | numọ | rɔp | mɪyax kọntaktị | na-eme ihe ike | Nəmtəm | Mukkə̀ | ŋyɪniŋɡì | jiezupsè (2 x 4)? | vwanùm (10-1)? | kwuɬ |
B, B.2 | Miya | wútə̀ | tsə́r | Nwaanyị | N'oge a na-adịghị anya | Vaɬə | màaha (5+1)? | màtsə̀r (5+2) | N'oge a na-adịghị anya (2 x 4) | Udo na-eme | Ihe ndị a na-akpọ |
B, B.3 | Dass (nke Dott) | O nwere ike ịbụ onye | Ruap | maáɣí | jieupsí | námtám | màamaɣ / muumáɣ | wúsúrmàɣè | wúsúpsì (2 x 4) | nàturə́psi / nàtàrə́psi | zùp |
[Ihe e dere n'ala ala peeji] | Boghom | Sọnwa | ɓáap / pā́p / ɡbwàap | Moi | Onye na-egwu egwu | ndàuní / ndóoní | maak | nyàŋɡí | ɓóopsí | ʔáamsóyìm (10 -1) | ŋəmàs / uur |
[Ihe e dere n'ala ala peeji] | Mangas | nim | Apụl | mween | Ọ bụ n'oge a ka a na-akpọ | Tuun | maɣà | Ịnọgide na-eme ihe | ɡàamzi | kúrúms | zúp |
B, B.3, Ọwụwa Anyanwụ | Jimi | nintóo | Rwanda | mwaikán / mwenkán | ihyú | namtáŋ / namtám | Maakoo | inkóo | ɡuhyú (2 x 4) | Khamníntoo / Khamníto (10 -1) | ndəɓóo / ɗúbó |
[Ihe e dere n'ala ala peeji] | Guruntum | Ihe ndị e ji mara | raap | miyaŋ | ooso | kyuwun | Mọn | nyeene | ɡèesau | Saịra | zùp |
[Ihe e dere n'ala ala peeji] | Zangwal (Zangur) | O nwere ike ịbụ onye | kwáap | ma ọ bụ | Uwu | námtàm | màaɡa | nyínìɡì | ʔáasuʔáasù (2 x 4) | áatə̀nə̀n | arịrịọ |
B, B.3, Zaar kwesịrị ekwesị | Geji (Gyazi) (1) | O nwere ike ịbụ onye | lôp | mechan | na-ehi ụra | nàmtan | mukkà | nitɡi | jiesupsì (2 x 4)? | topsi | kuɬ |
B, B.3, Zaar kwesịrị ekwesị | Geji (Gezawa) (2) | nɨ́m | lôp | Mèkən | na-ehi ụra | O nwere ike ịbụ onye | Mukkə̀ | nininɡi | jiesupsì (2 x 4)? | O nwere ike ịbụ onye | kuɬ |
B, B.3, Zaar kwesịrị ekwesị | Polci (Palci) | nɨ́m | rǒp | miyèn | wupsɨ̀ | O nwere ike ịbụ onye | Ụgbọelu | wusɨ̀rmìyen (4 + 3)? | wɨsɨpsɨ̀ (2 x 4)? | natoropsɨ̀ | zup |
B, B.3, Zaar kwesịrị ekwesị | Saya | nambəŋ | mbə̀ɬíŋ | Maajìi | Upuz | nândə́m | Lîim | wátsə̀maí | tantan | N'ihi ya, ọ bụ nwa | zúp |
na-ege ntị dị iche iche ma dozie nsogbu dị iche iche na-emetụta mba ahụ. Ihe atụ ụfọdụ [12] Wazobia FM, ụlọ ọrụ redio na-agbasa ozi na Pidgin English, Wazobia TV, ụlọ ọrụ telivishọn na-agbasakwa ozi na Pidgina English
<ref>
tag; name "BlenchAtlas4" defined multiple times with different content