სსრ კავშირის სახალხო დეპუტატთა არჩევნები (1989)

სსრ კავშირის სახალხო დეპუტატთა არჩევნები 1989

26 მარტი, 1989 (1989-03-26)

პარტია [[სკკპ|თარგი:სკკპ/მეტა/მოკლესახელი]]

სსრ კავშირის სახალხო დეპუტატთა 1989 წლის არჩევნები (რუს. Выборы народных депутатов СССР 1989) — სსრ კავშირის XII მოწვევის უმაღლესი საბჭოს ნაწილობრივ თავისუფალი არჩევნები, რომელიც გაიმართა 1989 წლის 26 მარტს, „სსრ კავშირის სახალხო დეპუტატთა არჩევნების შესახებ“ სსრკ-ის კანონის შესაბამისად (1 დეკემბერი, 1988). კენჭისყრის შედეგად სსრ კავშირის მოსახლეობამ უმაღლესი წარმომადგენლობითი ორგანოს შემადგენლობა დააკომპლექტა. სსრ კავშირის უმაღლესი საბჭოს პრეზიდიუმის ბრძანებულებით, სსრ კავშირის სახალხო დეპუტატთა I ყრილობა მოწვეულ იქნა 1989 წლის 25 მაისს კრემლში^[1].

ისტორია

1988 წლის 1 დეკემბერს, სსრ კავშირის უმაღლესი საბჭოს დადგენილებით სსრ კავშირის კონსტიტუციის 90 მუხლისა და „სსრ კავშირის სახალხო დეპუტატთა არჩევნების შესახებ“ კანონის 14 და 16 მუხლების საფუძველზე, სსრ კავშირის სახახლო დეპუტატთა არჩევნები დაინიშნა 1989 წლის 26 მარტს^[2]. იმავე დღეს ჩამოყალიბდა სსრ კავშირის სახალხო დეპუტატთა არჩევნების ცენტრალური საარჩევნო კომისიის შემადგენლობა^[3].

სსრ კავშირის სახალხო დეპუტატთა არჩევნებში კენჭი იყარეს დეპუტატებმა 2250 საარჩევნო ოლქიდან, საიდანაც:

1. 750 საარჩევნო ოლქში დეპუტატები იყვნენ — ტერიტორიულ საარჩევნო ოლქებიდან;
2. 750 საარჩევნო ოლქში დეპუტატები იყვნენ — ეროვნულ-ტერიტორიული საარჩევნო ოლქებიდან;
3. 750 საარჩევნო ოლქში დეპუტატები იყვნენ — საზოგადოებრივ ორგანიზაციებიდან.

2250 საარჩევნო ოლქში არჩევნები ჩატარდა ხუთ ტურად. პირველი ტური გაიმართა 1989 წლის 26 მარტს, რომელიც მიმდინარეობდა ადგილობრივი დროით 7-დან 20 საათამდე, განმეორებთი არჩევნები — 9 აპრილს, 14 მაისს და 18-21 მაისს. საზოგადოებრივ ორგანიზაციებში არჩევნები მიმდინარეობდა 11-23 მარტს (ზოგიერთ ორგანიზაციებში განმეორებითი არჩევნები ჩატარდა აპრილის თვეში).

გასულის ნაცვლად, გათავისუფლებული მანდატების დასაკავებლად არჩევნები ჩატარდა 28 საარჩევნო ოლქში, 1989 წლის 14 მაისიდან — 1991 წლის 13 ოქტომბრამდე^[4].

შედეგები

საზოგადოებრივ ორგანიზაციებისაგან არჩევნების შედეგები

1989 წლის 11-23 მარტს ჩატარდა არჩევნები საზოგადოებრივ ორგანიზაციებისაგან. საერთო საკავშირო ორგანოების მქონე საზოგადოებრივი ორგანიზაციებისაგან სსრ კავშირის სახალხო დეპუტატთა არჩევნებში, ამ ორგანიზაციების ყრილობებზე, კონფერენციებზე, მათი საკავშირო ორგანოების პლენუმებზე 750 დეპუტატის მანდატზე კენჭს იყრიდა 871 კანდიდატი. დეპუტატად აირჩიეს 732 კაცი. 18 დეპუტატი ხუთ საზოგადოებრივ ორგანიზაციებში არ იქნა არჩეული. სსრ კავშირის სახალხო დეპუტატთა არჩევნების შესახებ კანონის 61-ე მუხლის შესაბამისად ამ საზოგადოებრივ ორგანიზაციებში მოეწყო განმეორებითი არჩევნები, რომელიც გაიმართა 26 მარტ - 19 მაისის რიცხვებში.

ყოველ საზოგადოებრივ ორგანიზაციაში სსრ კავშირის სახალხო დეპუტატთა არჩევნების შედეგების შესახებ ცნობები გამოქვეყნდა პრესაში.

ცენტრალურმა საარჩევნო კომისიამ არჩევნების შესახებ კანონის 57-ე მუხლის საფუძველზე რეგისტრაციაში გაატარა საარჩევნო ოლქებისა და საზოგადოებრივი ორგანიზაციებისაგან არჩეული ყველა სსრ კავშირის სახალხო დეპუტატი.

შედეგები (ძირითადი არჩევნები)

საარჩევნო ოლქებში სსრ კავშირის სახალხო დეპუტატთა არჩევნებისათვის ამომრჩეველთა სიებში შეტანილი იყო 192.575.165 კაცი, კენჭისყრაში მონაწილეობდა 172.840.130 კაცი, ანუ 89,8%.

მოკავშირე რესპუბლიკებში კონჭისყრაში მონაწილეობა მიიღო:

1. რსფსრ-ში — 87,0%;
2. უკრაინის სსრ-ში — 93,4%;
3. ბელორუსიის სსრ-ში — 92,4%;
4. უზბეკეთის სსრ-ში — 95,8%;
5. ყაზახეთის სსრ-ში — 93,7%;
6. საქართველოს სსრ-ში — 97,0%;
7. აზერბაიჯანის სსრ-ში — 98,5%;
8. ლიტვის სსრ-ში — 82,5%;
9. მოლდავეთის სსრ-ში — 90,5%;
10. ლატვიის სსრ-ში — 86,9%;
11. ყირგიზეთის სსრ-ში — 97,0%;
12. ტაჯიკეთის სსრ-ში — 98,9%;
13. სომხეთის სსრ-ში — 71,9%;
14. თურქმენეთის სსრ-ში — 96,1%;
15. ესტონეთის სსრ-ში — 87,1%.

არჩევნები ტერიტორიულ ოლქებში

ქვეყნის ტერიტორიაზე სსრ კავშირის სახალხო დეპუტატთა არჩევნების მოწყობისათვის შეიქმნა 750 ტერიტორიული საარჩევნო ოლქი. მათში კენჭი იყარა 1431 დეპუტატობის კანდიდატმა. ამასთან საარჩევნო ბიულეტინში შეტანილი იყო თითო კანდიდატი 196 ოლქში, ორ-ორი კანდიდატი 473 ოლქში, სამსამი და მეტი კანდიდატი — 81 ოლქში.

1989 წლის 26 მარტს არჩევნები გაიმართა 749 საარჩევნო ოლქში. სახალხო დეპუტატები აირჩიეს 590 ოლქში. 46 ოლქში, რომელთაგან თითოეულში კენჭს იყრიდა ორ კანდიდატზე მეტი და არც ერთი არ იქნა არჩეული, სსრ კავშირის სახალხო დეპუტატთა არჩევნების შესახებ მე-60 მუხლით განსაზღვრული იყო განმეორებითი კენჭისყრის მოწყობა.

113 საარჩევნო ოლქში, სადაც კენჭს იყრიდა 1-2 დეპუტატობის კანდიდატი, კანდიდატებმა ვერ მოაგროვეს ამომრჩეველტა ხმების საჭირო რაოდენობა და არ იქნენ არჩეული დეპუტატებად. ერთ-ერთ საარჩევნო ოლქში საოლქო საარჩევნო კომისიამ არჩევნები ჩაუტარებლად მიიჩნია იმასთან დაკავშირებით, რომ მასში მონაწილეობდა სიაში შეტანილ ამომრჩეველთა ნახევარზე ნაკლები. ყველა ამ ოლქში სსრ კავშირის სახალხო დეპუტატთა არჩევნების შესახებ კანონის 61-ე მუხლის თაახმად მოეწყო განმეორებითი არჩევნები. ერთ-ერთ ოლქში დეპუტატის გარდაცვალებასთან დაკავშირებით მოეწყო გარდაცვლილი დეპუტატის შესაცვლელად.

საქართველო წარმოდგენილი იყო 16 საარჩევნო ტერიტორიული ოლქით:

№	საარჩევნო უბანი	დეპუტატები
1	თბილისის №654 ლენინის საარჩევნო ოლქი	გურამ არჩილის ძე მეტონიძე
2	თბილისის №655 პირველი მაისის საარჩევნო ოლქი	ჯუმბერ ილიას ძე პატიაშვილი
3	თბილისის №656 26 კომისრის საარჩევნო ოლქი	ვახტანგ ვლადიმერის ძე კუბლაშვილი
4	თბილისის №657 ორჯონიკიძის საარჩევნო ოლქი	ნოდარ სარდიონის ძე ამაღლობელი
5	თბილისის №658 კიროვის საარჩევნო ოლქი	ვიოლეტა სიმონის ასული ზორინა
6	ბათუმის №659 საარჩევნო ოლქი	მარინე რიზას ასული კონცელიძე
7	ბორჯომის №660 საარჩევნო ოლქი	იგორ ნიკოლოზის ძე როდიონოვი
8	გორის №661 საარჩევნო ოლქი	ზოია ალექსის ასული პავლიაშვილი
9	გურჯაანის №662 საარჩევნო ოლქი	სტანისლავ ანდრიას ძე ბატიაშვილი
10	ზესტაფონის №663 საარჩევნო ოლქი	ომარ ალექსანდრეს ძე მემანიშვილი
11	ზუგდიდის №664 საარჩევნო ოლქი	ვახტანგ ვალიკოს ძე ძიძარია
12	ქუთაისის №665 საარჩევნო ოლქი	შორენა შალვას ასული ყანჩაველი
13	ფოთის №666 საარჩევნო ოლქი	ირმა აკაკის ასული ჟღერია
14	რუსთავის №667 საარჩევნო ოლქი	ბორის ვასილის ძე ნიკოლსკი
15	სამტრედიის №668 საარჩევნო ოლქი	ოთარ ნასყიდას ძე ღუდუშაური
16	სოხუმის №669 საარჩევნო ოლქი	ბორის ვიქტორის ძე ადლეიბა

საქართველოს რესპუბლიკის უზენაესი საბჭოს პრეზიდიუმმა 1991 წლის 16 მარტს გააუქმა სსრ კავშირის სახალხო დეპუტატთა არჩევნების №669 სოხუმის ტერიტორიული საარჩევნო ოლქის საოლქო საარჩევნო კომისია.

არჩევნები ეროვნულ-ტერიტორიულ საარჩევნო ოლქებში

ყველა მოკავშირე და ავტონომიური რესპუბლლიკის, ავტონომიური ოლქისა და ავტონომიური ოკრუგის ტერიტორიაზე სსრ კავშირის სახალხო დეპუტატთა არჩევნების მოწყობისათვის შეიქმნა 750 ეროვნულ-ტერიტორიული საარჩევნო ოლქი. მასში კენჭს იყრიდა 1419 დეპუტატობის კანდიდატი. ამასთან საარჩევნო ბიულეტინებში შეტანილი იყო თითო კანდიდატი 203 ოლქში, ორ-ორი კანდიდატი — 479 ოლქში, სამ-სამი და მეტი კანდიდატი — 68 ოლქში.

არჩევნები გაიმართა 748 საარჩევნო ოლქში. სახალხო დეპუტატები აირჩიეს 636 ოლქში. 30 ოლქში, რომელთაგან თითოეულში კენჭს იყრიდა ორ კანდიდატზე მეტი და არც ერთი არ იქნა არჩეული, სსრ კავშირის სახალხო დეპუტატთა არჩევნების შესახებ კანონის მე-60 მუხლის შესაბამისად მოეწყო განმეორებითი კენჭისყრა.

82 საარჩევნო ოლქში, სადაც კენჭს იყრიდა 1-2 დეპუტატეობის კანდიდატი, კანდიდატებმა ვერ მოაგროვეს ამორჩეველთა ხმების საჭირო რაოდენობა და არ იქნენ არჩეულნი დეპუტატებად. ორ საარჩევნო ოლქში საოლქო საარჩევნო კომისიებმა არჩევნები ჩაუტარებლად მიიჩნიეს იმასთან დაკავშირებით, რომ მათში მონაწილეობდა სიებში შეტანილ ამომრჩეველთა ნახევარზე ნაკლები. ყველა ამ ოლქში სსრ კავშირის სახალხო დეპუტატთა არჩევნების შესახებ კანონის 61-ე მუხლის შესაბამისად მოეწყო განმეორებითი არჩევნები.

ყველა ტერიტორიულ და ეროვნულ-ტერიტორიულ საარჩევნო ოლქში არჩევნების შედეგების შესახებ ცნობები საოლქო საარჩევნო კომისიებმა გამოაქვეყნეს ადგილობრივ პრესაში.

ძირითადი არჩევნების დასასრულს სულ არჩეული იქნა 1958 სსრ კავშირის სახალხო დეპუტატი 2250-დან. განმეორებითი არჩევნები ჩატარდა 292 საარჩევნო ოლქში, აქედან 160 — ტერიტორიულ საარჩევნო ოლქებში, 114 — ეროვნულ-ტერიტორიული საარჩევნო ოლქებში, 18 — საზოგადოებრივ ორგანიზაციებში.

საქართველო წარმოდგენილი იყო 59 ეროვნულ-ტერიტორიული საარჩევნო ოლქით:

№	საარჩევნო უბანი	დეპუტატები	განმეორებითი არჩევნები (14 მაისი)[5]
1	თბილისის №161 ლენინის საარჩევნო ოლქი	ზურაბ გიორგის ძე ფირცხალაიშვილი
2	გურჯაანის №162 საარჩევნო ოლქი	ზეინაბ გივის ასული ყურაშვილი
3	თბილისის №163 ოქტომბრის საარჩევნო ოლქი	ვალერიან სერგის ძე ადვაძე
4	თბილისის №164 26 კომისრის საარჩევნო ოლქი	ბეგლარ დიმიტრის ძე მახარაშვილი
5	თბილისის №165 საქარხნო საარჩევნო ოლქი	ანატოლი დიმიტრის ძე დიხტიარი
6	თბილისის №166 ორჯონიკიძის საარჩევნო ოლქი	პარმენ იორამის ძე მარგველაშვილი
7	თბილისის №167 საბურთალოს საარჩევნო ოლქი	აკაკი ვიქტორის ძე ბაქრაძე
8	ახალქალაქის №168 საარჩევნო ოლქი	მიასნიკ ვაჰანის ძე ოჰანესიანი
9	ახალციხის №169 საარჩევნო ოლქი	ტელმან სერგის ძე სტეფნაძე
10	ბათუმის №170 საარჩევნო ოლქი	რევაზ შალვას ძე თაბუკაშვილი
11	ბოლნისის №171 საარჩევნო ოლქი	ფლორა მუსა ყზი დემურჩიევა
12	გეგეჭკორის №172 საარჩევნო ოლქი	გურამ დავითის ძე მგელაძე
13	გორის №173 საარჩევნო ოლქი	ქეთევან გივის ასული ეგნატაშვილი
14	გურჯაანის №174 საარჩევნო ოლქი	ბესარიონ გიორგის ძე ბერიკაშვილი
15	ზესტაფონის №175 საარჩევნო ოლქი	გივი გრიგოლის ძე გუმბარიძე
16	ზუგდიდის №176 საარჩევნო ოლქი	ოთარ ამბაკოს ძე ფაცაცია
17	ქობულეთის №177 საარჩევნო ოლქი	მუხრან ივანეს ძე მაჭავარიანი
18	ქუთაისის №178 საარჩევნო ოლქი	გივი სერგის ძე აბზიანიძე
19	მახარაძის №179 საარჩევნო ოლქი	ავთანდილ ვალერიანის ძე გუჯაბიძე
20	მცხეთის №180 საარჩევნო ოლქი	თენგიზ ნიკოლოზის ძე მენთეშაშვილი
21	ოჩამჩირის №181 საარჩევნო ოლქი	ბაგრატ ვასილის ძე შინკუბა
22	რუსთავის №182 საარჩევნო ოლქი	თამაზ მიხეილის ძე სპანდერაშვილი
23	სამტრედიის №183 საარჩევნო ოლქი	ანზორ ანტონის ძე ჩიტია
24	სიღნაღის №184 საარჩევნო ოლქი	ვიქტორია მოსეს ასული სირაძე
25	სოხუმის №185 საქალაქო საარჩევნო ოლქი	ვიოლეტ ზოსიმეს ასული აგრბა
26	სოხუმის №186 სასოფლო საარჩევნო ოლქი	ვიქტორ ბორისის ძე ბლაჟიევსკი
27	თელავის №187 საარჩევნო ოლქი	გურამ ზაქარიას ძე ოთარაშვილი
28	თეთრი წყაროს №188 საარჩევნო ოლქი	თალიკო ივანეს ასული აბიათარი
29	ცხაკაიას №189 საარჩევნო ოლქი	ელენე გიორგის ასული ჭილაია
30	წყალტუბოს №190 საარჩევნო ოლქი	ავთანდილ დავითის ძე გვენეტაძე
31	ცხინვალის №191 საარჩევნო ოლქი	ნაფი გრიგოლის ძე ჯუსოითი
32	ჭიათურის №192 საარჩევნო ოლქი	გრიგოლ აბელის ძე ტყემალაძე
33	სოხუმის №481 ლენინის საარჩევნო ოლქი	რევაზ გიორგის ძე სალუქვაძე
34	სოხუმის №482 საქალაქო საარჩევნო ოლქი	ფაზილ აბდულის ძე ისკანდერი
35	სოხუმის №483 სასოფლო საარჩევნო ოლქი	ალბერტ ნიკიფორეს ძე თავხელიძე
36	გაგრის №484 საქალაქო საარჩევნო ოლქი	ოთარ გიორგის ძე ზუხბაია
37	გალის №485 საარჩევნო ოლქი	ლარისა ნოდარის ასული ქობალია
38	გუდაუთის №486 საქალაქო საარჩევნო ოლქი	ვლადისლავ გრიგოლის ძე არძინბა
39	გუდაუთის №487 სასოფლო საარჩევნო ოლქი	ტარასი მირონის ძე შამბა
40	გულრიფშის №488 საარჩევნო ოლქი	კარუზი სარქისის ასული ჩოლოქიანი
41	ოჩამჩირის №489 საქალაქო საარჩევნო ოლქი	ოთარ ევტიხის ძე ჩერქეზია
42	ოჩამჩირის №490 სასოფლო საარჩევნო ოლქი	ალექსი ნოჩის ძე გოგუა
43	ტყვარჩელის №491 საარჩევნო ოლქი	რუსლან არდევანის ძე არშბა
44	ბათუმის №492 ლენინის საარჩევნო ოლქი	ზურაბ ამბროსის ძე ჩხეიძე
45	ბათუმის №493 შაუმიანის საარჩევნო ოლქი	თენგიზ პავლეს ძე ბუაჩიძე
46	ბათუმის №494 ლეონიძის საარჩევნო ოლქი	—	ვახტანგ მამიას ძე შამილაძე
47	ბათუმის №495 ზღვისპირა საარჩევნო ოლქი	ალეკო რაფაელის ძე გოგეშვილი
48	ახალშენის №496 საარჩევნო ოლქი	თამაზ ვალერიანის ძე გამყრელიძე
49	ქედის №497 საარჩევნო ოლქი	იამზე ბინალის ასული საკანდელიძე
50	ქობულეთის №498 საარჩევნო ოლქი	გურამ იაგორის ძე ჩიგოგიძე
51	ხელვაჩაურის №499 საარჩევნო ოლქი	გურამ ჰუსეინის ძე ემირიძე
52	ხულოს №500 საარჩევნო ოლქი	—	ციალა ოთარის ასული სურმანიძე
53	ჩაქვის №501 საარჩევნო ოლქი	ნინო უსუფის ასული ბაჯელიძე
54	შუახევის №502 საარჩევნო ოლქი	—	ნანული ტარიელის ასული ზოიძე
55	ცხინვალის №736 საქალაქო საარჩევნო ოლქი	ანატოლი გიორგის ძე ჩეხოევი
56	ცხინვალის №737 სასოფლო საარჩევნო ოლქი	ვასილ ალექსანდრეს ძე ხუბაევი
57	ჯავის №738 საარჩევნო ოლქი	დიანა ვარლამის ასული ხუგაევა
58	ზნაურის №739 საარჩევნო ოლქი	—	ლევ რაჟდენის ძე თედეევი
59	ლენინგორის №740 საარჩევნო ოლქი	მერაბ ისიდორეს ძე ბერძენიშვილი

არჩევნები საზოგადოებრივ ორგანიზაციებში

საერთო საკავშირო ორგანოების მქონე საზოგადოებრივი ორგანიზაციებისაგან სსრ კავშირის სახალხო დეპუტატთა არჩევნებში, ამ ორგანიზაციების ყრილობებზე, კონფერენციებზე, მათი საკავშირო ორგანოების პლენუმებზე 750 დეპუტატის მანდატზე კენჭს იყრიდა 871 კანდიდატი, დეპუტატად აირჩიეს 732 კაცი. 18 დეპუტატი ხუთ საზოგადოებრივ ორგანიზაციებში არ იქნენ არჩეული. სსრ კავშირის სახალხო დეპუტატთა არჩევნების შესახებ კანონის 61-ე მუხლის შესაბამისად ამ საზოგადოებრივ ორგანიზაციებში მოეწყო განმეორებითი არჩევნები^[6].

ლიტერატურა

• გაზ. „საბჭოთა აფხაზეთი“, №66 (12932), 6 აპრილი, 1989

რესურსები ინტერნეტში

• ЦЕНТРИЗБИРКОМ СССР 1988–1991
• On This Day: 1989: Millions of Russians go to the polls on BBC
• Gorbachev on 1989 დაარქივებული 2019-12-02 საიტზე Wayback Machine. in The Nation
• Yeltsin and the Soviet Elections in Workers World

სქოლიო

1. გაზ. „კომუნისტი“, №89 (20430), 16 აპრილი, 1989
2. Ведомости Верховного Совета СССР, 1988 г., № 49, ст.731.
3. Ведомости Верховного Совета СССР, 1988 г., № 49, ст.732.
4. Алфавитный список народных депутатов СССР
5. გაზ. „კომუნისტი“, №77 (20418), 2 აპრილი, 1989
6. გაზ. „კომუნისტი“, №79 (20420), 5 აპრილი, 1989