Asụsụ Avatime
| Ihe a na-eme n'oge ochie | |
|---|---|
| Sia (Siyase) | |
| Ọ bụ mgbe ahụ ka ọ na-eme | |
| A mụrụ ya | Ghana |
| Ógbè | Ógbè Volta |
| Agbụrụ | Ihe a na-eme n'oge ochie |
Ndị na-asụ asụsụ ala
|
27,200 (2013)[1] |
| Koodu asụsụ | |
| ISO 639-3 | avn
|
| Glottolog | avat1244
|
Avatime, nke a makwaara dị ka Afatime, Sideme, ma ọ bụ Sia, bụ Asụsụ Kwa nke Avatime (aha onwe onye: Kedone (m.sg.)) ndị ọwụwa anyanwụ Ghana. Ndị Avatime bi n'obodo asaa na obodo nta nke Amedzofe, Vane, Gbadzeme, Dzokpe, Biakpa, Dzogbefeme, na Fume.
Ọmụmụ ụdaolu
[dezie | dezie ebe o si]Avatime bụ asụsụ ụdaolu nwere ụdaolu atọ, nwere nkwekọrịta ụdaume, a na-ekwukwa na ọ nwere fricatives abụọ.
Mkpụrụedemede
[dezie | dezie ebe o si]Avatime nwere ụdaume itoolu, /i ɪ e ɛ a ɔ o ʊ u/, ọ bụ ezie na a leghaara ụdaume /ɪ ʊ/ anya n'ọtụtụ nkọwa nke asụsụ ahụ. Ọ bụghị ihe doro anya ma ọ bụrụ na ọdịiche dị n'etiti //i e o u// na /ɪ ɛ ɔ ʊ/ bụ otu n'ime mgbọrọgwụ ire dị elu na nke a tụgharịrị azụ (mgbatị akpịrị), dịka n'ọtụtụ asụsụ nke Ghana, ma ọ bụ nke ịdị elu ụdaume: akụkụ ụdaume dị iche iche na-akwado nyocha dị iche iche. [Ihe odide ala peeji [note 1]]
Avatime nwere nkwekọrịta ụdaume. Mgbọrọgwụ ọtụtụ anaghị agwakọta ụdaume nke //i e o u// na nkwekọrịta /ɪ ɛ a ɔ ʊ/ setịpụrụ, na prefixes na-agbanwe ụdaume iji kwekọọ na ụdaume nke mgbọrọgwụ ahụ. Dịka ọmụmaatụ, otu nwoke na nwanyị bụ /ɔ ~ o/, na ọtụtụ mmadụ bụ /a ~ e/: /o-ze/ "onye ohi", /ɔ-ka/ "nna"; /be-ze/ ""ndị ohi", /ba-ka/ ""ndịrị"; kwa /o-bu/ "aṅụ" mana /ɔ-bʊ/ "chi". [Ihe odide ala peeji [note 2]]
Mkpụrụedemede nwere ike ịdị ogologo ma ọ bụ dị mkpụmkpụ. Ihe ndekọ sitere na 1910 [nkọwa dị mkpa] gosiri na enwere ike ịmegharị ụdaume niile, mana nke ahụ na-apụ n'anya, na okwu ole na ole nwere ụdaume imi fọdụrụ na njedebe nke narị afọ.
Mkpụrụ okwu
[dezie | dezie ebe o si]| Bilabial | Ezé egbugbere ọnụ |
Alveolar | Post-alveolar |
Velar | Egbugbere ọnụ | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Ụgbọ imi | m | n | ɲ | ŋ | ŋw | |
| Plosive | b | t d | k ɡ | k͡p ɡ͡b | ||
| Africate | t͡s d͡z ~ t͡ʃ d͡ʒ | |||||
| Ihe na-esiri ike | β | f v | s z | x ɣ | xw ɣw | |
| Ihe atụ | l ~ r | j | w | |||
A na-ahụ /kʷ/ na mgbazinye ego Ewe, dị ka /kw/, nke a pụrụ ịhụ dị iche na /kw/ (nke ụdaume ọzọ na-enweghị ike ịgbaso) na mgbazinye okwu /àkʷlɛ̄/ "ụgbọ mmiri".
/x͡ɸ ɣ͡β/ na-azọrọ na asụsụ ahụ nwere fricatives abụọ /x͡ Islam ɣ͡β/. Otú [ɧ] dị, dị ka ọ dị na nkwupụta yiri nke ahụ maka Swedish, nkwonkwo egbugbere ọnụ anaghị ejikọta, ndị a bụ n'ezie velars labialized, /xʷ ɣʷ/. Ihe niile na-eme ka ihe na-adịghị ike, ma dị nso na [[h ɦ hʷ ɦʷ] hw ɦw].
Africates dịgasị iche n'etiti [t͡s], [d͡z] na [t͡ʃ], [dēʒ], nke nwere ike ịbụ ọdịiche ọgbọ.
Phonotactics
[dezie | dezie ebe o si]Mkpụrụ okwu bụ V, CV, CGV, na N: Avatime na-enye ohere ụyọkọ consonant-approximant, ebe approximant nwere ike ịbụ /l/, /w/, /j/. E nwekwara syllabic nasal, nke na-ewere ụda nke ya: /kpāŋ̄/ "ọtụtụ".
Edensibia
[dezie | dezie ebe o si]Dixon & Kroeber, dabere n'ụzọ ka ukwuu na njirimara ndị a na-ekerịta ma ọ bụghị usoro a na-ejikarị achọpụta mmekọrịta mkpụrụ ndụ ihe
- ↑ Avatime at Ethnologue (25th ed., 2022)
Templeeti:Languages of GhanaTempleeti:Kwa languages
Kpọpụta njehie: <ref> tags exist for a group named "note", but no corresponding <references group="note"/> tag was found