Ụdị ndị nọ n'ihe ize ndụ (ọnọdụ IUCN)

Iberian lynx (Lynx pardinus) bụ ụdị dị n'ihe ize ndụ.
A na-edepụta osisi Ginkgo (Ginkgo biloba) dị ka 'nke nọ n'ihe ize ndụ' site na IUCN.
Endangered
ọnọdụ nchekwa, term
obere ụdị nkespecies Dezie

Ụdị ndị nọ n'ihe ize ndụ dị ka International Union for Conservation of Nature (IUCN) kewara, bụ ụdị ndị e kewara dị ka ndị nwere ike ịpụ n'anya n'ebe ha maara n'ọdịnihu dị nso. Na IUCN Ndepụta uhie, ihe nọ n'ihe ize ndụ bụ ọnọdụ nchedo nke abụọ kachasị njọ maka ndị bi n'ọhịa na usoro IUCN mgbe ọ nọ n'oké ihe ize ndụ. N'afọ 2012, IUCN Ndepụta uhie gosipụtara 3,079 anụmanụ na 2,655 ụdị osisi dị ka ndị nọ n'ihe ize ndụ n'ụwa niile.[1] Ọnụ ọgụgụ maka 1998 bụ 1,102 na 1,197 n'otu n'otu. [citation needed]

Ndepụta uhie nke IUCN

[dezie | dezie ebe o si]
Agụ Siberia bụ ụdị agụ dị n'ihe ize ndụ. Ụdị agụ atọ apụọla (lee Ndepụta nke anụ na-eri anụ site na ọnụ ọgụgụ).[2]

IUCN Ndepụta uhiebụ ndepụta nke ụdị ndị a nyochara dịka usoro nke ịnye ọnọdụ nchekwa zuru ụwa ọnụ. Dabere na usoro kachasị ọhụrụ nke IUCN ji mee ihe, otu ụdị nwere ike ịbụ ụdị "Enweghị data" (DD) nke achọrọ data na nyocha karịa tupu enwere ike ikpebi ọnọdụ ha yana ụdị nke usoro nyocha nke IUC N'ụzọ zuru oke. Otu ụdị nwere ike ịbụ "nke dị nso n'ihe ize ndụ" (NT) na "nke na adịghị echegbu onwe ya" (LC), ndị a bụ ụdị ndị a na ewere na ha nwere ọnụ ọgụgụ siri ike na nke dị mma, dị ka ndị edemede nyocha si kwuo. Ụdị "ndị nọ n'ihe ize ndụ" (EN) dị n'etiti ụdị "adịghị ike" (VU) na "Anọ n'ihe egwu dị egwu" (CR). Ụdị ga agbaso ụkpụrụ ụfọdụ iji tinye ya na nke ọ bụla n'ime ụdị nchekwa nchekwa a kpọtụrụ aha n'elu, dịka nyocha ahụ si dị.

"Ndị nọ n'ihe ize ndụ" bụ otu na agụnye ụdị niile ahụ kpebiri na ha bụ ndị na adịghị ike, ndị nọ n'oké ihe ize ndụ ma ọ bụ ndị nọ n"oké ihe izeọn.

Ọ bụ ezie na na mkparịta ụka n'ozuzu okwu "ụdị dị n'ihe ize ndụ" na "ụdị dị egwu" nwere ike ịpụta ihe ndị ọzọ, maka ebumnuche nke usoro IUCN dị ugbu a, Ndepụta ahụ na eji okwu "ndị nọ n'ihe egwu" na "ndị dị egwu" iji gosipụta ụdị nke ụfọdụ njirimara metụtara. Rịba ama ochie ma ọ bụ ndị ọzọ, dị ka usoro ọnọdụ mba nwere ike iji ụkpụrụ ndị ọzọ.

Ihe atụ ụfọdụ nke ụdị ndị IUCN kewara dị ka ndị nọ n'ihe ize ndụ dị n'okpuru ebe a:   Ka ozi ndị ọzọ na adị, ma ọ bụ ka ụkpụrụ ọnọdụ nchekwa gbanwere, a tụleghachiri ọtụtụ ụdị dị ka ndị na adịghị n'ihe ize ndụ, n'agbanyeghị nke ahụ, ọnụ ọgụgụ zuru ezu nke ụdị ndị a na ewere dị ka ndị nọ n'ihe egwu amụbaala ka a na enyocha ụdị ọhụrụ maka oge mbụ kwa afọ.

Ihe ndị a chọrọ maka ọnọdụ dị n'ihe ize ndụ

[dezie | dezie ebe o si]

Dabere na mbipute 3.1 nke usoro nchekwa IUCN site na 2001, a na edepụta ụdị dị ka ndị nọ n'ihe ize ndụ mgbe ọ na ezute nke ọ bụla n'ime njirimara ndị a site na A ruo E.[3]

A) Mbelata nke ọnụ ọgụgụ mmadụ dabere na nke ọ bụla n'ime ihe ndị a:

1. A hụrụ, atụmatụ, kwupụtara ma ọ bụ na enyo enyo na ọnụ ọgụgụ mmadụ belatara nke ≥ 70% n'ime afọ 10 gara aga ma ọ bụ ọgbọ atọ, nke ọ bụla dị ogologo, ebe ihe kpatara mbelata ahụ nwere ike ịgbanwe ma ghọta ma kwụsị, dabere na (ma kọwaa) nke ọ bụla n'ime ihe ndị a:

  • a.nleba anya
  • b.an index nke ụbara kwesịrị ekwesị maka taxon
  • c.a mbelata na mpaghara nke obibi, oke nke ihe omume ma ọ bụ ogo nke ebe obibi
  • d.nke dị adị ma ọ bụ nke nwere ike ịbụ na a ga-eji ya eme ihe
  • e. mmetụta nke taxa e webatara, ngwakọta, pathogens, mmetọ, ndị asọmpi ma ọ bụ parasites.

2. A hụrụ, atụmatụ, kwupụtara ma ọ bụ na enyo enyo na mbelata ọnụ ọgụgụ mmadụ nke ≥ 50% mere n'ime afọ 10 gara aga ma ọ bụ ọgbọ atọ. Ihe ọ bụla dị ogologo, ebe mbelata ma ọ bụ ihe kpatara ya nwere ike ọ gaghị akwụsị ma ọ bụ nwere ike ọ bụghị nghọta ma ọ bụ nwee ike ọ gaghị agbanwe, dabere na (ma kọwaa) nke ọ bụla n'ime (a) na (e) n'okpuru A1. 3. Mbelata ọnụ ọgụgụ mmadụ nke ≥ 50%, nke a na atụ anya ma ọ bụ nke a na'echiche na a ga ezute n'ime afọ 10 na esote ma ọ bụ ọgbọ atọ, nke ọ bụla dị ogologo (ruo afọ 100), dabere na (ma kọwaa) nke ọ bụla n'ime (b) ruo (e) n'okpuru A1. 4. A na ahụ, na eme atụmatụ, na eche, na atụ anya ma ọ bụ na eche na mbelata ọnụ ọgụgụ mmadụ nke ≥ 50% n'ime afọ 10 ọ bụla ma ọ bụ ọgbọ atọ, nke ọ bụla dị ogologo (ruo afọ 100 n'ọdịnihu), ebe oge ga agụnye ma ihe gara aga ma n'ọdịnihu, na ebe mbelata ma ọ bụ ihe kpatara ya nwere ike ọ gaghị akwụsị ma ọ bụ nwere ike ọ bụghị nghọta ma ọ bụ ọ nwere ike ọ bụ na ọ gaghị agbanwe agbanwe, dabere na (ma kọwaa) ọ bụla n'ime (a) n'okpuru A1.

B) Ebe dị iche iche n'ụdị ma ọ bụ B1 (enweghị ihe ọ bụla) ma ọ bụ b2 (ebe obibi) ma ọ bụghị ha abụọ:

1. Ogologo ihe omume a na-eme atụmatụ na ọ na-erughị 5,000 km2, na atụmatụ na egosi ma ọ dịkarịa ala abụọ n'ime a-c:

  • a.E kewara nke ukwuu ma ọ bụ mara na ọ dị n'ebe na erughị ise.
  • b.Ịga n'ihu na agbadata, na ekwu, na ahụ ma ọ bụ na atụ anya, na nke ọ bụla n'ime ihe ndị a:
    • i.ebe ọ na apụta
    • ii. mpaghara nke obibi
    • iii.mpaghara, oke ma ọ bụ ogo nke ebe obibi
    • iv. ọnụ ọgụgụ nke ebe ma ọ bụ subpopulations
    • v. ọnụ ọgụgụ nke ndị tozuru etozu
  • c.Mgbanwe dị egwu na nke ọ bụla n'ime ihe ndị a:
    • i.ebe ọ na apụta
    • ii. mpaghara nke obibi
    • iii.ọnụ ọgụgụ nke ebe ma ọ bụ obere obodo
    • iv. ọnụ ọgụgụ nke ndị tozuru etozu

2. Ebe obibi e mere atụmatụ na ọ na erughị 500 km2, na atụmatụ na egosi ma ọ dịkarịa ala abụọ n'ime a-c:

  • a.E kewara nke ukwuu ma ọ bụ mara na ọ dị n'ebe na erughị ise.
  • b.Ịga n'ihu na agbadata, na ekwu, na ahụ ma ọ bụ na atụ anya, na nke ọ bụla n'ime ihe ndị a:
    • i.ebe ọ na apụta
    • ii. mpaghara nke obibi
    • iii.mpaghara, oke ma ọ bụ ogo nke ebe obibi
    • iv. ọnụ ọgụgụ nke ebe ma ọ bụ subpopulations
    • v. ọnụ ọgụgụ nke ndị tozuru etozu
  • c.Mgbanwe dị egwu na nke ọ bụla n'ime ihe ndị a:
    • i.ebe ọ na-apụta
    • ii. mpaghara nke obibi
    • iii.ọnụ ọgụgụ nke ebe ma ọ bụ obere obodo
    • iv. ọnụ ọgụgụ nke ndị tozuru etozu

1. A na eme atụmatụ na ọ na aga n'ihu na agbadata ma ọ dịkarịa ala 20% n'ime afọ ise ma ọ bụ ọgbọ abụọ, nke ọ bụla dị ogologo, (ruo afọ 100 n'ọdịnihu) OR 2. Mbelata na aga n'ihu, nke a hụrụ, nke a tụrụ anya ya, ma ọ bụ nke a tụlere, n'ọnụ ọgụgụ ndị tozuru etozu AND ọ dịkarịa ala otu n'ime ndị na esote (a-b):

  • a.Ọdịdị ọnụ ọgụgụ mmadụ n'ụdị otu n'ime ndị a:
    • i.no subpopulation e mere atụmatụ na ọ nwere ihe karịrị mmadụ 250 tozuru etozu, ma ọ bụ
    • ii. ọ dịkarịa ala 95% nke ndị agadi n'otu subpopulation
  • b.Mgbanwe dị egwu n'ọnụ ọgụgụ ndị agadi

D) Ọnụ ọgụgụ ndị mmadụ e mere atụmatụ na ọnụ ọgụgụ na erughị mmadụ 250 tozuru etozu.

E) Nnyocha ọnụọgụ na egosi ohere nke mkpochapụ n'ọhịa bụ ọ dịkarịa ala 20% n'ime afọ 20 ma ọ bụ ọgbọ ise, nke ọ bụla dị ogologo (ruo afọ 100).

Hụkwa

[dezie | dezie ebe o si]
  • Ndepụta nke IUCN Red Ndepụta dị n'ihe ize ndụ
  • Ndepụta nke anụ ndị bi n'ala na n'ala dị n'ihe ize ndụ
  • Ndepụta nke arthropods nọ n'ihe ize ndụ
  • Ndepụta nke nnụnụ ndị nọ n'ihe ize ndụ
  • Ndepụta nke azụ ndị nọ n'ihe ize ndụ
  • Ndepụta nke ụmụ ahụhụ ndị nọ n'ihe ize ndụ
  • Ndepụta nke invertebrates nọ n'ihe ize ndụ
  • Ndepụta nke anụ na-enye nwa ara nọ n'ihe ize ndụ
  • Ndepụta nke molluscs nọ n'ihe ize ndụ
  • Ndepụta nke anụ ndị na-akpụ akpụ nọ n'ihe ize ndụ
  • Ndepụta nke Chromista site na ọnọdụ nchekwa
  • Ndepụta nke fungi site na ọnọdụ nchekwa

Ihe odide

[dezie | dezie ebe o si]
  1. ↑ IUCN Red List version 2012.2: Table 2: Changes in numbers of species in the threatened categories (CR, EN, VU) from 1996 to 2012 (IUCN Red List version 2012.2) for the major taxonomic groups on the Red List. IUCN (2012). Retrieved on 2012-12-31.
  2. ↑ The Tiger. Sundarbans Tiger Project. Archived from the original on 17 September 2012. Retrieved on 2 June 2012.
  3. ↑ Categories and Criteria (version 3.1). www.iucnredlist.org. Archived from the original on 2016-03-03.

Njikọ mpụga

[dezie | dezie ebe o si]