Nito Alves |
|---|
Nito Alves (1945–1977) bụ onye ndọrọndọrọ ọchịchị na onye ndọrọ ndọrọ ọchịchị onye Angola nke jere ozi dị ka onye minista ime ime nke mbụ nke Angola. Onye siri ike so na People's Movement for the Liberation of Angola (MPLA), Alves bụ onye amara nke ọma maka mbọ ọ gbaghaara ọchịchị nke Agostinho Neto na 1977 dara ada..
N'oge agha nnwere onwe nke Angolan, Alves lụrụ ọgụ maka MPLA dị ka onye agha n'ime ọhịa Dembos, na-esi n'ọkwá dị elu ghọọ ọchịagha mpaghara na ugwu nke mba ahụ. Ọ zụlitere aha dị ka onye Marxist-Leninist na-adịghị agbanwe agbanwe, na-enweta nkwado nke Neto na ndị isi MPLA mgbe ọ kwuchara n'olu nke Daniel Chipenda 'East Revolt.
Site na nnwere onwe nke Angola na 1975, a họpụtara Alves ka ọ bụrụ onye isi Ministri nke ime ime [pt]. O ji ọkwá ahụ tinye ndị na-eso ụzọ ya na-eguzosi ike n'ihe - nke a maara dị ka Nitistas - n'ọkwa ọchịchị na steeti ọhụrụ ahụ. Mana Nitistas kwụsịrị ịkpata ọgba aghara n'usoro ọkọnọ mgbe ha kwakọchara nri, na-akpali gọọmentị igbari ozi Alves. Alves kwadoro fractionism, na-emegide amụma mba ofesi Neto nke enweghị nkwekọrịta, mmekọrịta evolushọn, na multiracialism.
Na May 1977, MPLA chụpụrụ ya na pati ahụ. Ya na ndị na-akwado ya batara n'ụlọ mkpọrọ, tọhapụrụ ndị na-akwado ya, ma weghara ụlọ ọrụ redio dị na Luanda n'ịgbalị ịkwatu ọchịchị. Ndị agha na-eguzosi ike n'ihe nye Neto weghaara redio wee jide ndị na-etinye aka na mgbagha agha ahụ, ndị agha Cuba na-enyere Neto aka ịkwụsị agha ahụ. Mgbe ọchịchị ahụ dara ada, MPLA mere mkpochapụ e mere iji kpochapụ otu, mgbe e gburu Alves na ọtụtụ ndị na-akwado ya.
Na 1945, a mụrụ Nito Alves na Northern Angolan obodo Piri. Ọ malitere agụmakwụkwọ ya na ozi mgbasa ozi dị nso n'obodo ya, tupu ọ kwaga n'isi obodo Angolan nke Luanda na 1960 ịga n'ihu na agụmakwụkwọ ya. N'afọ 1965, ọ sonyeere òtù na-emegide ọchịchị colonial, ebe ọ nọ n'afọ nke isii n'ụlọ akwụkwọ. Mgbe e jidere ọtụtụ ndị ọrụ ibe ya ma tụọ ya mkpọrọ na 1966, ọ hapụrụ isi obodo wee sonye na MPLA n'ime ọhịa Dembos, ebe ndị agha na-emegide ọchịchị na-alụ ọgụ kemgbe ntiwapụ nke Agha Independence Angolan.
Na 1967, e debere Alves ka ọ bụrụ onye isi nke Center of Revolutionary Instruction, na 1971, ọ sonyeere ndị isi mpaghara n'okpuru iwu Jacob Caetano. N'ịbụ onye Alves gbara ume, ndị agha Dembos malitere ịmalite "ụfọdụ mpaghara mpaghara" nke hiwere Dembos dị ka isi ihe nkiri na agha maka ntọhapụ mba. Ka ọ na-erule n'afọ 1969, ha nọ na-anwụ karịa mpaghara ndị ọzọ, na mmeri nke ihu ndịda ha mere ka ebipụ ha na ndị ọzọ na-emegide ọchịchị colonial. Ọnọdụ ahụ kpaliri Caetano ịchọ enyemaka na Cabinda, na-ahapụ Alves dị ka onye isi nchịkwa mpaghara.[3]
Mgbe a kwaturu Estado Novo na Carnation Revolution, na 1974, Alves laghachiri n'isi obodo Angola. Na Luanda, o mere kọntaktị na ndị ọzọ na-emegide ọchịchị, dị ka José Jacinto Van-Dúnem, na Portuguese Communist Party, bụ ndị bịara ịhụ ya dị ka "ezigbo onye ndu mgbanwe". Ka ọ na-erule n'oge a, MPLA nọ n'esemokwu dị n'otu, ebe a na-enwe Congress na Lusaka iji dozie esemokwu ahụ site na nhazi nhazi.[4]
Enyere Alves na Congress, ebe o nyere echiche nke ịbụ onye Maoist na-adịghị agbanwe agbanwe, na-akatọ onye ndu otu Daniel Chipenda maka nnupụisi nke Eastern ya. Ọ bụ ezie na nkwubi okwu ya nwetara nkwado nke onye ndu MPLA Agostinho Neto, okwu Alves na-atọkwa ntọala nke ọdịiche nke onwe ya na onye ndu otu ahụ, ka ọ na-ekwupụta n'olu dara ụda ọchịchọ ya maka mgbanwe mgbanwe nke Angolan ka ọ bụrụ otu ike ojii. Na ogbako Inter-Regional nke ndị agha na-esote, nke e mere na mpaghara ndị a tọhapụrụ n'Ebe Ọwụwa Anyanwụ Angola, Alves kpọrọ oku maka "mgba megide bourgeoisie", bụ nke ọ kọwara na agbụrụ agbụrụ dị ka ndị ọcha Angolan. Ọtụtụ ndị MPLA jụrụ amụma Alves na-emegide ndị ọcha, nke kwadoro ọtụtụ agbụrụ.[5]
Alves laghachiri Luanda, ebe ọ malitere ịhazigharị òtù ahụ, na-eguzobe netwọk nke òtù ndị mmadụ dịka ụkpụrụ nke "Popular Power" si dị. Òtù ndị a na-ahazi onwe ha site n'aka ndị obodo, na ndị bi na Luanda musseques na-ahazikwa onwe ha iji chebe onwe ha megide mwakpo ndị na-eyi ọha egwu site n'etiti ndị ọcha na National Liberation Front of Angola (ala). [6] Alves gbara ume ka e nwee nzukọ ndị agbata obi ndị a, nke ruru na July 1975, mgbe ndị agha nke "Popular Power" chụpụrụ FNLA na Luanda. Ihe ịga nke ọma nke mgbalị nhazi ya mere ka ọ bụrụ Minista Na-ahụ Maka Ihe Ndị Dị n'Ime na People's Republic of Angola ọhụrụ, nke e guzobere na 11 Nọvemba 1975.[7]
Dị ka Minista Na-ahụ Maka Ihe Ndị Dị n'Ime, Alves gara n'ihu n'ọrụ ọ malitere na netwọk Luandan na-emegide ọchịchị. N'emegide ihe ọ hụrụ dị ka omume na-arụkọ ọrụ ọnụ na MPLA, o kwupụtara onwe ya dị ka "onye na-akwado ọgụ na-adịghị ala", na-adọta nkwado site n'aka ndị na-emegide ọchịchị na bairros, ndị na-amụ akwụkwọ na ndị Kọmunist Portuguese. N'oge a, ndị enyi ya kwuru na ọ na-ekwukarị na "akụkọ ihe mere eme eme eme eme echekwara m ọrụ siri ike nke iduzi ndị ọrụ n'ọchịchị", mgbe ọ na-ehota ihe sitere na "Lenin na-adịghị anwụ anwụ, onye ọrụ m bu n'obi ịga n'ihu".[7]
Ọnọdụ aka ekpe ya na-ejikọkarị na Communist Organization of Angola (OCA), otu Maoist nke na-akatọkarị MPLA dị ka "bourgeois" na nke na-emegide "social imperialist" ntinye aka nke ndị agha Soviet na Cuban na Agha Obodo Angola. Mana n'agbanyeghị ọdịiche echiche ha, Alves bụ onye dị mkpa na mgbochi nke OCA, nke katọrọ ya dịka "onye na-ahụ maka mmekọrịta mmadụ na ibe ya".[8] Alves n'onwe ya sitere n'ike mmụọ nsọ nke Enver Hoxha na Mao Zedong, mana a manyere ya ịhapụ Maoism mgbe People's Republic of China kwadoro UNITA. Mgbe ọ gachara 25th Congress nke Communist Party nke Soviet Union, Alves gbanwere iguzosi ike n'ihe ya na Soviet Union, bụrụ onye a maara na akwụkwọ akụkọ ọdịda anyanwụ dị ka "nwoke Moscow na Luanda".[9]
Alves jiri ọnọdụ ya dị ka Minista Na-ahụ Maka Ihe Ndị Dị n'Ime họpụta ndị na-eso ụzọ ya - ndị a maara dị ka Nitistas - n'ọfịs n'ime gọọmentị ọhụrụ ahụ.[10] Alves mere ntuli aka n'oge maka Kọmitii Popular Bairro (CPBs), nke mere ka ọnụ ọgụgụ dị ala nke ihe dị ka 10%, na Nitistas na-abịa ịchịkwa akụkụ nke "Popular Power". N'agbanyeghị mbọ Neto gbara iji weghachite kọmitii ahụ, Nitista CPBs ga-eleghara ma ọ bụ ọbụna gbochie atụmatụ iji melite ụlọ, Ọrụ ọha na eze na nlekọta ahụike. E tinyekwara Nitistas n'ọkwa ndị isi na People's Armed Forces of Liberation of Angola (FAPLA), ma tinye ha dị ka ndị kọmishọna mpaghara na mpaghara ọ bụla.[11] Nitista David Aires Machado, onye Alves toro dị ka "onye na-eme mgbanwe n'ezie", weghaara ikike nke Ministry of Internal Trade. Nrụrụ aka ghọrọ ihe zuru oke n'ime ozi ahụ, na-akpata ụkọ nri.[12] Ka usoro mbubata na-agbada n'okpuru nlekọta ha, akụkụ Nitista malitere ichekwa nri n'ụlọ nkwakọba ihe, na-ahapụ ya ka ọ ree mgbe ụlọ nkwakọ ngwaahịa nọgidere na-enweghị ihe ọ bụla. Ka ọ dịgodị, e guzobere mkpụrụ ndụ Nitista n'ime òtù ọha na eze niile ma Nitistas weghaara akwụkwọ akụkọ Diario de Luanda.[13]
Ka ọ na-erule n'ọnwa Ọktoba n'afọ 1976, omume Alves wetara ebubo nke ịwa ya site na kọmitii etiti MPLA. E mechara wepụ ndị Nitista n'ọkwa ha, e gbochiri akụkụ ahụ ha ma tinye ha n'okpuru nchịkwa gọọmentị, e kpebikwara na a ga-ekwe ka ntuli aka n'ọdịnihu "ebe usoro MPLA siri ike, nke siri ike ma tozuru oke".[14] E wepụkwara Nito Alves n'onwe ya n'ọkwa ya ma wepụ Ministri nke Interior, na-eweta ọrụ ya n'okpuru nchịkwa nke Praịm Minista na Onye isi ala Angola.[pt] Ọ bụ ezie na Alves na ọtụtụ ndị na-akwado ya nọgidere na kọmitii etiti, ha malitere ịkpa nkata ịkwatu gọọmentị, na-emegide nkwupụta mbụ ya na "ọchịchị, putsch, bụ ihe na-abụghị nke ọchịchị onye kwuo uche ya".[15]
Ndị Nitistas malitere nkwadebe ozugbo maka nnupụisi, na-enwe nzukọ ma na-ahazi netwọk ya maka atụmatụ ahụ.[15] Atụmatụ ahụ bụ ịhazi ngagharị iwe megide ụkọ nri, nke ha ga-ewere dị ka ihe ziri ezi maka nnupụisi megide gọọmentị. Ha gosipụtara ọtụtụ ndị ọchịchị maka igbu ọchụ ma hazie nhazi nke gọọmentị ọhụrụ, na Alves dị ka onye isi oche ya na ndị ọzọ na-eduga Nitistas dị ka ndị minista ya.[16]
Alves n'onwe ya bipụtara Thirteen Theses in my Defence, nke e kesara n'ìgwè nye ọha na eze. N'ime nkwụsịtụ doro anya na ọchịchị onye kwuo uche yaọchịchị onye kwuo uche ya akaebe na "Ike aka nri, site na ọchịchị onye ọ bụla jikọtara ya na Maoists" weghaara MPLA ma kpọọ maka "ọgụ nke ndị ọzọ". Ọ malitekwara iduzi mwakpo megide ndị "obere ndị ọgaranya" Portuguese Angolans, ndị ọ kpọrọ "ndị ọhụrụ na-achị Lisbon", na-egbochi mbata nke ndị ọrụ nkwekọrịta Portuguese na mba ahụ na ọbụna na-elekọta ogbugbu nke ụfọdụ ndị ọkachamara Portuguese.[17]
Ka Nitistas bilitere na nnupụisi megide gọọmentị, Directorate of Information and Security of Angola (DISA) mere usoro mwakpo na bairros, ebe ndị MPLA ka ọtụtụ na ọtụtụ ndị nkịtị katọrọ ọrụ nke ndị CPB nke Nitista na-achịkwa.[18] Mgbe Kọmitii Central nke MPLA zutere na 20 Mee 1977, ndị Nitistas malitere nkwadebe ha maka nnupụisi ozugbo, mana ha emeghị ya mgbe kọmitii ahụ gbanwere ebe nzukọ ya na mberede. Mgbe Kọmitii ahụ chọpụtara na ikpe mara Nito Alves maka ịwapụ, ọ zaghachiri site n'usoro nkwupụta na-enweghị ihe akaebe megide gọọmentị, nke ọ na-ebo ebubo dị iche iche nke nrụrụ aka, nepotism, "soCIA democratic Maois", mbubata diamond na ọbụna nke CIA na-achịkwa.[m][19] N'ihe ruru "nkwupụta agha", Alves kwupụtara na: [20] Ọbụna, Augistinho Neto gbalịrị ime ka Alves kwụsị nnupụisi, na-arịọ ya ka ọ tụlee mkpa ọ dị "ịdị n'otu mba" n'ihu "ihe egwu nke alaeze ukwu" na mba ahụ. Mana Alves nọgidere na-adịghị agbanwe agbanwe, na 21 Mee, a chụpụrụ ya na MPLA.[21]
Ndị Nitistas setịpụrụ ụbọchị nnupụisi ahụ na 25 Mee, mgbe ha ga-ejide ụlọ mkpọrọ, ụlọ ọrụ redio na ụlọ ọrụ akwụkwọ akụkọ na Luanda. Alves bu ụzọ dee ndepụta nke ndị iro nọ na gọọmentị ka e gbuo ha, mana o mechara kpebie na ịtụ ndị "ndị minista na-emeghachi omume" mkpọrọ ga-ezuru. Mana a kwụsịrị nnupụisi ahụ n'oge, ebe ọ bụ na Nitistas nọ n'ime ndị agha ekwenyeghị na ha nwere ike ịkwụsị ọrụ ahụ. Alves ji iwe zaghachi: "Ị na-ekwu ọtụtụ ihe banyere 'Ndị mmadụ' n'enweghị nkwanye ùgwù. Ugbu a, ndị mmadụ dị njikere. Ha na-etinye ntụkwasị obi ha n'ebe ị nọ. Ma ugbu a, ị chọghị ịga n'ihu'" Alves nyere ndị CPB na-achịkwa Nitista iwu ka ha gaa n'ihu na "nnupụisi a ma ama", nke o chere na ọ ga-amanye ndị agha Nitista ka ha mee ihe. Mgbe ahụ, ọ hapụrụ isi obodo gaa Caxito, ebe e nyere ya atụmatụ ọhụrụ maka nnupụisi ahụ.[22] Site n'aka ndị agha Nitista n'ikpeazụ, e setịpụrụ ụbọchị nnupụisi ahụ na 27 Mee, a kwadebekwara nkwadebe maka nnupụis ahụ.[23]
N'ụtụtụ nke 27 Mee 1977, ndị Nitistas wakporo ụlọ mkpọrọ São Paulo ma tọhapụ ndị mkpọrọ ya, ebe ndị ọzọ jidere ndị ọrụ gọọmentị ma tụọ ha mkpọrọ na Sambizanga. Ha weghaara ụlọ ọrụ redio ahụ wee malite ịgbasa arịrịọ megide gọọmentị, mana mgbe ha kpọrọ oku maka ngagharị iwe n'èzí obí onye isi ala, ha jisiri ike kpọkọta mmadụ 500. Ndị agha nwere ike ijide otu ogige ndị agha n'oge na-adịghị anya, mana e weghachiri ya ngwa ngwa ma ọtụtụ ndị agha nọgidere na-eguzosi ike n'ihe nye gọọmentị.[24] Alves n'onwe ya wụrụ ya akpata oyi n'ahụ ịchọpụta na ndị agha Cuban nọ na mba ahụ kwadoro ọchịchị Neto ozugbo, nke mere ka ọ jụọ "nghọta ya banyere ọchịchị onye kwuo uche ya".[25]
Ka ọ na-erule n'etiti ehihie, ndị agha Angola chụsasịrị ndị na-eme ngagharị iwe n'obí eze ma weghachite ikike nke ụlọ ọrụ redio ahụ. N'elekere 13:30, ndị agha nke itoolu na-enupụ isi enyefeela onwe ha ma nnupụisi ahụ agwụla.[26] Mgbalị ndị ọzọ nke Nitista n'akụkụ ndị ọzọ nke mba ahụ ka e gbochikwara, ma ọ bụ ha enweghị ike igosipụta na mbụ.[27] Mana n'oge Onye isi ala Neto kwupụtara mmeri n'elu nnupụisi ahụ na mgbasa ozi redio, Nito Alves enyeworị iwu ka e gbuo ọtụtụ ndị isi nke MPLA na FAPLA; nke a mere ka a kpọọ ndị isi nnupụis ahụ ka e gbue onwe ha.[26]
N'ihi nnupụisi ahụ, MPLA jidere ọtụtụ narị mmadụ na Luanda, a chụpụrụ Nitistas n'ọfịs ma gbasaa ọtụtụ Nitista CPBs.[28] N'ihi mgbochi nke nnupụisi ahụ, akụ na ụba Angola malitere imeziwanye ngwa ngwa ma mesịa jikọta MPLA na nchịkwa zuru oke nke usoro ndọrọ ndọrọ ọchịchị nke mba ahụ.[29] Mgbe e jidere ndị isi Nitistas, Nito Alves gbagara n'ebe ugwu. Ọ bịarutere n'obodo ya bụ Piri mgbe izu isii nke ịga ije gasịrị, mana FAPLA nyere ya ozugbo.[30] Na 7 Julaị 1977, e jidere Alves, na-eweta njedebe ikpeazụ na nnupụisi Nitista. E guzobere ụlọ ikpe ndị agha iji kpee Alves na ndị isi Nitista ndị ọzọ ikpe.[1] Ndị ọchịchị nyochara Alves maka imekọ ihe ọnụ na UNITA, mana enweghi ihe akaebe nke dị otú ahụ.[29] E gburu Alves site na ndị na-agba égbè na 14 Julaị 1977.