ადამიანის უფლებები ავღანეთში

ავღანეთის დროშა

ს გერბი]]

ადამიანის უფლებები ავღანეთში — გარკვეული დაპირისპირებისა და კონფლიქტების თემა. მიუხედავად იმისა, რომ თალიბები იყვნენ ცნობილი ადამიანის უფლებების მრავალი დარღვევით, ადამიანის უფლებების რამდენიმე დარღვევა კვლავ ხდება თალიბანის შემდგომი მთავრობის ეპოქაში. ავღანეთს კონსტიტუციაში აქვს ადამიანის უფლებების საინტერესოდ მკაცრი ჩარჩო.

უფლებების შესახებ კანონპროექტი მოცემულია ავღანეთის ისლამური რესპუბლიკის კონსტიტუციის მეორე თავში. სიცოცხლისა და თავისუფლების უფლება დაცულია კონსტიტუციურად, ისევე როგორც სამართლიანი სასამართლოს და უდანაშაულობის პრეზუმფციის უფლება ყველა ადამიანისათვის. ეს ავღანეთის ისლამურ რესპუბლიკას აძლევს ადამიანის უფლებათა ძლიერ ჩარჩოს, რომელიც გარანტირებულია ყველა მოქალაქისთვის.

ავღანეთის უსაფრთხოების ძალები და მისი სადაზვერვო სააგენტო დაადანაშაულეს ადამიანის უფლებათა სერიოზული დარღვევის ჩადენაში, როგორიცაა იძულებითი გაუჩინარება, არამართლზომიერი მკვლელობები და ეჭვმიტანილების წამება. უფრო მეტიც, ავღანეთის უსაფრთხოების ძალები და ავღანეთის საჰაერო ძალები მონაწილეობდნენ მშვიდობიანი მოსახლეობის მკვლელობაში სახმელეთო ოპერაციებში და საჰაერო დარტყმებში.

ისტორია

ზაჰირ შაჰის მონარქიის დროს, ადამიანის უფლებებს, როგორც წესი, პატივს სცემდნენ. ^[1] პრემიერ მინისტრმა შაჰ მაჰმუდ ხანმა 1949 წლის მონაცემებით გაზარდა პრესის თავისუფლება, მაგრამ ეს ნაბიჯები მალევე შეცვალეს. 1965 წლის ივლისში განხორციელებული პრესის შესახებ კანონით პრესას მნიშვნელოვან თავისუფლებას მიანიჭა. ^[2] მიუხედავად იმისა, რომ პრესა ძირითადად თავისუფალი იყო, მეფემ დახურა დისიდენტებისგან შემდგარი მედია, რომლებიც საფრთხედ მიიჩნეოდა. კომუნისტური ხალკის რესპუბლიკა, რომელიც მართავდა ავღანეთს საურის რევოლუციის შემდეგ, 1978 წელს, სასტიკი იყო და თრგუნავდა ოპოზიციას. მთავრობამ გაიტაცა და სიკვდილით დასაჯა ათასობით პატიმარი, განსაკუთრებით სოფლის სამოქალაქო დისიდენტები. ^[3]

ახალი ლიდერი ბაბრაკ კარმალი ჰპირდებოდა ხალკის სისასტიკის დასრულებას, რაც ნაწილობრივ მოხდა, მაგრამ ადამიანის უფლებების დარღვევები კვლავ გრძელდებოდა. მთავრობამ მიზანმიმართული წამოიწყო სამოქალაქო დასახლებები სოფლად. პრეზიდენტ მუჰამედ ნაჯიბულას რეფორმების დროს, გამოხატვის თავისუფლება კიდევ უფრო გაუმჯობესდა, მაგრამ ადამიანის უფლებები მთლიანობაში კვლავ შეზღუდული იყო. ^[4]

90-იან წლებში მრავალი ბოროტმოქმედება ჩაიდინა მილიციამ სამოქალაქო პირების მიმართ. ქაბულის ბრძოლაში სარაკეტო თავდასხმების დროს, განსაკუთრებით გულბუდდინ ჰეკმატიარის მილიციის მიერ განხორციელებული თავდასხმების შედეგად, ათასობით მოქალაქე დაიღუპა. 1996 წლიდან ხელისუფლებაში მყოფმა თალიბებმა დააწესეს მკაცრი შეზღუდვები ქალების მიმართ, აღასრულეს სიკვდილით დასჯა და ხელი შეუშალეს საერთაშორისო დახმარებას ქვეყანაში შემოსვლაში მოშიმშილე მშვიდობიანი მოსახლეობის დასახმარებლად. ^[5]

XXI საუკუნე

2001 წლის ბონის ხელშეკრულებით დაარსდა ავღანეთის ადამიანის უფლებათა დამოუკიდებელი კომისია (AIHRC), როგორც ადამიანის უფლებათა ეროვნული ინსტიტუტი, ადამიანის უფლებების დასაცავად და პოპულარიზაციის მიზნით, აგრეთვე, ადამიანის უფლებების დარღვევებისა და ომის დანაშაულების გამოსაძიებლად. ავღანეთის 2004 წლის კონსტიტუციამ დააფუძნა ადამიანის უფლებათა ცენტრი (AIHRC) მიუხედავად იმისა, რომ მიმდინარე არეულობა, ძალადობა და რეკონსტრუქციის მცდელობები ხშირად ართულებს მომხდარის ზუსტ გააზრებას, არასამთავრობო ორგანიზაციების სხვადასხვა ანგარიშები ავღანეთის მთავრობის სხვადასხვა შტოს ადანაშაულებს ადამიანის უფლებების დარღვევაში.

ადგილი ჰქონდა ამერიკელ ჯარისკაცთა მიერ ადამიანის უფლებების მრავალგვარ დარღვევას ავღანელ სამოქალაქო პირებზე, განსაკუთრებით ბაღრამის ციხეებში, სადაც უდანაშაულო მოქალაქეებმა გაუძლეს წამებას, დამამცირებელ პირობებს და არაადამიანურ მოპყრობას. შეერთებული შტატები მძიმედ გააკრიტიკეს პასუხისმგებელი ჯარისკაცებისთვის მსუბუქი განაჩენის გამოცხადების გამო. ავღანეთის ყოფილი მეთაურები და პოლიტიკური ლიდერები, რომლებიც აშშ-ს მხარს უჭერდნენ თალიბანის განდევნის დროს, პასუხისმგებელნი იყვნენ ადამიანის უფლებათა დარღვევაში 2003 წელს, მათ შორისაა გატაცება, გაუპატიურება, ყაჩაღობა და გამოძალვა. ^[6] ბოლო ოთხი ათწლეულის განმავლობაში ავღანეთში რამდენიმე ათასი ადამიანი გახდა იძულებითი გაუჩინარების მსხვერპლი.

რელიგიური თავისუფლება

არ არის საჭირო რელიგიური ჯგუფების რეგისტრაცია. უმცირესობათა რელიგიურ ჯგუფებს შეუძლიათ თავისუფლად აღასრულონ საკუთარი რიტუალებ, მაგრამ არა პროზელიტიზმი. ისლამი არის ოფიციალური რელიგია. ყველა კანონი უნდა შეესაბამებოდეს ისლამურ ზნეობას და პრეზიდენტი და ვიცე-პრეზიდენტი უნდა იყვნენ მუსლიმები.

ქალთა უფლებები

ქალებს და კაცებს კონსტიტუციურად აქვთ თანაბარი უფლებები, რაც მკაცრად იყო შეზღუდული თალიბანის რეჟიმით.

კონსტიტუცია ჰპირდება ქალსა და მამაკაცს თანაბარ უფლებებს, ქალებს აქვთ უფლება იმუშაონ სახლის გარეთ, ჩაერთონ პოლიტიკურ საქმიანობაში, ხოლო კონსტიტუცია მოითხოვს თითოეული პოლიტიკური პარტიისგან, დაასახელოს გარკვეული რაოდენობის ქალი კანდიდატი.

თალიბანის მმართველობის პერიოდში ქალებს პრაქტიკულად წაართვეს ყველა უფლება. მკაცრად შეიზღუდა ისეთი საკითხები, როგორიცაა ფრჩხილის ლაქსი ტარება და სამუშაო შესაძლებლობები.

სექსუალური ორიენტაცია

ჰომოსექსუალობა მიიჩნეოდა უმაღლეს დანაშაულად თალიბანის მმართველობის დროს, მაგრამ დანაშაულის ზომა შემცირდა და ისჯება ხანგრძლივი პატიმრობით.

რესურსები ინტერნეტში

• Review of Afghanistan by the United Nations Human Rights Council's Universal Periodic Review, May 7, 2009. (Scroll down past New Zealand.)
• Afghanistan's MDG - Millennium Development Goals
• Afghanistan Independent Human Rights Commission (AIHRC)
• Afghan Women's Network დაარქივებული 2016-10-17 საიტზე Wayback Machine.
• Women's Rights in Afghanistan Fund - funded by Canadian International Development Agency (CIDA)
• World Observes International Mine Awareness and Assistance Day Central Asia Health Review. Apr. 5,2008
• Poor Sanitation Causes Death among Children under Five in Afghanistan Central Asia Health Review. Mar. 14,2008
• Freedom of expression in Afghanistan - IFEX
• Omid Learning Centers- Educating Young Afghan Girls
• HRW - Afghan Election Diary დაარქივებული 2010-11-20 საიტზე Wayback Machine. - work on Afghanistan from Human Rights Watch
• BBC News - Afghan women seek death by fire - 15/11/06
• [1] დაარქივებული 2010-05-01 საიტზე Wayback Machine. - Jerome Saxby: "Afghan leader accused of bid to legalise rape" Independent 31.03.09.
• Human Rights Middle East დაარქივებული 2009-12-03 საიტზე Wayback Machine.
• DIY Creations-Empowering Women in Afghanistan through business startups.
• Children Righst in Afghanistan. Transition Home for Orphan Boys in Afghanistan.

სქოლიო

1. Last King of Afghanistan Dies. ციტირების თარიღი: 2020-10-20
2. Hyman, Anthony (2016-07-27). Afghanistan under Soviet Domination, 1964–91. 
3. Derailing Democracy in Afghanistan: Elections in an Unstable Political Landscape by Noah Coburn, Anna Larson.
4. ASW. ციტირების თარიღი: 2019-06-19
5. Blood-Stained Hands | Past Atrocities in Kabul and Afghanistan's Legacy of Impunity en (2005-07-06). ციტირების თარიღი: 2019-06-19
6. Afghanistan: Warlords Implicated in New Abuses 29 July 2003