Notkun hugtaksins Þjóðernishyggja átti stóran þátt í íslenskri hreyfingu til sjálfstæðis frá Danmörku, undir forystu Jón Sigurðsson.
Íslensk þjóðernishyggja er byggð á hugmyndinni um upprisu íslenska fríríkisins og gildum þess (eða því sem talið var að væru gildi þess): lýðræði, frelsi einstaklingsins, nauðsyn þess að landið væri sjálfstætt og virðingu fyrir menningarlegum og trúarlegum hefðum, sérstaklega tungumálinu sem lengi hefur verið varðveitt. Þessar hugmyndir eru oft kóðaðar í hinum vinsæla setningu land, þjóð og tunga.[1] Sögulega hafa Íslendingar litið á núverandi lýðveldi sitt sem endurholdgun hinna gömlu fríríkja og þannig byggist íslensk þjóðernishyggja í dag á því að varðveita það sem sjálfstæðishreyfingin vann. Þannig ber íslensk þjóðernishyggja, mikla virðingu fyrir lýðræðislegu þingheimi[heimild vantar] (sjá endurvakið Alþingi) og efins um utanríkisstjórnun á Íslandi, sem er að hluta til ábyrg fyrir því að lítill vilji er á Íslandi fyrir inngöngu í Evrópusambandið.