Hortus Botanicus Leiden
Hortus Botanicus Leiden (Botanikala gardeno di Leiden) esas la maxim anciena botanikala gardeno en Leiden, Nederlando, ed un ek la max anciena dil mondo.
Ol situesas en la sudwesta parto dil historiala centro dil urbo, inter la Akademio-edifico e la Observatorio-edifico, an la kanalo Rapenburg.
La gardeno kunlaboras kun multa partisi, quala altra botanikala gardeni, herbarii, muzei, universitati, agenterii guverneriala, e societi di planto-amanti, ye nivelo nacionala ed internaciona. La direktisto di la Hortus esas anke direktisto di la Nationaal Herbarium Nederland.
Historio
[redaktar | redaktar fonto]En 1587 la yuna Universitato di Leiden demandis permiso del urbestro di Leiden establisar hortus academicus dop la universitato-edifico, por la medicino-studenti. La demando grantesis en 1590, e la famoza botanikisto Carolus Clusius (1526-1609) divenis prefekto. Clusius arivis en Leiden en 1593. Lua savo, reputeso ed internaciona kontakti permisis lu establisar tre granda planto-kolekturo. Clusius anke instigis la Nederlandana Est-India-Kompanio (VOC) kolektar planti e (sikigita) planto-specimeni en la kolonii. La originala gardeni da Clusius esis mikra (c. 35 per 40 metri), ma kontenis plu kam 1000 diferanta planti.
Kolektado di tropikala (de India) e subtropikala (de Kabo-Kolonio) planti duris sub la sucedanti di Clusius. Aparte Herman Boerhaave (1668–1738) kontributegis a la famo di la Hortus per sua esforci kolektar nova planti e specimeni, e per lua edituri, quala katalogo de la planti lore en la Hortus.
Altra granda kontributo a la kolekturi esis da Philipp Franz von Siebold, germana mediko qua employesis sur Dejima (Japonia) da la VOC de 1823 til lua ekpulso de Japonia en 1829. Dum ta periodo il kolektis multa sikigita e vivanta planti de cirkum Japonia (ultre animali, etnografial objekti, mapi, ec.), e sendis oli a Leiden.
La unesma teplici aparis en la Hortus dum la duesma duimo di la 17ma yarcento, la monumental Oranjiereyo konstruktesis inter 1740 e 1744. De la originala projeto la Hortus expansesis en 1736 da Adriaan van Royen e Carl Linnaeus, ed en 1817 da Theodor Friedrich Ludwig Nees von Esenbeck e Sebald Justinus Brugmans. En 1857, parto uzesis por konstruktar la nova Leiden-Observatorio.
Kolekturo
[redaktar | redaktar fonto]De historiala perspektivo, la anciena citizo (Laburnum anagyroides), plantacita en 1601, la liriodendro (Liriodendron tulipifera) de 1682 e la ginkgo (Ginkgo biloba) de 1785 esas mencioninda.
La teplici kun Victoria amazonica ed altra tropikala planti, la granda kolekturo de subtropikala planti en la recente rinovigita Oranjiereyo, e la nova Vintro-Gardeno atraktas multa vizitanti. La parko ipsa esas oaziso en la anciena urbo, kun multa interesiva planti ed arbori.
Japoniana gardeno honore Von Siebold apertesis en 1990. Rikonstrukturo dil originala gardeno da Clusius, fondita sur planto-listo de la fino dil 16ma yarcento, apertesis en 2009.
De ciencala vidpunto, la Hortus Leiden konocesas pro sua kolekturi de aziana Araceae (inter qui Amorphophallus titanum), Hoya, Dischidia, Nepenthes, filiki ed un ek la maxim granda kolekturi de aziana orkidei en la mondo.