ბერძნები იტალიაში

გრიკოს ენაზე მოლაპარაკე ადგილები სალენტოსა და კალაბრიაში

 ბერძენთა დასახლებები იტალიაში (ბერძ. Έλληνες στην Ιταλία, итал. Greci in Italia) გაჩნდა ვაჭრებისა და კოლონიური კომპანიების მიგრაციის შედეგად ძვ.წ. VIII საუკუნეში.^[1]

ამჟამად არსებობს გრიკოს ხალხის სახელით ცნობილი ეთნიკური უმცირესობა. ისინი ცხოვრობენ  სამხრეთ იტალიის რეგიონებში კალაბრიაში (რეგჯო კალაბრიის პროვინცია) და აპულიაში, განსაკუთრებით სალენტოს ნახევარკუნძულზე, უძველესი რეგიონის — დიდი საბერძნეთის  ტერიტორიაზე.  აღნიშნული ეთნიკური ჯგუფი საუბრობს

ბერძნები იტალიაში
საერთო მოსახლეობა
90 000 - 110 000
ენები	იტალიური, ბერძნული, გრიკო
რელიგიები	კათოლიციზმი, ბერძნული მართლმადიდებელი ეკლესია

 ბერძნული ენის დიალექტზე. დიალექტს გრიკოს უწოდებენ. როგორც ითვლება, ისინი უძველესი და შუა საუკუნეების ბერძნული საზოგადოების შთამომავლები არიან, რომლებიც საუკუნეების განმავლობაში ცხოვრობდნენ სამხრეთ იტალიაში. ბერძნული თემი დიდი ხანია არსებობდა ვენეციაში, იტალიისა და მალტის ბერძნული მართლმადიდებლური არქიეპარქიის ამჟამინდელ ცენტრში, რომელიც,  X საუკუნემდე ბიზანტიის პროვინციას წარმოადგენდა, ხოლო XVII საუკუნემდე ფლობდა  ტერიტორიებს მორეასა და კრეტაზე. ამ ჯგუფთან ერთად იტალიაში ცხოვრობს საბერძნეთიდან ემიგრირებული ხალხის  მცირე რაოდენობა. ისინი ქმნიან ემიგრანტთა საზოგადოებას ქვეყანაში. დღეს სამხრეთ იტალიაში მცხოვრებმა  ბერძნების გარკვეულმა ჯგუფმა განიცადა რა ასიმილაცია, აღიარებს იტალიურ კულტურას და იცავს ადგილობრივ წეს-ჩვეულებებს.^[2][3]

ანტიკური ხანა

ბერძნული დიასპორა ძვ.წ. VI საუკუნე

ძვ. წ. VIII და VII საუკუნეებში, სხვადასხვა მიზეზების გამო, რომელთა შორის იყო დემოგრაფიული კრიზისი (შიმშილი, გადასახლება, კლიმატის ცვლილება და სხვ.), ახალი სავაჭრო პუნქტებისა და პორტების ძიება, ომიდან გაქცევა და სამშობლოდან გაძევება,  დაიწყო ბერძენთა დიდი კოლონიზაციური მოძრაობა, მათ შორის სამხრეთ იტალიაში..^[4]

ამავე დროს, ბერძნული კოლონიები შეიქმნა შავი ზღვის აღმოსავლეთ სანაპიროზე და მასალია ( მარსელი ).  დასახლებები გაჩნდა სიცილიაში და აპენინის ნახევარკუნძულის სამხრეთ ნაწილის სანაპირო რაიონებში.

სიცილია და იტალიისსამხრეთ ნაწილი იმდენად მჭიდროდ იყო ბერძნებით . დასახლებული, რომ რომაელები მას დიდ საბერძნეთს უწოდებდნენ. თუმცა ძველ გეოგრაფებს შორის არსებობდა აზრთა სხვადასხვაობა აღნიშნულ ფაქტთან დაკავშირებით. მოიცავდა თუ არა ხსენებული ტერმინი სიცილიას, თუ მხოლოდ აპულიას და კალაბრიას — გულისხმებოდა (სტრაბონი) ^[5]

შუა საუკუნეები

XVI საუკუნის ბერძენი მიგრანტი იტალიაში.ფრანჩესკო მავროლიკო. (დაახლ 1494–1575)

ადრეული შუა საუკუნეების განმავლობაში, დიდი საბერძნეთი საბერძნეთიდან და მცირე აზიიდან  მიგრირებული ბერძნების ახალმა ტალღამ მოიცვა, რადგან სამხრეთ იტალია  აღმოსავლეთ რომის იმპერიის მმართველობის ქვეშ რჩებოდა. მიუხედავად იმისა, რომ სამხრეთ იტალიის ბერძენ მკვიდრთა უმეტესობა  დეელინიზებულია და ბერძნულად აღარ საუბრობს,  კალაბრიაში და ძირითადად სალენტოში ჯერ კიდევ არის  გრიკოს უმცირესობა. გრიკო — ენის სახელია, რომელიც აერთიანებს ძველ დორიულ, ბიზანტიურ ბერძნულ და იტალიურ ელემენტებს. არსებობს გრიკოს მდიდარი ზეპირი ტრადიცია და ფოლკლორი, რომელიც ამჟამად მხოლოდ რამდენიმე ათასი ადამიანით შემოიფარგლება. ჩანაწერები იმის შესახებ, რომ  დიდი საბერძნეთი ძირითადად ბერძნულენოვანი იყო,  XI საუკუნით თარიღდება. ბიზანტიის იმპერიის  (1203—1453) და ძირითადად კონსტანტინოპოლის დაცემის შემდეგ 1453 წლიდან მე-16 საუკუნემდე, ბიზანტიელი ბერძენი მეცნიერების და სხვა ჩამოსახლებულთა მიგრაციას თანამედროვე მეცნიერები მიიჩნევენ ბერძნული და რომაული  განათლების, ხელოვნების და მეცნიერების, ასევე  რენესანსული ჰუმანიზმის აღორძინების გადამწყვეტ ფაქტორად. ეს ემიგრანტები იყვნენ გრამატიკოსები, ჰუმანისტები, პოეტები, მწერლები, გამომცემლები, შემსრულებლები, მუსიკოსები, ასტრონომები, არქიტექტორები, მეცნიერები, მხატვრები, მწიგნობრები, ფილოსოფოსები, მეცნიერები, პოლიტიკოსები და თეოლოგები.^[6][7]

მდიდარი ბერძენი ვაჭარი და იურისტი ვენეციაში ტომას ფლანგისი (დაახლ. 1578–1648)

ოსმალების მიერ მიერ კონსტანტინოპოლის დაპყრობიდან ათწლეულების განმავლობაში, ბევრი ბერძენი დასახლდა ვენეციის რესპუბლიკის ტერიტორიებზე, მათ შორის თავად ვენეციაში. 1479 წელს ვენეციაში 4000-დან 5000-მდე ბერძენი მოსახლე ცხოვრობდა. უფრო მეტიც, ეს იყო იმ დროის ერთ-ერთი ეკონომიკურად ძლიერი ბერძნული თემი ოსმალეთის იმპერიის გარეთ საზღვრებს გარეთ.^[8] 1494 წლის ნოემბერში ბერძნებმა ვენეციაში მოითხოვეს ბერძნული საძმოს — Scuola dei Greci— დაარსების  უფლება. ეს იყო  საქველმოქმედო და რელიგიური საზოგადოება საკუთარი კომიტეტით, ოფიცრებით, რომლებიც წარმოადგენდნენ განვითარების გზაზე მდგარი  ბერძნული საზოგადოების ინტერესებს. ეს ფაქტი წარმოადგენდა ვენეციური ხელისუფლების მიერ ბერძნული კოლონიის სამართლებრივი სტატუსის პირველ ოფიციალურ აღიარებას. 1539 წელს ვენეციის ბერძნებს ნება დართეს  დაეწყოთ საკუთარი ეკლესიის — სან ჯორჯო დეი გრეჩის მშენებლობა, რომელიც დღესაც დგას ვენეციის ცენტრში რიო-დეი გრეციზე.

თანამედროვე იტალია

 მიუხედავა იმისა, რომ სამხრეთ იტალიის ბერძენ მკვიდრთა უმეტესობა მთლიანად ლათინიზირებული იყო შუა საუკუნეებში ( ბევრი უძველესი კოლონიი, მათ შორის, ძვ. წ. IV საუკუნეში პაესტუმის მსგავსად), დღესდღეობით ბერძნული კულტურისა და ენის მცირე კუნძულები დარჩა და გადარჩა, ვინაიდან მიგრაციულ მარშრუტებს სამხრეთ იტალიასა და მატერიკულ საბერძნეთს შორის არასოდეს შეუწყვეტია არსებობა.XVI-XVII საუკუნეებში ბერძნებმა ხელახლა მოახდინეს რეგიონის კოლონიზაცია. ეს მოხდა თურქ-ოსმალეთის მიერ პელოპონესის დაპყრობის შედეგად. ბერძენთა და ალბანელების  დიდმა ნაწილმა მოითხოვა და მიიღო თავშესაფარი კალაბრიის, სალენტოსა და სიცილიის რეგიონებში კორონის დაცემის შემდეგ (1534 წ.).  იტალიაში გადასული ბერძნების კიდევ ერთი ნაწილი პელოპონესის მანის რეგიონიდან იყო. მანიოტები ცნობილი იყვნენ ძლიერი სამხედრო ტრადიციებითა და სისხლიანი ვენდეტებით (ამ ბერძენთა მეორე ნაწილი კორსიკაზე გადავიდა). მიგრაციებმა გააძლიერა დასახლებული იტალიური სამხრეთი კულტურული და სამხედრო ელემენტით.

როდესაც იტალიელმა ფაშისტებმა 1922 წელს ხელში ჩაიგდეს ძალაუფლება, დაიწყეს იტალიაში ბერძნულენოვანი მოსახლეობის დევნა.^[9][10]

დღეს იტალიური ბერძნული შეტანილია იუნესკოს გადაშენების პირას მყოფი ენების წითელ წიგნში .^[10]

გრიკო

გრიკო —იტალიაში, მცხოვრები ბერძნული წარმოშობის  ხალხის ჯგუფია, რომელიც ჯერ კიდევ ცხოვრობს იტალიის რეგიონებში, კალაბრიასა და აპულიაში .^[11] ხსენებული ჯგუფი ტრადიციულად ლაპარაკობდა გრიკოს ენაზე. ეს წარმოადგენს ბერძნული ენის ფორმას, რომელიც აერთიანებდა ძველ დორიულ და ბიზანტიურ ბერძნულ ელემენტებს. ითვლება, რომ გრიკოს ენის წარმოშობა საბოლოოდ შეიძლება უკავშირდებოდეს დიდი საბერძნეთის კოლონიებს.

ბერძნები დომინირებდნენ  სამხრეთ იტალიის ზოგიერთი რეგიონის მოსახლეობაში, განსაკუთრებით კალაბრიაში, სალენტოში, ლუკანიასა და სიცილიაში XII საუკუნემდე. გასული საუკუნეების განმავლობაში, გრიკო მოექცა კათოლიკური ეკლესიისა და ლათინური კულტურის ძლიერი გავლენის ქვეშ. შედეგად მოხდა გრიკოს ასიმილაცია  იტალიურ კულტურასთან.  გრიკოს ენას სერიოზული საფრთხე ემუქრება იტალიურ ენაზე  გადასვლისა და ბოლო ათწლეულების განმავლობაში ქალაქებში ფართომასშტაბიანი შიდა მიგრაციის გამო. გრიკოს თემს ამჟამად 60 000 წევრი ჰყავს.^{[12][13][14][15][16][17]}

ემიგრანტები

ბრენდი Bulgari დააარსა იტალიაში ბერძენმა ემიგრანტმა სოტირიო ბულგარიმ

მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ ბერძნების დიდი ნაწილი ემიგრაციაში წავიდა საზღვარგარეთის ქვეყნებში, ძირითადად შეერთებულ შტატებში, კანადაში, ავსტრალიაში, ახალ ზელანდიაში, გაერთიანებულ სამეფოში, არგენტინაში, ბრაზილიაში, ნორვეგიაში, გერმანიაში, არაბთა გაერთიანებულ საამიროებში და სინგაპურში. მიუხედავად იმისა, რომ მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ საბერძნეთიდან მცირე რაოდენობის მიგრანტები გაემართნენ იტალიაში , დღეს ბერძნული დიასპორა დაახლოებით 30000 ადამიანს ითვლის, რომელთა უმეტესობა ცხოვრობს რომსა და ცენტრალურ იტალიაში .^[18]

ცნობილი ბერძნები იტალიაში

• პეტრე კანდიელი — ანტიპაპი (1339-1410)
• პაპი ინოკენტი VIII (1432-1492)
• ფრანჩესკო მაუროლიკო — მათემატიკოსი და ასტრონომი (1494-1575)
• ფილოსოფოსი — ნიკოლას კალიაკისი (1645-1707 წწ.)
• ანდრეას მუსალუსი — მათემატიკოსი და ფილოსოფოსი (1665-1721 წწ.)
• სიმონე სტრატიგო — მათემატიკოსი და საბუნებისმეტყველო მეცნიერების ექსპერტი (1733-1824)
• უგო ფოსკოლო — მწერალი, რევოლუციონერი და პოეტი (1778-1827)
• კონსტანტინო ბრუმიდი — მხატვარი (1805-1880)
• მატილდა სერაო — ჟურნალისტი და რომანისტი (1856–1927 წწ.)
• სოტირიოს ბულგარისი — Bvlgari სამკაულების დამაარსებელი (1857-1932)
• მომღერალი — დემეტრიო სტრატოსი (1945-1979)
• ანტონელა ლუალდი — მსახიობი და მომღერალი (1931)
• მსახიობი — სილვა კოსკინა (1933)
• ფიორელა კოსტორისი — ეკონომისტი (1945)
• მსახიობი — ანტონელა ინტერლენგი (1960)
• ანა კანაკისი— მსახიობი და მოდელი (1962)
• ვალერია გოლინო — მსახიობი (1965)
• ვირჯინია სანჯუსტ დი ტეულადასი — ტელეწამყვანი (1977)
• ნიკოლას ვაპორიდისისი — მსახიობი (1982)
• კიარა გენსინისი — მსახიობი (1982)
• რია ანტონიუ — მოდელი და მსახიობი (1988)
• Viviana Campanile Zagorianakou — სილამაზის კონკურსის მონაწილე (1990)
• ლუდოვიკა კარამისი — მოდელი (1991)
• კოსტას მანოლასი — ფეხბურთელი (1991)

ლიტერატურა

• Jonathan Harris. Being a Byzantine after Byzantium: Hellenic Identity in Renaissance Italy. — Kambos: Cambridge Papers in Modern Greek 8 (2000), 25—44
• Jonathan Harris. Greek Emigres in the West, 1400—1520 (Camberley, 1995)
• Jonathan Harris and Heleni Porphyriou. The Greek diaspora: Italian port cities and London, c. 1400—1700 // Cities and Cultural Transfer in Europe: 1400—1700, ed. Donatella Calabi and Stephen Turk Christensen (Cambridge, 2007), pp. 65–86
• Heleni Porphyriou. 'La presenza greca in Italia tra cinque e seicento: Roma e Venezia', La città italiana e I luoghi degli stranieri XIV—XVIII secolo, ed. Donatella Calabi and Paolo Lanaro (Rome, 1998), pp. 21–38
• M. F. Tiepolo and E. Tonetti. I Greci a Venezia. Atti del convegno internazionale di studio, Venezia, 5-8 Novembre 1998 (Venice, 2002), pp. 185–195

სქოლიო

1. Ethnobotany in the new Europe: people, health and wild plant resources. 
2. Greek MFA: Greek community in Italy. დაარქივებულია ორიგინალიდან — ივლისი 17, 2006. ციტირების თარიღი: April 4, 2008
3. G. Rohlfs, Griechen und Romanen in Unteritalien, 1924.
4. Greek Italy:A Roadmap. დაარქივებულია ორიგინალიდან — მარტი 3, 2016. ციტირების თარიღი: April 4, 2008
5. Magna Graecia. ციტირების თარიღი: 2021-03-27
6. შეცდომა თარგის გამოძახებისას: cite web: პარამეტრები url და title აუცილებელად უნდა მიეთითოს..
7. Greeks in Italy
8. (2001) Greece: Books and Writers. Ministry of Culture — National Book Centre of Greece, გვ. 54. ISBN 960-7894-29-4. 
9. Minority Rights Group International - Italy - Greek-speakers
10. ↑ Alan Clarke (2015). რედ. Allan Jepson: Managing and Developing Communities, Festivals and Events. Palgrave Macmillan, გვ. 137. ISBN 978-1137508539. 
11. (2008) Cultural education-- cultural sustainability: minority, diaspora, indigenous, and ethno-religious groups in multicultural societies. Routledge. „ISBN 0-8058-5724-9" "Griko Milume - This reaction was even more pronounced in the southern Italian communities of Greek origins. There are two distinct clusters, in Puglia and Calabria, which have managed to preserve their language, Griko or Grecanico, all through the historical events that have shaped Italy. While being Italian citizens, they are actually aware of their Greek roots and again the defence of their language is the key to their identity.“ 
12. The Latin Church in Norman Italy. Cambridge University Press. „ISBN 0-521-25551-1" "At the end of the twelfth century ... While in Apulia Greeks were in a majority – and indeed present in any numbers at all – only in the Salento peninsula in the extreme south, at the time of the conquest, they had an overwhelming preponderance in Lucaina and central and southern Calabria, as well as comprising anything up to a third of the population of Sicily, concentrated especially in the north-east of the island, the Val Demone.“ 
13. Medieval Italy: an encyclopedia, Volume 1. Routledge. „ISBN 0-415-93930-5" "In Lucania (northern Calabria, Basilicata, and southernmost portion of today's Campania) ... From the late ninth century into the eleventh, Greek-speaking populations and Byzantine temporal power advanced, in stages but by no means always in tandem, out of southern Calabria and the lower Salentine peninsula across Lucania and through much of Apulia as well. By the early eleventh century, Greek settlement had radiated northward and had reached the interior of the Cilento, deep in Salernitan territory. Parts of the central and north-western Salento recovered early, and came to have a Greek majority through immigration, as did parts of Lucania.“ 
14. An historical geography of Europe, 450 B.C.-A.D.1330. CUP Archive. „ISBN 0-521-29126-7" "Greeks had also settled in southern Italy and Sicily which retained until Norman conquest a tenuous link with Constantinople. At the time of the Norman invasion, the Greeks were a very important minority, and their monasteries provided the institutional basis for the preservation of Greek culture. The Normans, however, restored the balance and permitted Latin culture to reassert itself. By 1100 the Greeks were largely assimilated and only a few colonies remained in eastern Sicily and Calabria; even here Greek lived alongside and intermarried with Latin, and the Greek colonies were evidently declining.“ 
15. Encyclopedia of the world's endangered languages. Routledge. „ISBN 0-7007-1197-X" "Griko (also called Italiot Greek) Italy: spoken in the Salento peninsula in Lecce Province in southern Apulia and in a few villages near Reggio di Calabria in southern Calabria ... South Italian influence has been strong for a long time. Severely Endangered.“ 
16. Grecia Salentina official site (in Italian).. www.greciasalentina.org.org. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 31 დეკემბერი 2010. ციტატა: „La popolazione complessiva dell'Unione è di 54278 residenti così distribuiti (Dati Istat al 31° dicembre 2005. Comune Popolazione Calimera 7351 Carpignano Salentino 3868 Castrignano dei Greci 4164 Corigliano d'Otranto 5762 Cutrofiano 9250 Martano 9588 Martignano 1784 Melpignano 2234 Soleto 5551 Sternatia 2583 Zollino 2143 Totale 54278“ ციტირების თარიღი: 1 February 2011
17. Minoranze etniche e linguistiche. Bios. „ISBN 88-7740-121-4" "Le attuali colonie Greche calabresi; La Grecìa calabrese si inscrive nel massiccio aspromontano e si concentra nell'ampia e frastagliata valle dell'Amendolea e nelle balze più a oriente, dove sorgono le fiumare dette di S. Pasquale, di Palizzi e Sidèroni e che costituiscono la Bovesia vera e propria. Compresa nei territori di cinque comuni (Bova Superiore, Bova Marina, Roccaforte del Greco, Roghudi, Condofuri), la Grecia si estende per circa 233 kmq. La popolazione anagrafica complessiva è di circa 14.000 unità.“ 
18. Hellenic Republic Ministry of Foreign Affairs, Italy, The Greek Community. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2006-07-17. ციტატა: „Greek community. The Greek diaspora consists of some 30,000 people, most of whom are to be found in Central Italy. There has also been an age-old presence of Italian nationals of Greek descent, who speak the Greco dialect peculiar to the Magna Graecia region. This dialect can be traced historically back to the era of Byzantine rule, but even as far back as classical antiquity.“ ციტირების თარიღი: 2023-03-24.