Gráhaddur

Gráhaddur
Gráhaddur með gamla bauka í Austurríki.
Gráhaddur með gamla bauka í Austurríki.
Ástand stofns
Vísindaleg flokkun
Ríki: Plöntur (Plantae)
Fylking: Baukmosar (Bryophyta)
Flokkur: Haddmosaflokkur (Polytrichopsida)
Ættbálkur: Haddmosabálkur (Polytrichales)
Ætt: Haddmosaætt (Polytrichaceae)
Ættkvísl: Haddmosar (Polytrichum)
Tegund:
Gráhaddur (P. piliferum)

Tvínefni
Polytrichum piliferum
(Hedw.) Loeske[2]

Gráhaddur (fræðiheiti: Polytrichum piliferum) er mosategund af haddmosaætt sem vex meðal annars á Íslandi. Hann þekkist auðveldlega frá öðrum haddmosum á því að hann hefur langan litlausan blaðodd.[2][3]

Útbreiðsla og búsvæði

[breyta | breyta frumkóða]

Gráhaddur vex í sendnum jarðvegi, á melum, steinum, klettum, móbergi og urðum.[2] Hann notast mikið við röskuð búsvæði líkt og jarphaddur (P. juniperinum) en sækir í óstöðugri jarðvegsyfirborð, opnara og súrara undirlag.[3]

Gráhaddur finnst frá 0 upp í 3370 metra hæð erlendis.[1] Á Íslandi finnst hann víða um land en á Norðurlandi eru eyður í útbreiðslu hans.[4] Hann er með einn af fáum mosategundum sem þolir að vaxa í landmelhólavist sem einkennist af lausum foksandi.[5]

Rannsóknir

[breyta | breyta frumkóða]

Í tilraun á gamalli járnnámu í New York gat gráhaddur auðveldað fræjum að spíra og mögulega bætt uppvaxtarskilyrði æðplantna fyrstu vikurnar. Í tilrauninni voru þó mikil afföll og ekki fannst sterkt samband milli tilraunarþátta.[6]

Í þjóðgarði í Póllandi kom í ljós að hægt er að nota bæði gráhadd og kjarrhadd (Polytrichastrum formosum) til að vakta magn þungmálma sem berast í litlu magni um langa leið í andrúmslofti. Tegundirnar safna báðar í sig málmunum kadmíumi, kóbalti, krómi, kopar, mólýbdeni, nikkel, blýi og rúbidíni í magni sem hægt er að nýta til mælinga. Í tilrauninni kom í ljós að gráhaddur hentaði betur en kjarrhaddur í þungmálmsrannsóknir.[7]

Myndir

[breyta | breyta frumkóða]
  • Gráhaddur vex í sandi innan um sandgresi (Corynephorus canescens) í Þýskalandi.
    Gráhaddur vex í sandi innan um sandgresi (Corynephorus canescens) í Þýskalandi.
  • Rauðbrúnir karlknappar gráhadds.
    Rauðbrúnir karlknappar gráhadds.
  • Baukar gráhadds á mosmunandi þroskastigum.
    Baukar gráhadds á mosmunandi þroskastigum.
  • Gráhaddur þekkist frá öðrum haddmosum á litlausum löngum blaðendum.
    Gráhaddur þekkist frá öðrum haddmosum á litlausum löngum blaðendum.
  • Smásjármynd af litlausum blaðenda gráhadds.
    Smásjármynd af litlausum blaðenda gráhadds.
  • Smásjármynd af þversneið blaðs gráhadds. Blöðin hafa ljóstillífandi frumur í marglaga rákum á efra borði.
    Smásjármynd af þversneið blaðs gráhadds. Blöðin hafa ljóstillífandi frumur í marglaga rákum á efra borði.

Tilvísanir

[breyta | breyta frumkóða]
  1. ↑ 1,0 1,1 Sabovljevic, M. 2019. Polytrichum piliferum. The IUCN Red List of Threatened Species 2019: e.T87542273A87782809. Sótt 28. júlí 2019.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 Bergþór Jóhannsson (1990). Íslenskir mosar - Sótmosaætt og haddmosaætt. Fjölrit Náttúrufræðistofnunar Íslands nr. 13. Reykjavík, Náttúrufræðistofnun Íslands.
  3. ↑ 3,0 3,1 Polytrichum piliferum - Bristly haircap (á ensku). British Bryological society. Sótt þann 28. júlí 2019.
  4. ↑ Flóra Íslands (án árs). Gráhaddur - Polytrichum piliferum. Sótt þann 28. júlí 2019.
  5. ↑ Jón Gunnar Ottósson, Anna Sveinsdóttir og María Harðardóttir (ritstj.) (2016). Vistgerðir á Íslandi. Fjölrit Náttúrufræðistofnunar Íslands nr. 54. Garðabæ, Náttúrufræðistofnun Íslands. Sótt þann 19. júlí 2019.
  6. ↑ Delach, A., & Kimmerer, R. W. (2002). The effect of Polytrichum piliferum on seed germination and establishment on iron mine tailings in New York. Bryologist, 249-255.
  7. ↑ Wojtuń, B., Samecka-Cymerman, A., Kosiba, P., Kempers, A. J., & Rajsz, A. (2018). Trace elements in Polytrichum commune and Polytrichastrum formosum from the Karkonosze Mountains (SW Poland). Ecotoxicology and environmental safety, 153, 1-7.
  Þessi grasafræðigrein er stubbur. Þú getur hjálpað til með því að bæta við greinina.