Xalıqaralıq turizm

Xalıqaralıq turizm degende milliy shegaralardı kesip ótetuǵın turizm túsiniledi. Globallasıw sayaxatshılıqtı dúnya boylap ǵalabalıq dem alıw shınıǵıwına aylantırdı. Jáhán sayaxatshılıq shólkemi sayaxatshılardı tómendegishe táriypleydi: olar bir jıldan kóp bolmaǵan waqıt dawamında dem alıw, islew hám basqa maqsetler ushın ádettegi ortalıqtan sırtta sayaxat qıladı. Jáhán den-sawlıqtı saqlaw shólkemi (JSST) esap-kitaplarına kóre, hár qanday waqıtta shamalı 500 mıńǵa shekem adam ushadı[1].

2010-jılda xalıqaralıq turizm kólemi 919 milliard AQSH dolların quradı, bul 2009-jılǵa salıstırǵanda 6,5 procentke astı, bul real kórsetkishtiń 4,7 procent ósiwine tuwrı keledi[2]. 2010-jılda dúnya boylap sayaxatshılardıń ulıwma sanı 940 millionnan artıq quraydı[3]. 2016-jılǵa kelip, bul nomer 1.235 millionǵa jetti hám maqsetli ǵárejetler 1.220milliard AQSH dollardı quradı[4]. COVID-19 krizisi xalıqaralıq turizmge saldamlı unamsız tásir kórsetti, bul ulıwma ósiw tendensiyasn sezilerli dárejede páseytirdi. Xalıq aralıq turizm átirap-ortalıqqa úlken tásir kórsetedi. Bul hawa reysi menen baylanıslı.

Tariyx

[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]

2000-jıllar aqırındaǵı turaqlılıq nátiyjesinde xalıqaralıq sayaxatqa bolǵan talap 2008-jıldıń ekinshi yarımınan 2009-jıl aqırına shekem sezilerli dárejede páseydi[5]. Bul unamsız tendentsiya 2009-jılda kúsheygen, ayırım mámleketlerde H1 N1 gripp virusı tarqalıwı menen kúsheygen, aqıbette 2009-jılda dúnya boylap xalıqaralıq sayaxatshılar sanı 4,2 procentke, 880 millionǵa kelgen hám xalıqaralıq turizmdan túsken dáramat 5,7 procentke azayǵan[6].

COVID-19

[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]

COVID-19 pandemiyası sebepli turizm sheklewleri sebepli turizm tarawına tásir kórsetti. Turizm sanaatı koronavirus tarqalıwınan qattı ziyan kórdi, sebebi kóplegen mámleketler onıń tarqalıwın aldın alıw maqsetinde sayaxat sheklewlerin engizdi[7]. Birlesken Milletler Shólkemi hám Jáhán sayaxatshılıq shólkeminiń esap-kitaplarına góre, 2020-jılǵa kelip, dúnyadaǵı xalıqaralıq sayaxatshılar sanı 58-78 procentke azayıwı múmkin, bul bolsa xalıqaralıq turizm dáramatlarınıń 0,9 -1,2 trillion AQSH dolları muǵdarında joǵatılıwına alıp keledi[8].

Dúnyanıń kóplegen qalalarında joybarlastırılǵan sayaxat 80-90 procentke azayǵan[9]. Regionlıq dárejede qarama-qarsılıq hám bir tárepleme sayaxat sheklewleri júzege keldi, dúnyanıń kóplegen sayaxatshılıq orınları, mısalı, muzeyler, dem alıw baǵları hám sport imaratları jabılldı[10][11]. UNWTO, 2020-jıldıń birinshi altı ayında xalıqaralıq turistlardıń keliwi 65 procentke azayǵanın xabar etti[12]. Hawa arqalı jolawshı tasıw da tap sonday tómenlewdi kórsetdi[13]. Birlesken Milletler Shólkeminiń Sawda hám rawajlanıw konferensiyası 2021-jıl iyun ayında esabatın járiyaladı. Ol jaǵdayda global ekonomika pandemiya nátiyjesinde 4 trillion AQSH dollarınan kóbirek zálel kóriwi múmkinligi aytılǵan[14]. Sońǵı kúnlerde dúnyada, sonday-aq, Evropa regioninde koronavirusqa shalınıw menen baylanıslı jańa jaǵdaylar sanı taǵı ósken, sonıń menen birge, virustıń juqpalılıq dárejeside asqan. usı waqıtta dúnyanıń kóplegen mámleketlerinde vaksinalar jetispewshiligi júzege kelgen bolıp, bul óz gezeginde, xalıqaralıq sayaxatlar sebepli jaǵdaydıń jáne de salmaqlıǵına alıp keliwi múmkin[15].

Reyting

[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]

Turistik sayaxatlardıń ulıwma shegarası

[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]

Xalıq aralıq sayaxatshılar 2012-jılda 1,035 milliardtı, 2011-jılda 996 milliondı, 2010-jılda 952 milliondı quraydı[16]. 2011 hám 2012-jıllarda xalıqaralıq sayaxat talabı 2000-jıllar aqırındaǵı turaqlılıq áqibetinde jetkizilgen záleldi orınlawdı dawam ettirdi. Turizm 2008-jıldıń ekinshi yarımınan 2009-jıl aqırıǵa shekem keskin tómenlep ketken edi. 2008-jıldıń ekinshi yarımında xalıqaralıq sayaxatshılar sanınıń ósiwi unamsız kórsetkishke ótti hám 2007-jıldaǵı 7 procent ósiw menen salıstırǵanda jılına tek 2 procentti quradı[17].

Unamsız tendensiya 2009-jıl dawamında kúsheygen, ayırım mámleketlerde H1 N1 grippi virusı tarqalıwı menen kúshaygan, nátiyjede 2009-jılda dúnya boylap xalıqaralıq sayaxatshılar sanı 4,2 procentke - 880 millionǵa hám xalıqaralıq turizmnen túsken dáramat 5,7 procentke azayǵan[18].

Dúnyadaǵı eń jaqsı sayaxatshılıq orınları

2019-jılda dúnya boylap xalıqaralıq sayaxatshılar sanı 1,460 milliardqa jetken, bul 2018-jılǵa salıstırǵanda 3,7 procentke kóp[19].

Derekler

[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]
  1. ↑ unwto. org/WebRoot/Store/Shops/Infoshop/Products/1034/1034-1.pdf „UNWTO technical manual: Collection of Tourism Expenditure Statistics“. World Tourism Organization (1995). 22-sentyabr 2010-jılda túp nusqadan archive. org/web/20100922120940/http://pub. unwto. org/WebRoot/Store/Shops/Infoshop/Products/1034/1034-1.pdf arxivlendi. Qaraldı: 26 -mart 2009-jıl.
  2. ↑ „UNWTO World Tourism Barometer June 2009“. World Tourism Organization (iyun 2011). 19-noyabr 2011-yilda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 3-avgust 2009-yil.
  3. ↑ unwto. org/sites/all/files/docpdf/unwtohighlights11 enlr.pdf „2011 Highlights“. UNWTO (iyun 2011). 13-yanvar 2012-jılda túp nusqadan archive. org/web/20120113021355/http://mkt. unwto. org/sites/all/files/docpdf/unwtohighlights11 enlr.pdf arxivlendi. Qaraldı: 9 -yanvar 2012-jıl.
  4. ↑ World Tourism Organization (UNWTO). e-unwto. org/doi/book/10. 18111/9789284419029 UNWTO Tourism Highlights: 2017 Edition. World Tourism Organization (UNWTO), 2017-07-01. DOI:18111/9789284419029 10. 18111/9789284419029. ISBN 978-92-844-1902-9. 
  5. ↑ unwto. org/facts/eng/pdf/barometer/UNWTO_Barom09_1_en.pdf „International tourism challenged by deteriorating global economy“. World Tourism Organization (yanvar 2009). 1-oktyabr 2013-jılda túp nusqadan archive. org/web/20131017212434/http://www2. unwto. org/facts/eng/pdf/barometer/UNWTO_Barom09_1_en.pdf arxivlendi. Qaraldı: 17-noyabr 2011-yil.
  6. ↑ unwto. org/facts/eng/pdf/barometer/UNWTO_Barom10_update_august_en.pdf „UNWTO World Tourism Barometer Interim Update“. World Tourism Organization (avgust 2010). 1-oktyabr 2013-jılda túp nusqadan archive. org/web/20131017203915/http://www2. unwto. org/facts/eng/pdf/barometer/UNWTO_Barom10_update_august_en.pdf arxivlendi. Qaraldı: 4-avgust 2021-jıl.
  7. ↑ bbc. com/news/business „BBC Business News“ (en-GB). BBC News. Qaraldı: 25-may 2020-jıl.
  8. ↑ unwto. org/news/covid-19 -international-tourist-numbers-could-fall-60 -80-ın-2020 „International Tourist Numbers Could Fall 60 -80% ın 2020“. unwto. org. Qaraldı: 16 -sentyabr 2020-jıl.
  9. ↑ Team, The visual and Data Journalism bbc. com/news/world-51235105 „Coronavirus: A visual guide tap the pandemic“. BBC News (28-mart 2020-jıl). 27-mart 2020-jılda túp nusqadan archive. org/web/20200327231951/https://www. bbc. com/news/world-51235105 arxivlendi.
  10. ↑ schengenvisainfo. com/news/eus-politics-oriented-approach -to-barder-reopening-iyis-riskıń -recovery/ „EU's Politics-Oriented Approach Tap Barder Reopening Iyis Riskıń Recovery“. Schengen visa Info (13-iyul 2020 -yil). 13-iyul 2020-jılda túp nusqadan archive. org/web/20200713085623/https://www. schengenvisainfo. com/news/eus-politics-oriented-approach -to-barder-reopening-iyis-riskıń -recovery/ arxivlendi.
  11. ↑ schengenvisainfo. com/news/airlines-and-airports-warn-european-pms-az waqıt-inconsistent-approach -to-travel-restrictions/ „Airlines and Airports Warn European PMs az waqıt Inconsistent Approach tap Travel Restrictions“. Schengen visa Info (4-avgust 2020-jıl). 16-avgust 2020-jılda túp nusqadan archive. org/web/20200816082320/https://www. schengenvisainfo. com/news/airlines-and-airports-warn-european-pms-az waqıt-inconsistent-approach -to-travel-restrictions/ arxivlendi.
  12. ↑ unwto. org/news/international-tourist-numbers-down-65-ın-first-half-of-2020 -unwto-reports „International Tourist Numbers Down 65% ın First Half of 2020“. unwto. org. Qaraldı: 16-sentyabr 2020-jıl.
  13. ↑ marketplace. org/2020/08/26/covid-19 -airlines-business-travel/ „Airlines may need tap retool routes with decline ın business travel“ (en-US). Marketplace (26-avgust 2020-jıl). Qaraldı: 6-noyabr 2020-jıl.
  14. ↑ United Nations Conference az waqıt Trade and Development. org/system/files/official-document/ditcinf2021 d3_en_0.pdf „COvID-19 and Tourism: An Update“ (30-iyun 2021-jıl). Qaraldı: 30-iyun 2021-jıl.
  15. ↑ uz/2021/03/21/zhsst-halqaro-turizmning-qashan -tikleniwi-haqqında-malumot-berdi „JSST Xalıq aralıq turizmning qashan tikleniwi haqqında maǵlıwmat berdi“. Búgin. uz. 4-avgust 2021-jılda túp nusqadan archive. org/web/20210804121050/https://bugun. uz/2021/03/21/zhsst-halqaro-turizmning-qashan -tikleniwi-haqqında -malumot-berdi arxivlendi. Qaraldı: 2021-jıl 21-mart.
  16. ↑ w60 xqpw. cloudfront. net/sites/all/files/pdf/unwto_barom13_01_jan_excerpt_0.pdf „UNWTO World Tourism Barometer“ (yanvar 2013). 28-fevral 2013-jılda túp nusqadan archive. org/web/20130228162347/http://dtxtq4 w60 xqpw. cloudfront. net/sites/all/files/pdf/unwto_barom13_01_jan_excerpt_0.pdf arxivlendi. Qaraldı: 9 -aprel 2013-yil.
  17. ↑ unwto. org/facts/eng/pdf/barometer/UNWTO_Barom09_1_en.pdf „International tourism challenged by deteriorating global economy“ (yanvar 2009). 1-oktyabr 2013-jılda túp nusqadan archive. org/web/20131017212434/http://www2. unwto. org/facts/eng/pdf/barometer/UNWTO_Barom09_1_en.pdf arxivlendi. Qaraldı: 17-noyabr 2011-yil.
  18. ↑ unwto. org/facts/eng/pdf/barometer/UNWTO_Barom10_update_august_en.pdf „UNWTO World Tourism Barometer Interim Update“ (avgust 2010). 1-oktyabr 2013-jılda túp nusqadan archive. org/web/20131017203915/http://www2. unwto. org/facts/eng/pdf/barometer/UNWTO_Barom10_update_august_en.pdf arxivlendi. Qaraldı: 17-noyabr 2011-yil.
  19. ↑ e-unwto. org/doi/epdf/10. 18111/9789284422456 „International Tourism Highlights, 2020 Edition“. World Tourism Organization. Qaraldı: 27-yanvar 2021-jıl.