Elechi Amadi MFR // ⓘ (12 Mee 1934 – 29 June 2016) bụ onye odee na onye agha Naijiria. Ọ bụbu onye otu ndị agha Naịjirịa. Ọ bụ onye dere egwuregwu na akwụkwọ akụkọ ndị na-ekwukarị gbasara ndụ obodo Africa, omenala, nkwenkwe na omume okpukpe tupu ya na mba ọdịda anyanwụ na-akpakọrịta. A na-akwanyere Amadi ugwu maka akwụkwọ akụkọ izizi ya nke 1966, The Concubine, nke akpọrọ “ọrụ pụtara ìhè nke akụkọ ifo dị ọcha”.[1]
Amụrụ na 1934, na Mbodo-Aluu nke dị ugbu a n'okpuru ọchịchị Ikwerre nke Rivers State, Nigeria, Elechi Amadi gara Government College, Umuahia (1948-52), Survey School, Oyo (1953-54), na University of Ibadan (1955–59), ebe o nwetara nzere na Physics na mgbakọ na mwepụ.[2][3] Mgbe ọ nọ na mahadum, ọ nakweere aha Elechi Amadi, nke o chere na ọ na-egosipụta ihe nketa ya n'Ikwerre karịa aha ọmụmụ ya, Emmanuel Elechi Daniel.[4]
Ọ rụrụ ọrụ ruo oge dị ka onye nyocha ala ma mesịa bụrụ onye nkuzi n'ọtụtụ ụlọ akwụkwọ, gụnyere ụlọ akwụkwọ ndị agha Naijiria, Zaria (1963–66).[5]
Amadi jere ozi na ndị agha Naijiria, nọrọ ebe ahụ n'oge agha obodo Naijiria, ma laa ezumike nká n'ọkwa onyeisi ndị agha.[6] O wee were ọkwa dị iche iche n'ọchịchị steeti Rivers: Secretary Permanent Secretary (1973-83), Commissioner for Education (1987-88) na Commissioner for Lands and Housing (1989-90).[7]
Ọ bụ onye na-ede akwụkwọ na onye nkuzi na Rivers State College of Education, ebe ọ bụkwa onye Dean of Arts, onye isi ngalaba akwụkwọ na onye isi nke ọmụmụ ihe.[8].
Amadi ekwuola na akwụkwọ mbụ o bipụtara bụ na 1957, abụ nke akpọrọ "Penitence" na akwụkwọ akụkọ mahadum nke Ibadan nke a na-akpọ The Horn, nke John Pepper Clark deziri.[9]
E bipụtara akwụkwọ akụkọ mbụ Amadi, The Concubine, na London na 1966 wee toro ya dị ka "arụmọrụ mbụ kacha arụ ọrụ".[10] Alastair Niven n'ime nnyocha ya dị egwu nke akwụkwọ akụkọ ahụ dere, sị: "Mgbanyere mkpọrọgwụ n'etiti obodo ịchụ nta na ịkụ azụ nke Niger delta, Concubine nwere oge na-adịghị agwụ agwụ na eluigwe na ala nke akwụkwọ akụkọ bụ isi."[11] E mere Concubine ka ọ bụrụ ihe nkiri, Nke Elechi Amadi dere ma duzie ya bụ onye ntụzi ihe nkiri Nollywood bụ Andy Amenechi, nke bidoro na Abuja na Maachị 2007.[12]
Nhazi akwụkwọ akụkọ nke abụọ Amadi, The Great Ponds, nke e bipụtara na 1969, bụ ebe ọwụwa anyanwụ Nigeria tupu oge ọchịchị, na maka ọgụ dị n'etiti obodo abụọ maka inwe ọdọ mmiri.
'N'afọ 1973, e bipụtara Amadi autobiographical non-fiction, Sunset na Biafra. Ọ na-edekọ ahụmahụ onwe ya na agha Nigeria-Biafra, na dị ka Niven si kwuo "e dere n'ụdị akụkọ na-adọrọ adọrọ dị ka a ga-asị na ọ bụ akwụkwọ akụkọ."[13]
Na 13 Mee 1989 enwere ọgbakọ ogbako na Mahadum Port Harcourt iji mee emume ncheta ọmụmụ Amadi nke iri ise na ise.[14]
N'ọnwa Mee 2004, ọgbakọ ndị odee Naijiria, Alaka Rivers steeti haziri ọgbakọ iji mee emume ncheta ọmụmụ Elechi Amadi afọ iri asaa.[15]
Maka akwụkwọ ikpeazụ ya, Mgbe Chineke bịara.[16] Elechi tụgharịrị na nke mbụ ụdị nke akụkọ ifo sayensị. N'ịtụleghachi ya, Lindsay Barrett dere, sị: "Mgbe onye edemede nwetara ọkwa nke akara ngosi n'ọrụ ya, dabere na mbipụta nke akwụkwọ ndị a kpọpụtara na ọ bụ ihe osise mara mma site n'oge mbụ nke ọrụ ya, ọ bụ ihe ọhụrụ ịhụ na ọ na-etinye aka na ya. Nnwale n'ọkwa ikpeazụ nke ọrụ ahụ.Nke a bụ ihe ịtụnanya na akwụkwọ nta a dị mkpụmkpụ ma bụrụ nke a na-echefu echefu nke onye nwụrụ anwụ Elechi Amadi nọchiri anya ya. akụkọ ifo, ọ ga-abụ n'ezie ihe ziri ezi ịkọwa ha dị ka nkọwa nkà ihe ọmụma.Ihe dị n'ime ha na-atụgharị uche n'ọnọdụ mmadụ na njedebe nke ikike mmadụ nwere imezu ya dabere n'echiche nke ihe karịrị nke mmadụ kama ịbụ naanị mmega ahụ n'ichepụta ihe omume nke ọdịdị ụwa ọzọ. , nke akụkọ ifo sayensị na-ewu ewu na-abụkarị ... N'ikpeazụ, ọrụ ndị a na-agụ dị ka akụkọ ifo sitere n'ọdịnihu na ọ ga-abụrịrị na onye edemede ahụ nwere mmasị dị ukwuu ịmepụta. Ịhụnanya Amadi nwere maka akwụkwọ akụkọ na mmepụta ya nke ọma n'oge ọ bụ nwata kpuchiri nkà mmụta sayensị ya karịsịa mgbe agha obodo gasịrị mgbe ọ malitere ịrụ ọrụ dịka onye nkụzi na onye nchịkwa ọha na eze na Rivers State. Ọ bụ n'oge a ka ọ malitere nyocha n'ụdị ederede ọhụrụ nke ọrụ a bụ ntakịrị ihe atụ ma ọ bụ ihe atụ a na-agaghị echefu echefu."[17]
Na 5 Jenuarị afọ 2009 ka ndị mmadụ na-amaghị ama tọọrọ Amadi n'ụlọ ya dị n'obodo Aluu, Ikwerre. A tọhapụrụ ya na mgbede 6 Jenụwarị, awa 23 ka e mesịrị.[18][19]
Na 2014 ọ bụ onye ọka ikpe nke Africa39, yana Tess Onwueme na Margaret Busby.[20]
Na 29 June 2016, Amadi nwụrụ n'ụlọ ọgwụ Good Heart Hospital dị na Port Harcourt mgbe ọ dị afọ 82.[21][22] Onye meriri Nobel Wole Soyinka turu Amadi ụtụ dịka "onye agha na onye na-ede uri, onye a dọọrọ n'agha nke akọ na uche, ịdị n'otu nke mmadụ na ikpe ziri ezi."[23]
The Faculty of Humanity na University of Port Harcourt, raara ya nye.[28] Port Harcourt Polytechnic ka ahagharịrị ka ọ bụrụ Captain Elechi Amadi Polytechnic na 2016.[28]