Pagsasao a Nguồn

Nguon
Nguồn, Năm Nguyên
Patubo itiBietnam, Laos
RehionProbinsia ti Quảng Bình
Etnisidad28,800 (2018) aginggana iti 40,000 [1]
Patubo a mangisasao
di nalawag
Latin (quốc ngữ)
Kodkodigo ti pagsasao
ISO 639-3nuo
Glottolognguo1239
ELPNguôn
Lokasion ti Probinsia ti Quảng Bình

Ti pagsasao a Nguồn (ammo pay a kas Năm Nguyên) ket ti maysa a pagsasao a Vietiko nga insasao babaen dagiti tattao a Nguồn iti Banbantay Trường Sơn iti rehion ti Amianan Tengnga nga Aplaya ti Bietnam ken dagiti pay asideg a rehion ti Laos.

Kaaduan dagiti agsasao iti Nguồn idiay Bietnam ket agtataengda iti nalemmeng a distrito ti Minh Hóa iti Probinsia ti Quảng Bình, bayat a dagiti dadduma ket iti lugar iti likmut ti Đồng Lê, ti tugaw ti Distrito ti Tuyên Hoá, iti agarup a 50 km (31 mi) manipud iti Nailian a Highway 1.

Ti pagsasao a Nguồn ket nadumaduma a naipalawagen a kas dialekto ti Bietnamis wenno kas ti akin-amianan unay a dialekto ti Mường. Adda dagiti dadduma nga agsuksukisok a mangikeddeng nga as-asideg daytoy a kabagian ti Mường ken dagiti mangikapet daytoy nga as-asideg iti Bietnamis ket nakarkaroda a naimpulensiaan babaen ti etnograpiko ken/wenno dagiti pakaidanagan iti politiko ngem iti lingguistiko nga ebidensia. Ibilang da Chamberlain (2003) ken Sidwell (2009) a kas maysa a maikatlo a pagsasao a Viet–Muong.

Heograpiko a lokasion

[urnosen | urnosen ti taudan]

Kaaduan nga agtataeng dagiti Nguồn iti Distrito ti Tuyên Hóa (kakakuyogda dagiti kaarruba a tattao a Sách, ti maysa a subgrupo ti tattao a Chứt nga agsasao pay iti pagsasao a Vietiko) ken iti Distrito ti Minh Hoá (agtataeng iti kaarruba a tattao a Việt).[2]

Adda pay dagiti Nguồn nga agtataeng idiay Laos, ngem agraman kadagiti agsuppiat a reporta no ania iti eksakto a lokasionda.[3] Segun kenni Chamberlain (1998), adda maysa a purok ti Nguồn iti tengnga a Laos nga ammo a kas Ban Pak Phanang iti Distrito ti Boualapha, Probinsia ti Khammouane.[4]

Henelohiko a pannakaikabagian

[urnosen | urnosen ti taudan]

Ikeddeng da Chéon (1907), Maspéro (1912), ken Cuisinier (1948) ti Nguồn nga as-asideg a kabagian ti Mường bayat a da Mạc (1964), Nguyễn Đ. B. (1975), ken Phạm (1975) ket inkapetda iti Bietnamis.

i kanungpalan a lingguistiko a panangiyasping babaen da Nguyễn V. T. (1975) ken Nguyễn Ph. Ph. (1996) ket mangisingasing iti as-asideg a silpo kadagiti dialekto a Mường, ken daytoy ket kapada nga inbaga babaen ni Barker (1993) (ken dagiti daddduma).

Inbaga da Jerold A. Edmondson, Kenneth J. Gregerson, ken Nguyen Van Loi a daytoy a pagsasao ket "kakayatan ngainteresado dagiti agad-adal iti pakasaritaan ti sasao a Vietiko" gapu kadagiti naiduma a historikal a panagrang-ay.[5]

Ibagbaga ni Nguyễn V. T. (1975) a dagiti agsasao iti Nguồn ket mabalinda a makisao kadagiti agsasao iti Mường nga agsaoda iti bukodda a pagsasao, ngem dagiti agsasao iti Bietnamis a saan a makaammo iti Mường ket saanda a maawatan ti Nguồn.

Uray no sapasap nga as-asideg iti Mường (naipangpangruna no maibatay kadagiti panagpapada iti sistema ti uni), kadagiti dadduma nga aspeto, ti Nguồn ket ad-adu a kapada ti Bietnamis. Ka pagariagan, ti negatibo a pangmarka iti Bietnamis ket ti partikula a không, a kanugpalan a binulod a balikas manipud iti Insik a nagbalin a gramatikalisado. Ti patneng a negatibo apangmarka a chẳng, a naatesto kadagiti nasapsapa nga agpang iti Bietnamis, ket kaaduan a sinukatan babaen ti panagbulbulod iti Insik.[6] Iti pannakaigiddiat, ti Mường ket nakapreserba iti kasisigud a chẳng. Ti Nguồn ket addaan iti kasla Bietnamis, napukaw ti chẳng iti không. Iti daytoy a langa iti pannakapkaw iti patneng a negatibo a pangmarka, ti Nguồn ket kasla Bietnamis imbes a kas Mường.

Panagduma iti pagsasao

[urnosen | urnosen ti taudan]

Ibagbaga ni Nguyễn Ph. Ph. (1996) nga adda dagiti dua a karuay ti Nguồn:

  • Cổ Liêm
  • Yên Thọ (wenno An Thọ)

Nanaganan ti Cổ Liêm manipud iti purok iti isu met laeng a nagan; Yên Thọ ket ti nagan ti kooperatibo iti purok ti Tân Hoá.

Ti karuay ti Yên Thọket as-asideg iti Bietnamis ngem iti Cổ Liêm iti respeto kadagiti naisangayan a panagrang-ay iti ponolohia.

Pakasaritaan

[urnosen | urnosen ti taudan]

Idi 1905, inreprta ni Cadière[7] a ti Nguồn (ken ti pay tattao a Sách) ket mabirukanda kadagiti tanap ti karayan Nguồn Năn kadagiti sangapulo ket maysa a purok.[8] Iti kasisigud adda idi dagiti dua a grupo dagiti lima a purok. Ti kain-aniana id a grupo ket adda idiay kanton ti Cơ Sa (ken kakuyog dagiti dadduma a purok ti Việt) ken buklen dagiti sumaganad a purok:

  • Qui Đạt
  • An Đức
  • Ba Nương
  • Thanh Long
  • Tân Kiều

Kanungpalan a naisina ti Tân Kiều kadagiti dua a purok a nagresultaan iti maikanem a purok iti akin-amianan a grupo:

  • Tân Hợp

Ti ad-adu nga akin-amianan a grupo ti purok ket buklen ti

  • Kổ Liêm
  • Bốk Thọ
  • Kim Bãng
  • Tân Lí
  • An Lạk

Inyunay-unay da Mạc (1964) ken Nguyễn Đ. B. (1975) a ti Nguồn ket ti maysa a kasisigud ti grupo a Việt manipud iti lugar dagiti probinsia ti Hà Tĩnh ken Nghệ An nga immayis iti agdama a teritorioda babaen idi maika-17 a siglo. Ti ebidensia iti daytoy a panunot ket naibatay kadagiti rehistro ti pamilia. Ireporta pay ni Mạc (1964) a kaaduan dagiti Nguồn ket irangarada ti bagbagida a kas Việt kadagiti senso idi 1960.

Isingasing ni Nguyễn V. T. (1975) a dagiti Mường ket mabalin nga ad-adayo nga immkaarda iti abagatan ngem ti Nghệ An aginggana iti ad-adayo akas ti Quảng Bình. Uray no adda met dagiti pamilia a Việt a mabalin nga immakar iti daytoy a rehion, mabalin nga immakarda kalpasan idi naitakderan iti daytoy a lugar dagiti grupo a Mường. Dagitoy a migrante a Việt ket mabalinda koman a naisimilado iti pagsasao dagiti Mường. Daytoy a karuay ti Mường ket mabalin koma payen a naiyasideg uiti sasao a Chứt, kas iti Sách. Isu nga insingasing ni Nguyễn V. T. (1975) a ti Nguồn ket mays a karuay ti Mường nga insasao babaen dagiti Mường (mabalin a Hà Tĩnh Mường) ken naisimilado ti tattao a Việt kadagiti impluensia manipud iti sasao a Chứt.[9]

Dagiti nota

[urnosen | urnosen ti taudan]
  1. ^ http://danviet.vn/net-viet/nguoi-nguon-va-hanh-trinh-dinh-danh-100262.html
  2. ^ Laglagipen a dagiti agdama a distrito ti Tuyên Hoá ken Minh Hoá ket buklen idi iti bugbugtong a distrito nga ammo a kas Tuyên Hoá.
  3. ^ Kitaen ti sitio ti misionario a Kristiano: Grupo ti tattao a Nguon iti Laos Naiyarkibo 2011-10-03 iti Wayback Machine.
  4. ^ Chamberlain, J.R. 1998, "The origin of Sek: implications for Tai and Vietnamese history", in The International Conference on Tai Studies, ed. S. Burusphat, Bangkok, Thailand, pp. 97-128. Institute of Language and Culture for Rural Development, Mahidol University.
  5. ^ Kitaen dagiti panidda iti Dagiti Di Ammo Unay a Pagasasao ti Akin-amianan a Bietnam: ling.uta.edu/~jerry/research/ Naiyarkibo 2012-02-07 iti Wayback Machine.
  6. ^ Alves, Mark J. (2009). "Sino-Vietnamese grammatical vocabulary and sociolinguistic conditions for borrowing" (PDF). Journal of the Southeast Asian Linguistics Society. Canberra: Pacific Linguistics. 1: 1–9. hdl:1885/8939. ISSN 1836-6821. Naala idi 7 Marso 2014.
  7. ^ Ti kasisigud a taudan iti Pranses ket naiyadaw iti sasao ni Nguyễn Ph. Ph. (1996).
  8. ^ Kitaen ti sumaganad a silpo ti manipud iti SatelliteViews.net: Nguồn Năn, Vietnam[permanente a natay a silpo].
  9. ^ Iti naisangayan, kitaen ti Nguyễn V. T. (1993: 242-243).

Bibliograpia

[urnosen | urnosen ti taudan]
  • Barker, Miriam A. (1993). Bibliography of Mường and other Vietic language groups, with notes. Mon–Khmer Studies, 23, 197-243. (Online version: sealang.net/archives/mks/BARKERMiriam.htm).
  • Cadière, Léopold. (1902). Coutumes populaires de la vallée du Nguồn Sơn. Bulletin de l'École Française d'Extrême Orient, 2, 352-386.
  • Cadière, Léopold. (1905). Les hautes vallées du sông Gianh. Bulletin de l'École Française d'Extrême Orient, 5, 349-367.
  • Chamberlain, James R. (2003) Eco-Spatial History: a nomad myth from the Annamites and its Relevance for Biodiversity Conversation. In Landscapes of Diversity: indigenous knowledge, sustainable livelihoods and resource governance in Montane Mainland Southeast Asia., edited by X. Jianchu and S. Mikesell: Kunming Yunnan Science and Technology Press.
  • Cuisinier, Jeanne. (1948). Les Mường: Géographie humaine et sociologie. Paris: Institut d'Ethnologie.
  • Mạc, Đường. (1964). Các dân tộc miền núi miền Bẳc Trung Bộ [The minority groups of Northern Central Vietnam]. Hanoi: Nhà x.b. Khoa học Xã hội.
  • Nguyễn, Dương Bình. (1975). Về thành phần dân tộc của người Nguồn [On the ethnic composition of the Nguon people]. In Viện Dân Tộc Học, Về vấn đề xác định thành phần các dân tộc thiểu số ở miền bắc Việt Nam (pp. 472–491). Hanoi: Nhà x.b. Khoa học Xã hội.
  • Nguyễn Khắc Tụng (1975). "Góp phần tim hiểu thành phần tộc người của người Nguồn qua những nhận xét về nhà ở của họ". In, Ủy ban khoa học xã hội Việt Nam: Viện dân tộc học. Về vấn đề xác định thánh phần các dân tộc thiểu số ở miền bắc Việt Nam, 492-499. Hà Nội: Nhà xuất bản khoa học xã hội.
  • Nguyễn, Phú Phong. (1996). The Nguồn language of Quảng Bình, Vietnam. Mon–Khmer Studies, 26, 179-190. (Online version: sealang.net/archives/mks/NGUYNPhPhong.htm).
  • Nguyễn, Văn Tài. (1975). Tiếng Nguồn, một phương tiếng Việt hay một phương ngôn của tiếng Mường? Ngôn Ngữ, 4, 8-16. (Translated into English as Nguyễn V. T. 1993).
  • Nguyễn, Văn Tài. (1993). Nguồn: A dialect of Vietnamese or a dialect of Mường? (Based on local data). M. A. Barker (Transl.). Mon–Khmer Studies, 22, 231-244. (Online version: sealang.net/archives/mks/NGUYNVnTi.htm).
  • Pham, Đức Đương. (1975). Về mối quan hệ thân thuộc giữa các ngôn ngữ thuộc nhóm Việt-Mường miền Tây tỉnh Quảng Bình [On the close relationship between the languages in the Viet–Muong group in western Quảng Bình Province]. In Viện Dân Tộc Học, Về vấn đề xác định thành phần các dân tộc thiểu số ở miền bắc Việt Nam (pp. 500–517). Hanoi: Nhà x.b. Khoa học Xã hội.
  • Sidwell, Paul. (2009) Classifying the Austroasiatic languages: history and state of the art Naiyarkibo 2019-03-24 iti Wayback Machine. Lincom Europa.
  • Viện Dân Tộc Học [Ethnology Institute]. (1975). Về vấn đề xác định thành phần các dân tộc thiểu số ở miền bắc Việt Nam [On the problem of defining the social position of the minority groups in northern Vietnam]. Hanoi: Nhà x.b. Khoa học Xã hội.

Dagiti akinruar a silpo

[urnosen | urnosen ti taudan]