ევროკავშირთან ასოცირების ხელშეკრულება

საქართველოს ევროკავშირთან ასოცირების ხელშეკრულების რატიფიცირების ამჟამინდელი მდგომარეობა.

ევროკავშირთან ასოცირების ხელშეკრულება (შემოკლებით ასოცირების ხელშეკრულება ან AA) — ხელშეკრულება ევროკავშირსა და ევროკავშირის არაწევრ სახელმწიფოს შორის, რომელიც მათ შორის თანამშრომლობის სტრუქტურას ქმნის. ხელშეკრულების არეალი მოიცავს პოლიტიკის, ვაჭრობის, სოციალური საკითხების განვითარებას, კულტურისა და უსაფრთხოების სფეროებს. ასოცირების ხელშეკრულების გაფორმების სამართლებრივი საფუძველია ევროკავშირის ფუნქციონირების ხელშეკრულების (TFEU) 217-ე თავი (რომის ხელშეკრულების ყოფილი 310-ე და 238-ე თავები). საქართველო-ევროკავშირის ასოცირების შეთანხმება ძალაში 2016 წლის 1 ივლისიდან შევიდა.^[1]

მიმოხილვა

ასოცირების ხელშეკრულება ფართო ჩარჩო ხელშეკრულებებია ევროკავშირსა და მის წევრ ან არაწევრ სახელმწიფოებს შორის. ასოცირების ხელშეკრულების დებულება თავის დროზე შესული იყო რომის ხელშეკრულებაში, რომლის საფუძველზეც შეიქმნა ევროპის ეკონომიკური გაერთიანება, როგორც თანამშრომლობის საშუალება გაერთიანებულ სამეფოსთან, რომელმაც 1955 წლის მესინის კონფერენციაზე ხელშეკრულების მოლაპარაკებები დატოვა. ევროპის საგარეო საქმეთა სამსახურის თანახმად, შეთანხმებისთვის, რომელიც კლასიფიცირებულია როგორც AA, მოქმედებს რამდენიმე კრიტერიუმი:^[2]

1. ხელშეკრულების სამართლებრივი ბაზისია ევროკავშირის ფუნქციონირების ხელშეკრულების (TFEU) 217-ე თავი;
2. მჭიდრო ეკონომიკური და პოლიტიკური თანამშრომლობის განზრახვა;
3. შესაბამისი ორგანოების შექმნა თანამშრომლობისათვის, რომლებიც უფლებამოსილნი იქნებიან მიიღონ გადაწყვეტილებები, რომლებიც სავალდებულო იქნება ორივე მხარისათვის;
4. ყველაზე ხელსაყრელი ხელშეკრულების (MFN) შეთავაზება;
5. პრივილეგირებული ურთიერთობის უზურნველყოფა ევროკომისიასა და მის პარტნიორს შორის;
6. 1995 წლიდან ხელშეკრულების უმთავრესი ელემენტია მუხლი ადამიანის უფლებებისა და დემოკრატიული პრინციპების პატივისცემის შესახებ;
7. უმრავლეს შემთხვევაში, ასოცირების ხელშეკრულება პარტნიორებს შორის ურთიერთობების ინტენსიფიკაციით ანაცვლებს კოოპერაციის ხელშეკრულებას.

— ევროპის საგარეო საქმეთა სამსახური

ასოცირების ხელშეკრულებას მრავალგვარი სახელი აქვს (ასოცირებაზე დაფუძნებული ევრო-ხმელთაშუაზღვიური ხელშეკრულება, ასოცირებაზე დაფუძნებული ევროპული ხელშეკრულება და ა. შ.) და სათაურში აუცილებელი არაა სიტყვა „Association“-ის ჩაწერა. ასოცირების ზოგიერთ ხელშეკრულებაში დევს კონტრაქტორი სახელმწიფოს სამომავლოდ ევროკავშირში გაწევრიანების პირობა.

პირველი სახელმწიფოები, რომლებმაც მსგავს ხელშეკრულებებს ხელი მოაწერეს, იყვნენ საბერძნეთი^[3] (1961) და თურქეთი (1963).^[4]

დღეისათვის, ევროკავშირი ამა თუ იმ ქვეყანასთან ასოცირების ხელშეკრულებას ძირითადად დებს პოლიტიკური, ეკონომიკური, სავაჭრო ან ადამიანის უფლებათა რეფორმების ვალდებულების სანაცვლოდ. სანაცვლოდ, ქვეყანას შესაძლოა შესთავაზონ ტარიფებისგან თავისუფალი წვდომა ზოგიერთ ევროპულ ბაზარზე და ფინანსური თუ ტექნიკური დახმარება. ბოლო დროს დადებული ხელშეკრულებები ასევე მოიცავს თავისუფალი ვაჭრობის ხელშეკრულებას ევროკავშირსა და მესამე ქვეყანას შორის.

ასოცირების ხელშეკრულების რატიფიკაცია უნდა მოახდინოს ევროკავშირის წევრმა ყველა სახელმწიფომ.

ბოლო პერიოდში, მსგავს ხელშეკრულებები მიეკუთვნება ევროკავშირის ორი პოლიტიკას: სტაბილიზაციისა და ასოცირების პროცესს (SAp) და ევროპის სამეზობლო პოლიტიკას (ENP). დასავლეთ ბალკანეთის ქვეყნები (ოფიციალური კანდიდატები — ჩრდილოეთი მაკედონია, მონტენეგრო და სერბეთი, აპლიკანტი — ალბანეთი და პოტენციური კანდიდატები — ბოსნია და ჰერცეგოვინა და კოსოვო^[a]) ჩართულია SAp-ში და ევროკავშირმა მათთან ხელი მოაწერა სტაბილიზაციისა და ასოცირების ხელშეკრულებას (SAA). ხმელთაშუაზღვისპირეთის სახელმწიფოები (ალჟირი, მაროკო, ეგვიპტე, ისრაელი, იორდანია, ლიბანი, ლიბია, პალესტინის ეროვნული ადმინისტრაცია, სირია, ტუნისი) და ევროპის აღმოსავლეთი სამეზობლო (სომხეთი, აზერბაიჯანი, საქართველო, ბელარუსი, მოლდოვა და უკრაინა) კი ჩართულია ევროპის სამეზობლო პოლიტიკაში. ხმელთაშუაზღვიურ შვიდ სახელმწიფოს გაფორმებული აქვს „ასოცირებაზე დაფუძნებული ევრო-ხმელთაშუაზღვიური ხელშეკრულება“ (EMAA).^[5] ასოცირების ხელშეკრულების გაფორმების თაობაზე მოლაპარაკებები მიმდინარეობს აღმოსავლეთ პარტნიორობის რამდენიმე სახელმწიფოსთან. 2014 წლის 27 ივნისს, ბრიუსელში, ევროკავშირმა ასოცირების ხელშეკრულებას ხელი მოაწერა საქართველოსთან, მოლდოვასთან და უკრაინასთან.

ორივე, SAA და ENP AP ძირითადად დაფუძნებულია ევროკავშირის acquis communautaire-სა და კოოპერატორი სახელმწიფოების კანონმდებლობაზე. ასოცირებისას, ჰარმონიზაციის სიღრმე, რა თქმა უნდა, დაბალია ვიდრე ევროკავშირის სრული წევრობის შემთხვევაში და ევროგაერთიანების ზოგიერთი პოლიტიკა შესაძლოა არც კი მოქმედებდეს (დამოკიდებულია ცალკეულ სახელმწიფოზე).

გარდა ამ ორი პოლიტიკისა, ასოცირების ხელშეკრულება თავისუფალი ვაჭრობის ხელშეკრულებასთან ერთად ხელმოწერილია ასევე სხვა სახელმწიფოებთან და სავაჭრო ბლოკებთან, მათ შორის ჩილესთან და სამხრეთ აფრიკის რესპუბლიკასთან.

ევროკავშირის ხელშეკრულებები მესამე სახელმწიფოებთან

ევროკავშირთან ასოცირების ხელშეკრულებები

  ევროკავშირის წევრი სახელმწიფოები

  ევროპის ეკონომიკური ზონა

  სტაბილიზაციისა და ასოცირების ხელშეკრულება

  ასოცირებაზე დაფუძნებული ხელშეკრულება

  პარტნიორობისა და თანამშრომლობის ხელშეკრულება, ასოცირების ხელშეკრულების რატიფიცირების, მოლაპარაკებების, ან ხელმოწერის დაწყების პროცესში

  საბაჟო კავშირი

  ასოცირებაზე დაფუძნებული ევრო-ხმელთაშუაზღვიური ხელშეკრულება

  ასოცირებაზე დაფუძნებული ევრო-ხმელთაშუაზღვიური დროებითი ხელშეკრულება

  თანამშრომლობის ხელშეკრულება, ასოცირების დაწყების ევრო-ხმელთაშუაზღვიური ხელშეკრულება

  პარტნიორობისა და თანამშრომლობის ხელშეკრულება

  პარტნიორობისა და თანამშრომლობის ხელშეკრულების რატიფიცირების პროცესი

  ევროპის სამეზობლო პოლიტიკის სხვა სახელმწიფოები

ასოცირების ხელშეკრულებები

• ალბანეთი SAA (2009)^[6]
• ალჟირი EMAA (2005)^[7]
• ჩილე AA (2005)^[8]
• ეგვიპტე EMAA (2004)^[9]
• ისლანდია EEA (1994)^[10]
• ისრაელი EMAA (2000)^[11]
• იორდანია EMAA (2002)^[12]
• ლიბანი EMAA (2006)^[13]
• ლიხტენშტაინი EEA (1994)^[10]
• ჩრდილოეთი მაკედონია^[14] SAA (2004)^[15]
• მონტენეგრო SAA (2010)^[16]
• მაროკო EMAA (2000)^[17]
• ნორვეგია EEA (1994)^[10]
• სერბეთი SAA (2013)^[18]
• სამხრეთ აფრიკის რესპუბლიკა ATDC (2004)^[19]
• სირია CA (1978)^[20]
• ტუნისი EMAA (1998)^[21]
• თურქეთი AA (1964),^[22] ჩარჩო ხელშეკრულება ევროკავშირ-თურქეთის საბაჟო კავშირისთვის (1995)
• ACP PA (2003)^[23]

ამჟამად მიმდინარე რატიფიკაცია

• ბოსნია და ჰერცეგოვინა SAA (ხელი მოეწერა 2008 წელს, დროებითი შეთანხმება ძალაშია)^[24]
• ცენტრალური ამერიკის ინტეგრაციის სისტემა AA (ხელი მოეწერა 2012 წელს)^[25]
• საქართველო AA & DCFTA (2014)^[26]
• უკრაინა AA & DCFTA^[27][28][29] (ასოცირების ხელშეკრულების პოლიტიკურ დადგენილებას ხელი მოეწერა 2014 წლის 21 მარტს,^[30] DCFTA-ს ხელი მოეწერა 2014 წლის27 ივნისს)^[31]
• მოლდოვა AA და DCFTA (2014)^[32]

ამჟამად მიმდინარე მოლაპარაკებები

• სომხეთი AA^[33]
• აზერბაიჯანი AA^[34]
• კოსოვო* SAA (მოლაპარაკებები დასრულდება 2014 წელს^[35])
• მერკოსური AA^[36][37][38]
• სირია EMAA (დაიწყო 2008 წელს,^[39] მაგრამ სირიის სამოქალაქო ომის გამო, ევროკავშირის მხრიდან რატიფიცირება შეჩერდა.^[40])

თავისუფალი ვაჭრობის შეთანხმებები

ევროკავშირთან თავისუფალი ვაჭრობის შეთანხმებები

• ანდორა CU (1991)^[41]
• ფარერის კუნძულები (დანიის სამეფოში შემავალი ავტონომიური ქვეყანა) FTA (1997)^[42]
• ისლანდია FTA (1973)
• ლიხტენშტაინი FTA (1973)
• მექსიკა EPPCCA (2000)^[43]
• ნორვეგია FTA (1973)
• პალესტინის ეროვნული ადმინისტრაცია დროებითი EMAA (1997)^[44][5]
• სან-მარინო CCU (2002)^[45]
• შვეიცარია FTA (1973)^[46]

ამჟამად მიმდინარე რატიფიკაცია

• კოლუმბია და პერუ FTA (ხელი მოეწერა 2012 წელს)^[47]
• სამხრეთ კორეა FTA (ხელი მოეწერა 2011 წელს)^[48]
• კარიფორუმი EPA (ხელი მოეწერა 2008 წელს)^[49]

ამჟამად მიმდინარე მოლაპარაკებები

• კამერუნი EPA^[50]
• კანადა CETA^[38]
• კოტ-დ’ივუარი EPA^[50]
• ეკვადორი FTA (მოლაპარაკებები შეჩერდა 2009 წელს)^[38][51]
• განა EPA^[52]
• ინდოეთი FTA^[53][38]
• იაპონია FTA^[54]
• მალაიზია FTA^[55][38]
• მაროკო DCFTA^[56]
• სინგაპური FTA^[38]
• ტაილანდი FTA^[57]
• აშშ TTIP^[58]
• ვიეტნამი FTA^[59]
• ასეანი FTA (მოლაპარაკებები შეჩერდა 2009 წელს)^[38]
• აღმოსავლეთ აფრიკის თანამეგობრობა EPA^[60]
• სპარსეთის ყურის არაბული ქვეყნების თანამშრომლობის საბჭო FTA (მოლაპარაკებები შეჩერდა 2008 წელს)^[38][52]
• სამხრეთ აფრიკის განვითარების საზოგადოება EPA^[61]

სხვა ხელშეკრულებები

• ანდორა CA (2005)^[62]
• სომხეთი PCA (1999)^[63]
• აზერბაიჯანი PCA (1999)^[64]
• სპარსეთის ყურის არაბული ქვეყნების თანამშრომლობის საბჭო CA (1989)^[65]
• საქართველო PCA (1999)^[66]
• ყაზახეთი PCA (1999)^[67]
• ყირგიზეთი PCA (1999)^[68]
• მოლდოვა PCA (1998)^[69]
• მონღოლეთი ATEC (1993)^[70]
• რუსეთი PCA (1997)^[71]
• სერბეთი FA FRY-EU (2000)
• ტაჯიკეთი PCA (2010)^[72]
• უკრაინა PCA (1998)^[73]
• სსრკ TCA (1989), 1994 წელს გააგრძელეს ტაჯიკეთმა და ყირგიზეთმა
• უზბეკეთი PCA (1999)^[74]
• ვიეტნამი CA (1996)^[75]

ამჟამად მიმდინარე რატიფიკაცია

• ბელარუსი PCA (ხელი მოეწერა 1995 წელს)^[76]
• მონღოლეთი ACPC (ხელი მოეწერა 2013 წელს)^[77]
• თურქმენეთი PCA (ხელი მოეწერა 1998 წელს)^[78]

ამჟამად მიმდინარე მოლაპარაკებები

• ინდონეზია PCA (დასრულდა და ელოდება ხელმოწერას)
• ვიეტნამი PCA
• ტაილანდი PCA
• სინგაპურიPCA
• ფილიპინები PCA
• მალაიზია PCA^[79]

შეწყვეტილი ხელშეკრულებები

• ალბანეთი ATCEC (1992),^[80] 2009 წელს შეცვალა SAA-მა
• ალჟირი CA (1978),^[81] 2005 წელს შეცვალა EMAA-მა
• ბულგარეთი EAA (1995),^[82] 2007 წელს შევიდა ევროკავშირში
• ხორვატია SAA (2005),^[83] 2013 წელს შევიდა ევროკავშირში
• კვიპროსი AA (1973),^[84] 2004 წელს შევიდა ევროკავშირში
• ჩეხეთი EAA (1995),^[85] 2004 წელს შევიდა ევროკავშირში
• ეგვიპტე CA (1978),^[86] 2004 წელს შეცვალა EMAA-მა
• ესტონეთი EAA (1998),^[87] 2004 წელს შევიდა ევროკავშირში
• საბერძნეთი AA (1961), 1981 წელს შევიდა ევროკავშირში
• უნგრეთი EAA (1994),^[88] 2004 წელს შევიდა ევროკავშირში
• ლატვია EAA (1998),^[89] 2004 წელს შევიდა ევროკავშირში
• ლიტვა EAA (1998),^[90] 2004 წელს შევიდა ევროკავშირში
• ჩრდილოეთი მაკედონია CA (1998),^[91] 2004 წელს შეცვალა SAA-მა
• მალტა AA (1971),^[92] 2004 წელს შევიდა ევროკავშირში
• მექსიკა CA (1991),^[93] 2000 წელს შეცვალა EPPCCA-მა
• მაროკო CA (1978),^[94] 2000 წელს შეცვალა EMAA-მა
• პოლონეთი EAA (1994),^[95] 2004 წელს შევიდა ევროკავშირში
• რუმინეთი EAA (1995),^[96] 2007 წელს შევიდა ევროკავშირში
• სლოვაკეთი EAA (1995),^[97] 2004 წელს შევიდა ევროკავშირში
• სლოვენია EAA (1999),^[98] 2004 წელს შევიდა ევროკავშირში
• ტუნისი CA (1978),^[99] 1998 წელს შეცვალა EMAA-მა
• ACP კონვენცია (1976,^[100] 1981,^[101] 1986,^[102] 1991^[103]), 2003 წელს შეცვალა PA-მა

ლეგენდა

AA = ასოცირებაზე დაფუძნებული ხელშეკრულება/ასოცირების ხელშეკრულება ACPC = ყოველმხრივი პარტნიორობისა და თანამშრომლობის ხელშეკრულება ATDC = ვაჭრობის, განვითარებისა და თანამშრომლობის ხელშეკრულება CETA = ეკონომიკისა და ვაჭრობის ყოველმხრივი ხელშეკრულება CA = თანამშრომლობის ხელშეკრულება CCU = თანამშრომლობისა და საბაჟო კავშირის ხელშეკრულება CU = საბაჟო კავშირი DCFTA = ღრმა და ყოველმხრივი თავისუფალი ვაჭრობის ხელშეკრულება EPA = ეკონომიკური პარტნიორობის ხელშეკრულება EPPCCA = ეკონომიკური პარტნიორობის, პოლიტიკური კოორდინაციისა და თანამშრომლობის ხელშეკრულება

EAA = ევროპასთან ასოცირებაზე დაფუძნებული ხელშეკრულება EEA = ევროპის ეკონომიკური ზონა EMAA = ასოცირებაზე დაფუძნებული ევრო-ხმელთაშუაზღვიური ხელშეკრულება FTA = თავისუფალი ვაჭრობის ხელშეკრულება PA = პარტნიორობის ხელშეკრულება PCA = პარტნიორობისა და თანამშრომლობის ხელშეკრულება SAA = სტაბილიზაციისა და ასოცირების ხელშეკრულება ATCEC = ვაჭრობის, კომერციული და ეკონომიკური თანამშრომლობის ხელშეკრულება ATEC = ვაჭრობისა და ეკონომიკური თანამშრომლობის ხელშეკრულება TTIP = ვაჭრობისა და ინვესტირების ტრანსატლანტიკური პარტნიორობა

შენიშვნები

a.	^ ნაწილობრივ აღიარებული ქვეყანა. გაეროს 193 წევრიდან აღიარებს 106 სახელმწიფო.

რესურსები ინტერნეტში

• თავისუფალი ვაჭრობის ხელშეკრულებები დაარქივებული 2013-04-06 საიტზე Wayback Machine.
• ევროკავშირთან თავისუფალი ვაჭრობის ხელშეკრულებები
• ევროპის კავშირის საბჭოს ხელშეკრულებების ბაზა დაარქივებული 2014-07-10 საიტზე Wayback Machine.
• ევროპის საგარეო საქმეთა სამსახურის ხელშეკრულებების ბაზა
• EU-ACP countries Economic Partnership Agreements (EPA) Negotiations: Where do we stand? დაარქივებული 2011-05-21 საიტზე Wayback Machine.
• ევროპის სამეზობლოს საინფორმაციო ცენტრი დაარქივებული 2013-12-14 საიტზე Wayback Machine.
• ევროკავშირის სამეზობლოს ბიბლიოთეკა დაარქივებული 2014-04-26 საიტზე Wayback Machine.

სქოლიო

1. საქართველო-ევროკავშირის ასოცირების შეთანხმება ძალაშია!. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2022-10-07. ციტირების თარიღი: 2022-02-15.
2. Association Agreements. European External Action Service (11 May 2011). ციტირების თარიღი: 9 August 2013.
3. „Accord créant une association entre la Communauté économique européenne et la Grèce“. Official Journal of the European Union (French). P 26/1963: 294–342. 18 February 1963. ციტირების თარიღი: 19 July 2013.
4. Accord créant une association entre la Communauté économique européenne et la Turquie – Protocole n° 1 : protocole provisoire – Protocole n° 2 : protocole financier – Acte final – Déclarations French გვ. 3687–3697 (29 December 1964). ციტირების თარიღი: 19 July 2013.
5. ↑ Euro-Mediterranean Association Agreements. European Union. ციტირების თარიღი: 21 July 2013.
6. Agreement details. ევროპის კავშირის საბჭო. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 5 მაისი 2014. ციტირების თარიღი: 18 July 2013.
7. Agreement details. ევროპის კავშირის საბჭო. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 9 მაისი 2014. ციტირების თარიღი: 21 July 2013.
8. Agreement details. ევროპის კავშირის საბჭო. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 9 მაისი 2014. ციტირების თარიღი: 21 July 2013.
9. Agreement details. ევროპის კავშირის საბჭო. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 9 მაისი 2014. ციტირების თარიღი: 21 July 2013.
10. ↑ Agreement details. ევროპის კავშირის საბჭო. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 9 მაისი 2014. ციტირების თარიღი: 18 July 2013.
11. Agreement details. ევროპის კავშირის საბჭო. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 9 მაისი 2014. ციტირების თარიღი: 21 July 2013.
12. Agreement details. ევროპის კავშირის საბჭო. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 9 მაისი 2014. ციტირების თარიღი: 21 July 2013.
13. Agreement details. ევროპის კავშირის საბჭო. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 9 მაისი 2014. ციტირების თარიღი: 20 July 2013.
14. Addressed by the EU as "the former Yugoslav Republic of Macedonia"
15. Agreement details. ევროპის კავშირის საბჭო. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 5 მაისი 2014. ციტირების თარიღი: 18 July 2013.
16. Agreement details. ევროპის კავშირის საბჭო. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 5 მაისი 2014. ციტირების თარიღი: 18 July 2013.
17. Agreement details. ევროპის კავშირის საბჭო. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 9 მაისი 2014. ციტირების თარიღი: 7 August 2013.
18. Agreement details. ევროპის კავშირის საბჭო. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 5 მაისი 2014. ციტირების თარიღი: 18 July 2013.
19. Agreement details. ევროპის კავშირის საბჭო. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 9 მაისი 2014. ციტირების თარიღი: 7 August 2013.
20. Agreement details. ევროპის კავშირის საბჭო. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 22 მაისი 2014. ციტირების თარიღი: 7 August 2013.
21. Agreement details. ევროპის კავშირის საბჭო. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 9 მაისი 2014. ციტირების თარიღი: 7 August 2013.
22. Agreement details. ევროპის კავშირის საბჭო. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 22 მაისი 2014. ციტირების თარიღი: 18 July 2013.
23. Agreement details. ევროპის კავშირის საბჭო. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 9 მაისი 2014. ციტირების თარიღი: 7 August 2013.
24. Agreement details. ევროპის კავშირის საბჭო. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 5 მაისი 2014. ციტირების თარიღი: 18 July 2013.
25. Agreement details. ევროპის კავშირის საბჭო. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 9 მაისი 2014. ციტირების თარიღი: 7 August 2013.
26. Statement by President Herman Van Rompuy at the signing ceremony of the Association Agreements with Georgia, Republic of Moldova and Ukraine. ევროპის კავშირის საბჭო. ციტირების თარიღი: 27 June 2014.^{[მკვდარი ბმული]}
27. Information on the EU-Ukraine Association Agreement. European External Action Service. ციტირების თარიღი: 8 August 2013.
28. Ukraine, EU Initial Deep And Comprehensive Free Trade Agreement With EU. Ukrainian News Agency (20 July 2012). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 28 ივლისი 2012. ციტირების თარიღი: 29 July 2012.
29. EU criticizes Ukraine's Oct. 28 parliamentary election, Kyiv Post (12 November 2012)
30. Ukraine crisis: EU signs association deal. BBC News (21 March 2014). ციტირების თარიღი: 21 March 2014.
31. Agreement details. ევროპის კავშირის საბჭო. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2014-03-28. ციტირების თარიღი: 2014-03-27.
32. http://eeas.europa.eu/top_stories/2014/270614_association_agreement_en.htm
33. Armenia. European External Action Service. ციტირების თარიღი: 26 January 2013.
34. Azerbaijan. European External Action Service. ციტირების თარიღი: 26 January 2013.
35. თარგი:Citenews
36. Countries and regions – Mercosur. European Commission. ციტირების თარიღი: 7 September 2013.
37. Mercosur – (Common Market of the South). European External Action Service. ციტირების თარიღი: 7 September 2013.
38. ↑ Free Trade Agreements. European Commission. ციტირების თარიღი: 9 August 2013.
39. European-Syrian Cooperation Agreement. European External Action Service. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 16 სექტემბერი 2013. ციტირების თარიღი: 7 August 2013.
40. Syria. European External Action Service. ციტირების თარიღი: 8 August 2013.
41. Agreement details. ევროპის კავშირის საბჭო. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 9 მაისი 2014. ციტირების თარიღი: 18 July 2013.
42. Agreement details. ევროპის კავშირის საბჭო. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 22 მაისი 2014. ციტირების თარიღი: 20 July 2013.
43. Agreement details. ევროპის კავშირის საბჭო. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 9 მაისი 2014. ციტირების თარიღი: 21 July 2013.
44. Agreement details. ევროპის კავშირის საბჭო. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 22 მაისი 2014. ციტირების თარიღი: 21 July 2013.
45. Agreement details. ევროპის კავშირის საბჭო. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 22 მაისი 2014. ციტირების თარიღი: 18 July 2013.
46. Agreement details. ევროპის კავშირის საბჭო. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 22 მაისი 2014. ციტირების თარიღი: 18 July 2013.
47. Agreement details. ევროპის კავშირის საბჭო. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 9 მაისი 2014. ციტირების თარიღი: 9 August 2013.
48. Agreement details. ევროპის კავშირის საბჭო. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 9 მაისი 2014. ციტირების თარიღი: 7 August 2013.
49. Agreement details. ევროპის კავშირის საბჭო. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 9 მაისი 2014. ციტირების თარიღი: 9 August 2013.
50. ↑ Free trade agreements. European Commission. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 6 აპრილი 2013. ციტირების თარიღი: 9 August 2013.
51. Statement following technical discussions between the EU and Ecuador. European Commission (9 July 2013). ციტირების თარიღი: 7 September 2013.
52. ↑ The EU's bilateral trade and investment agreements – where are we?. European Union (1 August 2013). ციტირების თარიღი: 7 September 2013.
53. India. European Commission. ციტირების თარიღი: 3 September 2012.
54. Good Progress at Second Round of EU-Japan Trade Talks. European Commission (3 July 2013). ციტირების თარიღი: 7 September 2013.
55. Free Trade Agreement. European External Action Service. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 8 აგვისტო 2013. ციტირების თარიღი: 9 August 2013.
56. Second round of EU-Morocco DCFTA talks. European Commission (1 July 2013). ციტირების თარიღი: 7 September 2013.
57. EU and Thailand hold first round of negotiations for Free Trade Agreement. European Commission (31 May 2013). ციტირების თარიღი: 7 September 2013.
58. EU and US conclude first round of TTIP negotiations in Washington. European Commission (12 July 2013). ციტირების თარიღი: 7 September 2013.
59. Vietnam. European External Action Service. ციტირების თარიღი: 7 September 2013.
60. East African Community (EAC). European Commission. ციტირების თარიღი: 7 September 2013.
61. Southern African Development Community (SADC). European Commission. ციტირების თარიღი: 7 September 2013.
62. Agreement details. ევროპის კავშირის საბჭო. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 9 მაისი 2014. ციტირების თარიღი: 9 August 2013.
63. Agreement details. ევროპის კავშირის საბჭო. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 9 მაისი 2014. ციტირების თარიღი: 18 July 2013.
64. Agreement details. ევროპის კავშირის საბჭო. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 9 მაისი 2014. ციტირების თარიღი: 18 July 2013.
65. Agreement details. ევროპის კავშირის საბჭო. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 9 მაისი 2014. ციტირების თარიღი: 9 August 2013.
66. Agreement details. ევროპის კავშირის საბჭო. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 9 მაისი 2014. ციტირების თარიღი: 18 July 2013.
67. Agreement details. ევროპის კავშირის საბჭო. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 9 მაისი 2014. ციტირების თარიღი: 18 July 2013.
68. Agreement details. ევროპის კავშირის საბჭო. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 9 მაისი 2014. ციტირების თარიღი: 18 July 2013.
69. Agreement details. ევროპის კავშირის საბჭო. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 22 მაისი 2014. ციტირების თარიღი: 18 July 2013.
70. Agreement details. ევროპის კავშირის საბჭო. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 22 მაისი 2014. ციტირების თარიღი: 7 September 2013.
71. Agreement details. ევროპის კავშირის საბჭო. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 22 მაისი 2014. ციტირების თარიღი: 18 July 2013.
72. Agreement details. ევროპის კავშირის საბჭო. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 9 მაისი 2014. ციტირების თარიღი: 18 July 2013.
73. Agreement details. ევროპის კავშირის საბჭო. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 22 მაისი 2014. ციტირების თარიღი: 18 July 2013.
74. Agreement details. ევროპის კავშირის საბჭო. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 9 მაისი 2014. ციტირების თარიღი: 18 July 2013.
75. Agreement details. ევროპის კავშირის საბჭო. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 22 მაისი 2014. ციტირების თარიღი: 7 September 2013.
76. Agreement details. ევროპის კავშირის საბჭო. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 9 მაისი 2014. ციტირების თარიღი: 18 July 2013.
77. Agreement details. ევროპის კავშირის საბჭო. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 9 მაისი 2014. ციტირების თარიღი: 7 September 2013.
78. Agreement details. ევროპის კავშირის საბჭო. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 9 მაისი 2014. ციტირების თარიღი: 18 July 2013.
79. Free Trade Agreement. European External Action Service. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 8 აგვისტო 2013. ციტირების თარიღი: 9 August 2013.
80. Agreement details. ევროპის კავშირის საბჭო. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 9 მაისი 2014. ციტირების თარიღი: 7 August 2013.
81. Agreement details. ევროპის კავშირის საბჭო. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 9 მაისი 2014. ციტირების თარიღი: 21 July 2013.
82. Agreement details. ევროპის კავშირის საბჭო. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 22 მაისი 2014. ციტირების თარიღი: 7 August 2013.
83. Agreement details. ევროპის კავშირის საბჭო. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2014-05-09. ციტირების თარიღი: 12 Novembert 2013.
84. Agreement details. ევროპის კავშირის საბჭო. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 22 მაისი 2014. ციტირების თარიღი: 7 August 2013.
85. Agreement details. ევროპის კავშირის საბჭო. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 22 მაისი 2014. ციტირების თარიღი: 7 August 2013.
86. Agreement details. ევროპის კავშირის საბჭო. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 22 მაისი 2014. ციტირების თარიღი: 7 August 2013.
87. Agreement details. ევროპის კავშირის საბჭო. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 9 მაისი 2014. ციტირების თარიღი: 7 August 2013.
88. Agreement details. ევროპის კავშირის საბჭო. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 22 მაისი 2014. ციტირების თარიღი: 7 August 2013.
89. Agreement details. ევროპის კავშირის საბჭო. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 9 მაისი 2014. ციტირების თარიღი: 7 August 2013.
90. Agreement details. ევროპის კავშირის საბჭო. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 9 მაისი 2014. ციტირების თარიღი: 7 August 2013.
91. Agreement details. ევროპის კავშირის საბჭო. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 22 მაისი 2014. ციტირების თარიღი: 7 August 2013.
92. Agreement details. ევროპის კავშირის საბჭო. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 22 მაისი 2014. ციტირების თარიღი: 7 August 2013.
93. Agreement details. ევროპის კავშირის საბჭო. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 22 მაისი 2014. ციტირების თარიღი: 21 July 2013.
94. Agreement details. ევროპის კავშირის საბჭო. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 22 მაისი 2014. ციტირების თარიღი: 7 August 2013.
95. Agreement details. ევროპის კავშირის საბჭო. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 22 მაისი 2014. ციტირების თარიღი: 7 August 2013.
96. Agreement details. ევროპის კავშირის საბჭო. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 22 მაისი 2014. ციტირების თარიღი: 7 August 2013.
97. Agreement details. ევროპის კავშირის საბჭო. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 22 მაისი 2014. ციტირების თარიღი: 7 August 2013.
98. Agreement details. ევროპის კავშირის საბჭო. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 9 მაისი 2014. ციტირების თარიღი: 7 August 2013.
99. Agreement details. ევროპის კავშირის საბჭო. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 22 მაისი 2014. ციტირების თარიღი: 7 August 2013.
100. Agreement details. ევროპის კავშირის საბჭო. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 22 მაისი 2014. ციტირების თარიღი: 7 August 2013.
101. Agreement details. ევროპის კავშირის საბჭო. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 9 მაისი 2014. ციტირების თარიღი: 7 August 2013.
102. Agreement details. ევროპის კავშირის საბჭო. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 9 მაისი 2014. ციტირების თარიღი: 7 August 2013.
103. Agreement details. ევროპის კავშირის საბჭო. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 9 მაისი 2014. ციტირების თარიღი: 7 August 2013.