სომხეთის არმია

სომხეთის რესპუბლიკის არმია Հայաստանի Հանրապետության բանակ
აქტიური
ქვეყანა	სომხეთი
შემადგენლობა	45 850 (მათ შორის 19 950 პროფესიონალი და 25 900 წვევამდელი)[1]
ტიპი	არმია
მეთაურები
მოქმედი მეთაური	არკადი ტერ-ტატევოსიანი

სომხეთის არმია (სომხ. Հայկական բանակ) — სომხეთის შეიარაღებული ძალების უდიდესი ნაწილი, რომელიც შედგება სახმელეთო ძალებისაგან და პასუხისმგებელია ქვეყნის სახმელეთო ოპერაციებზე. შეიქმნა 1992 წლის 28 იანვარს სომხეთის შეიარაღებული ძალების სხვა კომპონენტებთან ერთად ქვეყნის მიერ საბჭოთა კავშირისაგან დამოუკიდებლობის გამოცხადებიდან რამდენიმე თვის შემდეგ.^[2] არმიის პირველი მეთაური იყო საბჭოთა კავშირის სახმელეთო ძალების ძირითადი შტაბის გენერალ-პოლკოვნიკის ყოფილი მოადგილე ნორატ ტერ-გრიგორიანცი.^[3]

ისტორია

სომხეთის არმიის აღწერისას აღსანიშნავია, რომ მან განვითარების სამი საფეხური გაიარა.^[4] მათგან პირველი დაიწყო 1988 წლის თებერვალში, მთიანი ყარაბაღის კონფლიქტის დაწყებისას, როდესაც ჩამოყალიბდა სომხური სამხედრო ფორმირებები აზერბაიჯანულ ერთეულებთან საბრძოლველად ყარაბაღში. არმიის განვითრების მეორე საფეხური დაიწყო 1992 წელს, საბჭოთა კავშირისაგან სომხეთის დამოუკიდებლობის გამოცხადებიდან რამდენიმე თვის შემდეგ. ტერ-გრიგორიანცი და სამოქალაქო ოფიციალური პირები სომხეთის თავდაცვის სამინისტროში ვაზგენ მანუკიანისა და ვაზგენ სარქისიანის ჩათვლით ცდილობდნენ ჩამოეყალიბებინათ „მცირე, კარგად დაბალანსებული, საბრძოლველად მზადმყოფი თავდაცვითი ძალა“.^[5] მესამე ეტაპი დაიწყო ომის დამთავრების შემდეგ და დღემდე გრძელდება.

სომხური არმიის შტაბის ოფიცრების უმეტესობა ყოფილი საბჭოთა სამხედრო ძალების წევრი იყო. დაახლოებით 5 000 სომეხი საბჭოთა კავშირის დაშლის პერიოდში სამხედრო ძალებში მაღალი რანგის ოფიცრად მსახურობდა.^[6] თითქმის მაშინვე, რაც სომხეთმა დამოუკიდებლობა გამოაცხადა, ქვეყანა მეზობელ აზერბაიჯანთან მთიანი ყარაბაღის ომში აღმოჩნდა ჩართული. არმიის ფორმირებისას დაგეგმილი 30 000 კაციანი შემადგენლობა 1994 წლის დასაწყისისათვის 50 000-მდე გაიზარდა. ომის მსვლელობისას სომხური არმია აზერბაიჯანის ექსკლავის, ნახიჩევანის საწინააღმდეგოდ სრულ სამხედრო მზადყოფნაში იმყოფებოდა სიუნიქის პროვინციაში. 1992 წელს რეგიონიდან განხორციელებულმა საარტილერიო დაბომბვამ ორ მხარეს შორის შეტაკებები გამოიწვია სომხური არმიის ნახიჩევანის რამდენიმე სოფელში შეჭრის ჩათვლით. 1994 წლიდან არმია მთიანი ყარაბაღის თავდაცვით არმიასთან ერთად მთიანი ყარაბაღის რესპუბლიკის დაცვაში აქტიურ როლს ასრულებს.^[7]

საერთაშორისო თანამშრომლობა

სომეხი ჯარისკაცები ერაყში

სომხურ არმიას დასავლეთთან რამდენიმე საერთაშორისო მისიაში უთანამშრომლია. 2004 წლის 12 თებერვალს სომხეთმა ოცეულის ზომის დანაყოფი გაგზავნა კოსოვოში, როგორც ბერძნული სამშვიდობო ბატალიონის ნაწილი. დანაყოფი, ცნობილი, როგორც სომხეთის სამშვიდობო ძალები, იმართება „REGAS FEREOS“-ს ბანაკიდან როგორც აღმოსავლეთის მრავალეროვანი სამუშაო ძალების ნაწილი და ევალება სამანქანო გამშვები პუნქტების შენარჩუნება, ბაზაზე უსაფრთხოების უზრუნველყოფა, თუმცა, ასევე, იმსახუროს, როგორც სწრაფი რეაგირების ძალებმა და აკონტროლონ ბრბო და ამბოხი.^[8] 2008 წელს კოსოვოს ძალების დანაყოფი გაფართოვდა. მას დაემატა მეორე ოცეული და კომპანიის თანამშრომლები, რის შედეგადაც სომხეთის კონტინგენტს 85-კაციანი პერსონალი შემატა.^[9]

2004 წლის შემოდგომაზე სომხეთის მთავრობამ მოიწონა არმიიდან ინჟინრებისა და ექიმებისაგან შემდეგარი 46-კაციანი კონტინგენტის, როგორც ერაყში განთავსებული მულტინაციონალური ძალების ნაწილის ერაყში გაგზავნა პოლონური ხელმძღვანელობის ქვეშ. 2006 წლის 10 ნოემბერს უფროსი ლეიტენანტი გიორგი ნალბანდიანი ერაყში ნაღმის აფეთქების შედეგად დაშავდა, თუმცა გადარჩა მას შემდეგ, რაც ქირურგიული ჩარევისათვის გერმანიაში, ლანდშტულის ჰოსპიტალში (რამშტაინის საავიაციო ბაზის მახლობლად) გადაიყვანეს.^[10] 2008 წლის 6 ოქტომბერს უსაფრთხოების ხარისხის გაზრდის გამო კონტინგენტის სამუშაო მისია დასრულდა.^[11]

2009 წლის ივლისში სომხეთის თავდაცვის მინისტრმა სერიან ოჰანიანმა განაცხადა, რომ სომხეთი საერთაშორისო უშიშროების დახმარების ძალების დასახმარებლად წლის დასასრულისთვის ავღანეთში სამხედროებს გაგზავნიდა. მას არ აღუნიშნავს თუ რა ზომის ძალას გულისხმობდა, თუმცა განმარტა, რომ კონტინგენტი, სავარაუდოდ, შეიარაღების ექსპერტებისა და კომუნიკაციის ოფიცრებისაგან იქნებოდა დაკომპლექტებული. თავდაცვის სამინისტროს წარმომადგენლებმა, ასევე, აღნიშნეს, რომ აღნიშნულ ჯგუფში მედიცინის სპეციალისტები და თარჯიმნებიც იქნებოდნენ. ოჰანიანმა ისიც დასძინა, რომ სომეხმა ოფიცრებმა, რომლებიც ავღანეთის ომში საბჭოთა სამხედრო ძალებში მსახურობდნენ, გამოთქვეს სურვილი დაბრუნებულიყვნენ ავღანეთში, როგორც ახალი ძალების წევრები.^[12] 2009 წლის ნოემბერში ნატომ ოფიციალურად დაადასტურა, რომ 30 კაციანი სომხური კონტინგენტი ISAF-ის ძალებს 2010 წლის დასაწყისისათვის შეუერთდებოდა.^[13] ეს რიცხვი დეკემბრის დასაწყისში 40-მდე გაიზარდა, მას შემდეგ, რაც სომხეთის პარლამენტმა ხმათა უმრავლესობით მხარი დაუჭირა კონტინგენტის განლაგებას. სომეხი სამხედრო მოსამსახურეები ავღანეთში 2010 წლის თებერვალში ჩავიდნენ, სადაც, გერმანული ხელმძღვანელობის ქვეშ, მათ ყუნდუზის რეგიონული აეროპორტის დაცვა დაევალათ.^[14] ამჟამად ავღანეთში 126 სომეხი ჯარისკაცი იმყოფება.<^[1]

სტრატეგიულ პარტნიორებთან თანამშრომლობის ფარგლებში სომხეთს 1 500-ზე მეტი ოფიცერი ჰყავს გაგზავნილი საწვრთნელად საბერძნეთსა და რუსეთში.^[4] 2004 წელს სომხეთის თავდაცვის სამინისტრომ, ასევე, დააფუძნა ერთობლივი პარტნიორობა კანზასის ეროვნულ გვარდიასთან ცოდნის გაცვლისა და ეროვნული უსაფრთხოებისა და სამოქალაქო საქმეებში თანამშრომლობისათვის.

ორგანიზაცია

სომეხი ჯარისკაცების წვრთნა ვაზგენ სარქისიანის სამხედრო ინსტიტუტში.

გენერალური შტაბი

• გენერალ-პოლკოვნიკი სეირან ოჰანიანი — თავდაცვის მინისტრი
• გენერალ-პოლკოვნიკი მიქაელ ჰარუთიუნიანი — უფროსი სამხედრო ინსპექტორი და პრეზიდენტის მრჩეველი
• გენერალ-პოლკოვნიკი გურგენ დარიბალთაიანი — შტაბის უფროსის მთავარი მოადგილე და ამჟამინდელი პრეზიდენტის, სერჟ სარქისიანის სპეციალური სამხედრო მრჩეველი
• გენერალ-პოლკოვნიკი ჰარუთ ქასაბიანი — დედაქალაქის დაცვის სარდალი
• გენერალ-ლეიტენანტი აღიკ მიურზაბეკიანი
• გენერალ-ლეიტენანტი არტურ აღაბეკიანი
• გენერალ-ლეიტენანტი იური ხაჩატუროვი
• გენერალ-ლეიტენანტი გურგენ მელკონიანი
• გენერალ-ლეიტენანტი როლანდ ქერეშიანი

აკადემიები

• მონტე მელკონიანის სამხედრო აკადემია
• ვაზგენ სარქისიანის სამხედრო აკადემია

საველე ძალები

სომხური არმიის საბრძოლო განკარგულება

• პირველი კორპუსი (შტაბი გორისი):^[15] ერთი დამოუკიდებელი სატანკო ბატალიონი, ერთი დამოუკიდებელი სადაზვერვო ბატალიონი, ორი საავტომობილო მსროლელთა პოლკი.^[16]
• მეორე კორპუსი (შტაბი ხაჩაღბიური): ერთი დამოუკიდებელი სატანკო ბატალიონი, ერთი დამოუკიდებელი სადაზვერვო ბატალიონი, ერთი დამოუკიდებელი მსროლელთა პოლკი, ორი დამოუკიდებელი საავტომობილო მსროლელთა პოლკი, ერთი დამოუკიდებელი საარტილერიო ბატალიონი.
• მესამე კორპუსი (შტაბი ვანაძორი): ერთი დამოუკიდებელი მსროლელთა პოლკი, ერთი დამოუკიდებელი საარტილერიო ბატალიონი, ერთი დამოუკიდებელი სატანკო ბატალიონი, ერთი დამოუკიდებელი სადაზვერვო ბატალიონი, ერთი დამოუკიდებელი სარაკეტო არტილერიის ბატალიონი, ოთხი დამოუკიდებელი საავტომობილო მსროლელთა პოლკი, ერთი უზრუნველყოფის ბატალიონი, ერთი სასიგნალო ბატალიონი.
• მეოთხე კორპუსი (შტაბი ეღეგნაძორი): ოთხი დამოუკიდებელი საავტომობილო მსროლელთა პოლკი, დამოუკიდებელი თვითმავალი საარტილერიო ბატალიონი, ერთი სასიგნალო ბატალიონი.
• მეხუთე კორპუსი (შტაბი ნუბარაშენის რაიონი ერევანში): ორი გამაგრებული რაიონი, ერთი დამოუკიდებელი საავტომობილო მსროლელთა პოლკი, ერთი დამოუკიდებელი მსროლელთა პოლკი.
• არმიის კლასის ჯარი:^[16] ერთი ერთობლივი საჰაერო და ჰაერსაწინააღმდეგო კომანდა, ერთი საწვრთნელი საავტომობილო მსროლელი ბრიგადა, ერთი საგანგებო ძალების პოლკი, ერთი საარტილერიო ბრიგადა, ერთი თვითმავალი საარტილერიო პოლკი, ერთი ტანკსაწინააღმდეგო პოლკი, one engineer regiment with demining centre, ერთი მიწა-ჰაერის ტიპის სარაკეტო ბრიგადა, ორი მიწა-ჰაერის ტიპის სარაკეტო პოლიკი, ერთი რადიოტექნიკური (სარადარო) პოლკი.^[17]

სპეციალური ძალები

სომხური სამხედრო სპეციალური ძალები მოიცავს სტანდარტული არმიის სპეცდანიშნულების პოლკსა და 3+ სადაზვერვო ბატალიონს (გარდა მთიანი ყარაბაღის თავდაცვითი არმიის სპეციალური ძალებისა და ეროვნული თავდაცვითი ძალებისა, ორივე მთგანი მჭიდროდაა ინტეგრირებული სომხეთის შეიარაღებულ ძალებში). აღნიშნული ჯგუფების ოპერციათა ისტორია მთლიანად ცნობილი არაა. ოპერაციები, რომლებიც ცნობილია და სტანდარტულ მოვალეობებს სცილდება, როგორიცაა სადაზვერვო ინფორმაციის შეგროვება მოიცავს:

• საზღვრისპირა თარეშის უცნობი რაოდენობას.^[18]

• სომეხი პილოტის ნაშთებისა და ვერტმფრენის ნაწილების გადარჩენის უზრუნველყოფას მთიანი ყარაბაღის ვერტმფრენის ჩამოგდების შემდეგ.^[19]

ორივე რესპუბლიკის სპეციალურ ძალებს ეძლევათ სწრაფი თავდასხმის მანქანები გარკვეული ოპერაციებისა და სავარჯიშოების ჩასატარებლად.

შეიარაღება

სასროლი იარაღი

იარაღი	კალიბრი	წარმომავლობა	კომენტარი
ფისტოლეტები და ავტომატები
Makarov PM	9x18 მმ	სსრკ	საბრძოლო ფისტოლეტი
საიერიშო შაშხანები, საბრძოლო საბრძოლო შაშხანები და კარაბინები
AK-74	5,45×39 მმ	სსრკ	საბრძოლო შაშხანა
AK-74M	5,45×39 მმ	სსრკ	ძირითადად გამოიყენება სპეციალური ძალების მიერ
AKS-74U	5,45×39 მმ	სსრკ	გამოიყენება სპეციალური ძალების, პოლიციისა და სამანქანო ეკიპაჟის მიერ. უმეტესად გამოიყენება ურბანულ/ახლო კვარტალში საბრძოლველად და კონტრ-ტერორისტული ოპერაციებისათვის.
AKM	7,62×39 მმ	სსრკ	გამოიყენება ყველა სახის ნაწილის მიერ, უმეტესად, ურბანულ/ახლო კვარტალში საბრძოლველად და კონტრ-ტერორისტული ოპერაციებისათვის.
AK-105	5,45×39 მმ	რუსეთი	ძირითადად გამოიყენება სასაზღვრო ძალებისა და სპეციალური ძალების მიერ
სნაიპერული შაშხანები
Dragunov SVD	7,62×54 მმ	სსრკ	ძირითადი საბრძოლო სნაიპერული შაშხანა
Sv-98	.338 Lapua Magnum	რუსეთი	გამოიყენება სნაიპერებისა და სპეციალური ძალების მიერ
Accuracy International AWM[20]	.338 Lapua Magnum	გაერთიანებული სამეფო	გამოიყენება სნაიპერებისა და სპეციალური ძალების მიერ (შესაძლოა შეძენილი იყოს რუსეთისაგან ან საბერძნეთისაგან).
Zastava M93 Black Arrow	12,7×108 მმ	სერბეთი	ჯავშანსაწინააღმდეგო სნაიპერული შაშხანა. გამოიყენება სნაიპერებისა და სპეციალური ძალების მიერ.
ტყვიამფრქვევები
RPK-74	5,45×39 მმ	სსრკ
PK machine gun	7,62×54 მმ	სსრკ
DShK	12.7×108 მმ	სსრკ
NSV machine gun	12.7×108 მმ	სსრკ
Kord machine gun[21]	12.7×108 მმ	რუსეთი
ყუმბარმტყორცნები
AGS-17	30 x 29 ყუმბარა	სსრკ
AGS-30	30 x 29 ყუმბარა	რუსეთი
ტანკსაწინააღმდეგო სისტემები
RPG-7	85 მმ	სსრკ
SPG-9	73 მმ	სსრკ
ტანკსაწინააღმდეგო მართვადი რაკეტები
9M113 Konkurs[22]	135 მმ	სსრკ
9K114 Shturm[22]	130 მმ	სსრკ
MILAN[23]	103 მმ	თარგი:France-Germany-
პორტატული საჰაერო თავდაცვის სისტემები
Strela 2	72 მმ	სსრკ
ნაღმმტყორცნები
Soltam K6[22]	120 მმ	ისრაელი	19 მოხმარებაში

მძიმე ტექნიკა

სომხური არმიის სამხედრო შეიარაღება 2008-2014 წლების მდგომარეობით

სახელი	წარმომავლობა	ტიპი	რაოდენობა	ფოტო	შენიშვნა
შეჯავშნული სატრანსპორტო საშუალებები
T-90	რუსეთი	ძირითადი საბრძოლო ტანკი	1		გაიმარჯვა სატანკო ბიატლონში
Т-80[24]	სსრკ	ძირითადი საბრძოლო ტანკი	20
T-72	სსრკ	ძირითადი საბრძოლო ტანკი	200[25]		ზოგიერთი T-72BA/3s გამოიყენება Kontakt-5 ERA-სთან ერთად. მიჩნეულია, რომ კიდევ მეტი T-72 ერთეული გამოიყენება მთიანი ყარაბაღის თავდაცვით არმიაში. სომხეთმა, ასევე, მიიღო 35 T-72s რუსეთისაგან[26]
T-55	სსრკ	ძირითადი საბრძოლო ტანკი	8		3 Т-54 და 5 Т-55
БМП-2	რუსეთი	ქვეითთა საბრძოლო მანქანა	50-100		50-100 ერთეული მოდერნიზდა/გარემონტდა რუსეთის მიერ 2012-2013 წლებში.[27] შესაძლოა უფრო მეტი არსებობდეს საცავში [28]
БМП-1	სსრკ	ქვეითთა საბრძოლო მანქანა	80
BMP-1K	სსრკ	ქვეითთა საბრძოლო მანქანა	7		საბრძანებო ვარიანტი
BRM-1K	სსრკ	ქვეითთა საბრძოლო მანქანა	12		საბრძანებო ვარიანტი
БМД-1	სსრკ	ქვეითთა საბრძოლო მანქანა	10
БРДМ-2	სსრკ	Scout car	120		ტანკსაწინააღმდეგო ვარიანტის ჩათვლით
BTR-80	სსრკ	ჯავშანტრანსპორტიორი	160		შესაძლოა უფრო მეტი არსებობდეს საცავში[28][29]
БТР-70	სსრკ	ჯავშანტრანსპორტიორი	40+		განახლებული ახალი ძრავებითა და 30 მმ-იანი ცეცხლსასროლი იარაღით
БТР-60	სსრკ	ჯავშანტრანსპორტიორი	100+
БТР-152	სსრკ	ჯავშანტრანსპორტიორი
МТ-ЛБ	სსრკ	ჯავშანტრანსპორტიორი	145		შემდეგი ვარიანტების ჩათვლით: Snar-10 Big Fred[22] — სარადარო სისტემა 9P149 — ტანკსაწინააღმდეგო რაკეტების მსროლელი 9K35 Strela-10 — სამართავი SAM სისტემა
ГАЗ-2330[30]	რუსეთი	ჯავშანტრანსპორტიორი	N/A

სხვა

BM-21 GRAD მობილური სარაკეტო არტილერია.

9K33 Osa მობილური ჰაერსაწინააღმდეგო ერთეულები აღლუმზე ერევანში.

ჯავშანი

• ადგილობრივი წარმოების ჯავშანი გამოიყენება ყველა სამხედრო დანაყოფის მიერ.
• პოლონურ-სომხური კომპანია Lubawa SA იწყებს სომხური სამხედრო შენაერთების მომარაგებას ჯავშანჩაფხუტებითა და სხეულის დამცავი ჯავშნით, მულტი-სპექტრულ კამუფლაჟთან ერთად ტექნიკისათვის.^[31]

ჰაერსაწინააღმდეგო^[1]

• S-300PM - მიწა-ჰაერის რაკეტა
• SA-4 Ganef - მიწა-ჰაერის რაკეტა
• 2K12 Kub - მიწა-ჰაერის რაკეტა
• S-75 - მიწა-ჰაერის რაკეტა
• S-125 - მიწა-ჰაერის რაკეტა
• 9K33 Osa - მიწა-ჰაერის რაკეტა
• ZSU-23-4 - თვითმავალი ჰაერსაწინააღმდეგო იარაღი
• ZU-23-2 - თვითმავალი ჰაერსაწინააღმდეგო იარაღი
• 57 mm AZP S-60 - ჰაერსაწინააღმდეგო ცეცხლსასროლი იარაღი

არტილერია

• 9K720 Iskander (რამდენიმე ქვედანაყოფი)^[32]
• SCUD-B^[33] - ტაქტიკური ბალისტიკური რაკეტსატყორცნი დანადგარი
• BM-30 Smerch^[34] - ზალპური ცეცხლის რეაქტიული სისტემა
• BM-21 GRAD - ზალპური ცეცხლის რეაქტიული სისტემა (47)
• OTR-21 Tochka - ტაქტიკური ბალისტიკური რაკეტა
• 9А51 "Prima" - ზალპური ცეცხლის რეაქტიული სისტემა
• WM-80 - ზალპური ცეცხლის რეაქტიული სისტემა (4)
• WM-120 - ზალპური ცეცხლის რეაქტიული სისტემა
• BM-27 Uragan - ზალპური ცეცხლის რეაქტიული სისტემა
• AR1A 300 mm^[35] - ზალპური ცეცხლის რეაქტიული სისტემა
• 2S3 Akatsiya - თვითმავალი საარტილერიო დანადგარი (28)
• 2S1 Gvozdika - თვითმავალი საარტილერიო დანადგარი (10)
• D-20 - ჰაუბიცა (34)
• D-30 - ჰაუბიცა (90)
• 152 mm gun 2A36^[1] - საველე ცეცხლსასროლი იარაღი (26)
• T-12 antitank gun^[36] - ტანკსაწინააღმდეგო ცეცხლსასროლი იარაღი (36)

რადარები

• P-12
• P-15
• P-40

იხილეთ აგრეთვე

• სომხეთის სამხედრო ისტორია
• სომხეთის საჰაერო ძალები

რესურსები ინტერნეტში

• სომხეთის თავდაცვის სამინისტრო

სქოლიო

1. ↑ International Institute for Strategic Studies (IISS). The Military Balance 2013. London: Routledge, 2013, pp. 215-16.
2. "Military Balance in Europe 2011". დაარქივებული 2018-09-21 საიტზე Wayback Machine. , March 07, 2011.
3. Petrosyan, David. "Formation and Development of Armenian Armed Forces დაარქივებული 2015-07-05 საიტზე Wayback Machine. ." Moscow Defence Brief. Centre for Analysis of Strategies and Technologies, Moscow, 6-2002, accessed November 2009. Ter-Grigoryants had previously served with the 40th Army (Soviet Union) in Afghanistan as chief of staff, supervising operations in May 1982.
4. ↑ Ministry of Defense of the Republic of Armenia. General History of the Armenian Army. Retrieved January 31, 2006.
5. Curtis, Glenn E. and Ronald G. Suny. "Armenia," in Armenia, Azerbaijan, and Georgia Country Studies, ed. Glenn E. Curtis. Washington D.C.: Federal Research Division Library of Congress, 1995, p. 72.
6. Mirsky, Georgiy I. On Ruins of Empire: Ethnicity and Nationalism in the Former Soviet Union. Westport, CT: Greenwood Press, 1997, p. 63. ISBN 0-313-30044-5.
7. See Richard Giragosian, "Armenia and Karabakh: One Nation, Two States დაარქივებული 2010-12-09 საიტზე Wayback Machine. ." AGBU Magazine. № 1, Vol. 19, May 2009, pp. 12-13.
8. Kosovo Force. KFOR Contingent: Armenia. KFOR. Last updated January 24, 2006. Accessed February 9, 2007.
9. NATO’s relations with Armenia დაარქივებული 2010-02-13 საიტზე Wayback Machine. . NATO. Retrieved November 29, 2009.
10. "Armenian peacekeeper to undergo two more surgeries დაარქივებული 2007-09-27 საიტზე Wayback Machine. ." Public Radio of Armenia. November 20, 2006. Retrieved February 1, 2007.
11. Glassey, Eric. "Armenians Complete Successful Mission დაარქივებული 2009-09-03 საიტზე Wayback Machine. ." Multinational Force in Iraq. October 7, 2008. Accessed September 6, 2009.
12. "Armenia to send forces to Afghanistan this year დაარქივებული 2009-08-01 საიტზე Wayback Machine. ." Armenian Reporter. July 24, 2009. Retrieved September 6, 2009.
13. "Armenia To Send Troops To Afghanistan." RFE/RL. November 09, 2009. Retrieved November 29, 2009.
14. "Armenian Parliament Endorses Troop Deployment To Afghanistan." RFE/RL. December 8, 2009. Retrieved January 3, 2010.
15. Jane's World Armies Armenia, October 2004.
16. ↑ IISS (2007). The Military Balance 2007. London: Routledge for the IISS, გვ. 155. ISBN 978-1-85743-437-8. 
17. See Human Rights Watch/Helsinki Watch, Azerbaijan: Seven years of conflict in Nagorno-Karabakh, New York: Human Rights Watch, 1994, p. 69.
18. Reconnaissance Scouts on Karabakh Frontline Tight-Lipped About Themselves, Their Actions. ციტირების თარიღი: 24 December 2014.
19. Bodies of Armenian pilots removed from helicopter crash site. Reuters. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2 იანვარი 2015. ციტირების თარიღი: 24 December 2014.
20. AWM.
21. The Armed Forces of Armenia Official Thread - Page 126. ციტირების თარიღი: 24 December 2014.
22. ↑ [1] Armyrecognition.com Armenia Land Forces military equipment and vehicles Armenian Army. August 2013.
23. http://razm.info/14067
24. Jane's World Armies Armenia, 2008.
25. დაარქივებული ასლი. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2015-09-07. ციტირების თარიღი: 2015-10-08.
26. (რუსული) [2] დაარქივებული 2014-11-29 საიტზე Wayback Machine. .
27. (რუსული) Центр анализа мировой торговли оружием დაარქივებული 2013-12-05 საიტზე Wayback Machine. . p. 17.
28. ↑ (რუსული) [3].
29. (რუსული) [4] დაარქივებული 2014-11-29 საიტზე Wayback Machine. .
30. (სომხური) "Մեր զորահանդեսից հետո Բաքուն հասկացավ, որ չի կարող լուծել Ղարաբաղի հարցը ռազմական ճանապարհով" [After Our Military Parade, Baku Understands that it Cannot Resolve the Karabakh Question through Military Means]. PanArmenian.net. October 14, 2011.
31. დაარქივებული ასლი. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2016-03-04. ციტირების თარიღი: 2015-10-08.
32. "Ohanian Signals Russian Missile Supplies." RFE/RL. January 28, 2014. Retrieved January 28, 2014.
33. Danielyan, Emil. "Armenia Parades Military Might On Independence Day." RFE/RL. September 21, 2011. Retrieved April 1, 2013.
34. An unspecified number are in service in the army, according to Armenian Defense Ministry officials, with plans to acquire more: "Armenian Military 'Interested' In Acquiring Russian Rocket Artillery." RFE/RL. June 9, 2011. Retrieved June 11, 2011.
35. "New Chinese Rockets ‘Acquired By Armenia’." RFE/RL. August 19, 2013. Retrieved August 22, 2013.
36. Jane's Armour and Artillery, 2003-2004