ვადი სირჰანი
ვადი სირჰანი (არაბ. وَادِي سِرْحَان, რომანიზებული: Wādī Sirḥān; თარგმანი: „სირჰანის ხეობა“) — ფართო ტაფობი ჩრდილო-დასავლეთ არაბეთის ნახევარკუნძულზე. ის მიემართება საუდის არაბეთის ალჯუფის ოაზისიდან ჩრდილო-დასავლეთით იორდანიაში. ისტორიულად, ის ასრულებდა ძირითადი სავაჭრო და სატრანსპორტო მარშრუტის ფუნქციას სირიასა და არაბეთს შორის. ანტიკური პერიოდიდან ადრეულ მე-20 საუკუნემდე, ვადი სირჰანზე კონტროლის დამყარებას ცდილობდა სხვადასხვა არაბული ტომი. ხეობას ეწოდა სირჰანის ტომის სახელი, რომელიც იმიგრირდა მე-17 საუკუნის შუა წლებში.
გეოგრაფია
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]ვადი სირჰანი არის ფართო, ჩაკეტილი ტაფობი, რომელიც იწყება საუდის არაბეთის ალჯუფის რეგიონიდან (სიმაღლე ზღვის დონიდან – 525 მეტრი) და მიემართება 140 კილომეტრის (87 მილის) ჩრდილო-აღმოსავლეთით იორდანიაში,[1] დასრულებული მაიბუს ჭებით.[2] მისი სიგანე მერყეობს 5–18 კილომეტრს (3.1–11.2 მილის) შორის. ისტორიკოს ირფან შაჰიდის თანახმად, „ტერმინი ვადი, რომელიც ვიწრო გადასასვლელს გულისხმობს, შესაძლოა, არასწორად გამოიყენონ“, როგორც ვადი სირჰანი, რომელიც „ფართო დაბლობს“ ნიშნავს.[3] ჩეხმა მკვლევარმა ალოის მუსილმა ის აღწერა, როგორც „ქვიშიანი, ჭაობიანი დაბლობი„ გაფანტული ბორცვებით.[2]
ისტორია
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]ისტორიულად, ვადი სირჰანი ასრულებდა მნიშვნელოვანი სავაჭრო მარშრუტის ფუნქციას არაბეთსა და სირიას შორის. ასურეთის მეფე ასარხადონმა დაიწყო ლაშქრობა ბაზუსა და ხაზუს ტომების წინააღმდეგ ვადი სირჰანში ძვ. წ. მე-7 საუკუნეში.[2]
რომაული და ბიზანტიური ეპოქები
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]ხეობა განაგრძობდა მნიშვნელოვანი მარშრუტის ფუნქციის შესრულებას რომაული ეპოქის დროს, კერძოდ, ქვიანი არაბეთის პროვინციას აკავშირებდა არაბეთის ნახევარკუნძულთან.[3] მისი სტრატეგიული ღირებულება მომდინარეობდა ტრანს-არაბული სავაჭრო და სატრანსპორტო კარიბჭისგან, ვადი სირჰანი ასევე იყო მარილის უმნიშვნელოვანესი წყარო.[4] ჩრდილოეთ ბოლოში, მას იცავდა აზრაკის ციხესიმაგრე, ხოლო სამხრეთ ბოლოში – დუმატ ალ-ჯანდალის ციხესიმაგრე.[4] ორივე ციხესიმაგრის ნაპოვნი წარწერა მიანიშნებს ჯარისკაცების არსებობაზე, რომლებიც ბოსრაში რომის III ლეგიონის სახით იყვნენ დაბანაკებული.[4]
ვადი სირჰანი იყო სამშობლო, საიდანაც სალიჰიდები შევიდნენ სირიაში და გახდნენ ბიზანტიის იმპერიის მთავარი არაბული ფედერატები მთელი მე-5 საუკუნის განმავლობაში.[3] როდესაც სალიჰიდები მე-6 საუკუნის დასაწყისში გასანიდებმა ჩაანაცვლეს, ვადი სირჰანი დომინირებდა ამ უკანასკნელის მოკავშირეების, ბანუ კალბების მიერ.[3] გასანიდებს ბიზანტიელებმა რეგიონზე ზედამხედველობა დააკისრეს მას შემდეგ, რაც იმპერატორმა იუსტინიანე I-მა დაშალა Limes Arabicus, კერძოდ, გარნიზონირებული ციხესიმაგრეების სერია, რომელიც იცავდა იმპერიის აღმოსავლეთ უდაბნოს საზღვრებს, დაახლ. 530 წელს.[3] ღასანიდებმა და კალბებმა არსებითად ჩაანაცვლეს ლიმესი.[3] გასანიდმა ფილარქმა არეტასმა გაიარა ტაფობი, რათა ბანუ ტამიმი დაემარცხებინა.[3] ანალოგიურად, ამ უკანასკნელის ტომის პოეტმა ალქამამ გაიარა ვადი სირჰანი, რათა შეხვედროდა არეტასს, რათა ლობირება გაეწია მისი ძმის ტყვეობიდან გათავისუფლების საქმეში.[3]
ადრეული ისლამური ეპოქა
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]ძვ. წ. 634 წელს მუსლიმების დაპყრობიდან მოყოლებული, ხეობა ხშირად ხდებოდა ფრონტის ხაზი ბანუ კალბსა და ბანუ ალ-ქაინიდან წამოსულ მათ შორეულ ნათესავებს შორის.[5]
თანამედროვე ეპოქა
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]დაბლობმა თავისი ამჟამინდელი სახელი მოიპოვა სირჰანის ტომის, ბანუ კალბის სავარაუდო შთამომავლების მიგრაციის შემდეგ, დუმატ ალ-ჯანდალის რეგიონში ჰაურანიდან დაახლ. 1650 წელს.[6] მათ მიგრაციამდე, ვადი სირჰანი ცნობილი იყო, როგორც ვადი ალ-აზრაკი, აზრაკის ოაზისის მიხედვით.[7]
თომას ედვარდ ლოურენსი არაბული რევოლუციის დროს, ვადის მოიხსენიებდა, როგორც „ჩვენ სირჰანი აღმოვაცინეთ არა როგორც ხეობა, არამედ გრძელი ღრმული, რომელიც იწრიტება ქვეყნის თითოეულ მხარეს და აგროვებს წყლებს მისი კალაპოტის თანმიმდევრულ ჩაღრმავებებში“.[8]
მე-19 საუკუნის ბოლოს, საუდის არაბეთის ტომი რუვალა წარმოადგენდა ვადი სირჰანის გაბატონებულ ბედუინურ ტომს.[5] ტომის ემირმა, ნური შალანმა, ხელი მოაწერა ჰადდას შეთანხმებას ტრანს-იორდანიის ემირატსა და ნეჯდის სულთანატს შორის, შესაბამისად, თანამედროვე იორდანიის და საუდის არაბეთის წინამორბედებს შორის.[5] ხელშეკრულების შედეგად, ვადი სირჰანის უმეტესი ტერიტორია გახდა საუდის არაბეთის ნაწილი, ხოლო იორდანიამ შეინარჩუნა ხეობის ჩრდილო-დასავლეთი კუთხე აზრაკის გარშემო.[5]
სქოლიო
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]- ↑ Lancaster & Lancaster 1999: 109
- ↑ 2.0 2.1 2.2 Van Donzel 1997: 673
- ↑ 3.0 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6 3.7 Shahid 2009: 25
- ↑ 4.0 4.1 4.2 Shahid 2009: 26
- ↑ 5.0 5.1 5.2 5.3 Van Donzel 1997: 693
- ↑ Peake Pasha 1958: 219–220
- ↑ Peake Pasha 1958: 220
- ↑ Lawrence, T. E. (1935). Seven Pillars of Wisdom. Garden City: Doubleday, Doran & Company, Inc., გვ. 258.
ლიტერატურა
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]- Lancaster, William; Lancaster, Fidelity (1999). People, Land and Water in the Arab Middle East: Environments and Landscapes in the Bilad ash-Sham. Harwood Academic Publishers. ISBN 90-5702-322-9.
- Van Donzel, E. (1997). „Sirhan“, რედ. Bosworth, C. E.; van Donzel, E.; Heinrichs, W. P. & Lecomte, G.: The Encyclopaedia of Islam, Second Edition, Vol. 9, Leiden: E. J. Brill, გვ. 673. ISBN 978-90-04-10422-8.
- Shahid, Irfan (2009). Byzantium and the Arabs in the Sixth Century, Pt. 2, Vol. 2, Washington, D. C.: Dumbarton Oaks Research Library and Collection. ISBN 978-0-88402-347-0.
- Peake Pasha, F. G. (1958). A History of Jordan and its Tribes. Miami: University of Miami Press.