Bayajidda (Hausa: Bàyā̀jiddà) bụ, dịka akụkọ mgbe ochie gbasara ọtụtụ steeti West Africa tupu narị afọ nke 19, onye guzobere igidimba ndị Hausa.[1]
Dịka akụkọ mgbe ochie si kọọ, Bayajidda bụ nwa eze si Baghdad (isi obodo nke Iraq nke oge a) na nwa Eze Abdullahi, mana a chụpụrụ ya n'obodo ya mgbe Eze Nwanyị Zidam, nke a makwaara dịka Zigawa, meriri obodo ahụ.[2][3] Ozugbo ọ hapụrụ Baghdad, ya na ọtụtụ ndị agha ya gara Afrịka wee rute Borno.[2]
Ozugbo ha rutere Borno, akụkọ a dị iche iche gbasara ihe kpatara esemokwu na eze obodo ahụ. Dịka otu akụkọ si kọwaa, Bayajidda ghọtara na ndị agha ya siri ike karịa ndị nke eze; n'ihi nke a, o mere atụmatụ iwepu ya. Otú ọ dị, eze nụrụ banyere atụmatụ ahụ ma, mgbe ya na ndị ndụmọdụ ya kwurịtara okwu, nyere Bayajidda nwa ya nwanyị, Magaram (nke a makwaara dịka Magira), ka ọ lụọ.[3] Ka e mesịrị, mgbe eze ahụ wakporo ma weghara ọtụtụ obodo, ọ ghọgburu ọgọ ya nwoke ọhụrụ ka ọ hapụ ndị ikom nke ya ka ha chebe obodo ndị ahụ, si otú a belata ọnụ ọgụgụ ndị umuokorobia Bayajidda nwere n'aka ya. Bayajidda ghọtara na a na-aghọgbu ya mgbe ọ hapụrụ naanị nwunye ya na otu ohu; n'abalị, ha gbagara Garun Gabas, nke dị ugbu a n'ógbè Hadeja.[2] Mgbe ọ nọ n'ebe ahụ, Magaram mụrụ nwa mbụ Bayajidda, nke a kpọrọ Biram, nna nna nke obere alaeze nke Gabas-ta-Biram ("ebe ọwụwa anyanwụ nke Birami").[3]
Otú ọ dị, dịka akụkọ ọzọ si kwuo, a nabatara Bayajidda na Borno, ọ lụọ Magaram ma bụrụ onye a ma ama n'etiti ndị mmadụ. N'ihi nke a, eze ahụ kpụpụrụ ya anyaụfụ ma kpata nkata megide ya; mgbe nwunye ya gwara ya nke ahụ, ya na ya gbagara Borno.[3]