Sot mbyin | a̱nap |
---|---|
A̱byin mbyin | Naijeriya |
A̱tuk mbyin | 1970 |
A̱keang mbyin | Legwot |
Lilyem a̱ lyen lyiat, lyuut ku tyia̱ bwak ma̱ng a̱nhu a̱ni | Shong |
Ta̱m | academic, writer, editor, publisher |
A̱ ku nat fang hu ma̱ | Goldsmiths, University of London, University of Warwick |
Academic degree | bachelor's degree, master's degree, Doctor of Philosophy |
Za̱nang nang gu ku san a̱ni | OkayAfrica 100 Women |
Bibi Bakare-Yusuf Hon. FRSL (byin 1970) yet a̱tyutat-a̱pyia̱, a̱tyulyuut ma̱ng a̱tyujhyuk Naijeriya wa neet Legwot, Naijeriya. A̱ yet a̱tyonyiung ma̱ á̱niet ba̱ ku kpaat ka̱mpa̱ni shei nkhang nang á̱ ngyei Cassava Republic Press a̱ni ma̱ a̱lyia̱ 2006, mi̱ A̱buja[1] mbeang Jeremy Weate. Á̱ bwuo Cassava Republic Press ma̱ng cat ghyuai kurum teang, cat shyia̱ a̱wot á̱ byi̱k á̱niet mali ba̱ nang A̱gwaza ku nang mba za̱nang lyen nkyang a̱ni, ma̱ng shei á̱nietlyuut Afi̱rika nang á̱ ni̱ dyep di̱ nfam Yurop ma̱ng A̱merika nia ma̱nyin di̱n jen ma̱ a̱di̱di̱t.[2] Á̱ ti̱n Bakare-Yusuf a̱ yet A̱ti̱ba Cyin sot Royal Society of Literature ma̱ a̱lyia̱ 2019, á̱ si̱ bu ti̱n nggu a̱ yet A̱ti̱ba Yale World, A̱ti̱ba Desmond Tutu ma̱ng A̱ti̱ba Frankfurt Book Fair meang.[3]
Á̱ byin Bibi Bakare-Yusuf ma̱ a̱keang Legwot kya, mi̱ Naijeriya, a̱wot a̱ si̱ shyei a̱ nat a̱byin Nggi̱lan nang gu ku shyia̱ ndyia̱ 13 a̱ni. A̱ nat fang hu mi̱ Kwoleji Goldsmith, Yunuvasi̱ti London, a̱vwuo ka nang gu ku fang Communication and Anthropology, a̱ si̱ shyia̱ PhD mi̱ Gender Studies neet mi̱ Yunuvasi̱ti Warwick.[4][5]
Ma̱ a̱lyia̱ 2006, Bakare-Yusuf — a̱nyan wa di̱n jen a̱ja ku yet a̱tyutat-a̱pyia̱ mi̱ MA̱ ma̱ng Naijeriya — ku kpaat ka̱mpa̱ni ma̱ng Jeremy Weate[6] ba̱ tsot á̱cucuk lyuut lyulyuut Afi̱rika á̱niet ma̱ a̱di̱di̱t ba̱ maai kwai ma̱ hyom ba̱ fwuong nyinyang.[2] Ba̱ ku lyen kyang tazwa a̱bwuanng ku shei nkhang bah jen ji nang ba̱ tsa a̱ni, "mi̱ cat nyia̱ hu hwa ma̱ng cat li nang á̱niet Afi̱rika bya lyuut ba̱ si̱ byia̱ nkhang na nang ba̱ lyuut a̱ni. Á̱niet fuut nfwuo di̱ fam shei nkhang nang Margaret Busby, a̱kpa̱ndang-kpaat Allison & Busby, bya ku yet nzi̱t a̱yaagwaknvak", ma̱nang Bakare-Yusuf ku hyia̱ a̱ni: "A̱cyetaneang ka, Margaret Busby, ma̱ng nghyuap ma̱ a̱di̱di̱t bya ku tyiet nung a̱ swak!"[7] A si̱ ka jhyung,
" Jen ji nang n bwuok a̱ nat Naijeriya nang a̱tyutat-a̱pyia̱ a̱ni, á̱ ku mbyia̱ nkhang nani ma̱ a̱di̱di̱t nna na̱ yet nta̱m á̱nietlyuut Afi̱rika nia a̱wot á̱ shei nna a̱mgba̱m a̱ma̱nyi A̱shong kya, mi̱ na̱ si̱ nwai shyia̱ a̱mali.... Huhwa n si̱si̱ nkyiak yong, 'Ndei, n na ntsa ka̱mpa̱ni shei nkhang’. Cassava Republic Press. N za̱ lyen ku kyang bah, ku kyang ku kyang ku kyang, tazwa shei nkhang! N dyen kuzang kyang tazwa fang ma̱ng lyuut, a̱wot n si̱ nwai lyen kyang tazwa a̱bwuanng shei nkhang. Á̱niet milyon 150. Milyon 77 á̱si̱ mba yet nfi̱ng nia na̱ ka̱ ntat ndyia̱ 30 bah. Zi̱ na nyia̱ ni wa zi̱ tyia̱ á̱niet a̱bya ba̱ nwuo fang? Á̱niet a̱bya bya jwaat á̱ghyi da̱nian n shyia̱ n ta̱bat mba. Zi̱ cat zi̱ ta̱bat nfwuo. Zi̱ cat zi̱ ta̱bat mba zi̱ lyip kyang hu nang ba̱ yet a̱ni, a̱wot zi̱ ka lyip sot-á̱niet ji meang."[8]
Di̱ wa̱i a̱lyoot ka̱mpa̱ni ka, a̱ si̱ nyia̱ a̱ni: "Cassava yet tangka̱i kyayak hwa nang á̱ yaan a̱ni ku si̱ byia̱ nkyang nok vam nang á̱ maai nshyia̱ di̱ fam Afi̱rika Jenshyung ma̱ng da̱ a̱ka̱vwuo nang á̱niet Afi̱rika nshyia̱ a̱ni mi̱ swanta hu. N ku cat a̱li shei nkhang kya ka̱ na nfwuop Afi̱rika ma̱ng a̱pyia̱ nggu mbeang á̱niet nggu ba̱ swak a̱ma̱nyi A̱shong a̱wot ma̱ng vak ghyang hu. A̱di̱dam Ri̱pobi̱lik wu si̱ yong da̱ a̱kwonu tyiai tyok ma̱ng a̱tsan a̱fai.... A̱laseap ka̱mpa̱ni wu wa yet 'Tsuung A̱di̱dam-tswa Afi̱rika wu', zang wa tyia̱ ca̱caat ma̱ng a̱lyoot a̱bwuanng nzi̱t a̱ni."[2]
Bakare-Yusuf ku lyiat ba̱t tazwa kyang ku mbyia̱ ku myim á̱niet Afi̱rika na̱ ta̱bat shei nkhang ma̱ng lyuut nkwaa̱mbwat: "Zi̱ ku tsa Cassava Republic Press da̱nian zi̱ ku cat á̱niet Afi̱rika ba̱ nyia̱ tyok tazwa nvak nyian nkyang, ba̱ yet á̱niet hyei nkhang mi̱ á̱niet lyuut bibya ma̱nyin bah a̱wot ba̱ bu nyia̱ tyok da̱ nkyangta̱m ma̱ng ni̱nok hyei nkhang na."[9][10]
Sot Cassava Republic ji̱ byia̱ tyantung mi̱ A̱buja, Naijeriya a̱ni ku nok a̱pyia̱ nji a̱lyoot di̱ fam nkhang fi̱kshon (ma̱ng á̱nietlyuut nang á̱niet-san Za̱náng Caine, Za̱nang Á̱nietlyuut Munswat ji ma̱ng Za̱nang Orange)[11] mbeang fi̱kshon di̱ ntangka̱i lyuut njhyang, nang bwoi a̱bun. A̱mgba̱m ma̱ng a̱nia, mami lyulyoot hu á̱ mbyia̱ nkwaa̱mbwat mat mman ma̱ng nfi̱ng á̱tat-a̱ghyi, ma̱ng lyulyoot nvwuon ku ku nshyia̱ korikolom a̱byin Naijeriya a̱ni.[12] Mami á̱ca̱cet á̱nietlyuut nang ka̱mpa̱ni ji ku shei nkhang mba na á̱ mbyia̱ Sarah Ladipo Manyika, Lola Shoneyin, Teju Cole, Helon Habila, Elnathan John, Adaobi Tricia Nwaubani, Mũkoma wa Ngũgĩ, Chigozie Obioma, Abubakar Adam Ibrahim, Christie Watson, John Collins, Sade Adeniran, Toni Kan, Doreen Baingana, ma̱ng á̱ghyang á̱niet.[13][14]
Ma̱ a̱lyia̱ 2014, ba̱ si̱ tsa sot a̱meang nang á̱ ngyei Ankara Press, ma̱ng nta̱m na̱ shyia̱ di̱ li diji̱ta nang nkwaa̱mbwat-ili̱kti̱ronik a̱ni,[15] ba̱ fa shei "tangka̱i nkhang cat fai" hwa ku na nyia̱ fi̱p ma̱ng kyang hu nang taada byia̱ a̱ni, ku na ntyai shyicet ma̱ng kyangcat a̱nyiuk ma̱ng á̱tyok Afi̱rika a̱fwun a̱ni:[16][17][18][19] "Zi̱ cat ta̱fwat ji̱ na nvwuong a̱di̱dam na̱ byia̱ ninian a̱ni tazwa tyok, bwan bubwan a̱di̱dam ma̱ng laai á̱sam. A̱za ma̱ng a̱mgba̱m, zi̱ cat á̱nietlyuut ba̱ na nnwuak a̱nyiuk Afi̱rika a̱wat ba̱ li kpa a̱pyia̱ mba hu ku swak a̱ lan di̱ tsot a̱ni."[20] A̱tyukpaat Bakare-Yusuf ku nyia̱: "N fwuong a ngyei ku myim zi̱ tyia̱ á̱di̱dam nzi̱t na tazwa lyuut lyulyuut Afi̱rika di̱ si̱sa.... Zi̱ nwai nyia̱ a̱di̱dam tazwa lyuut lyulyuut Afi̱rika nang genre fiction. A̱mgba̱m ma̱ng a̱nia, genre fiction wa yet a̱tsak kyang wu nang a̱ka̱sa shei nkhang na shei mami a̱mgba̱m swanta hu."[21]
Mi̱ Zwat Swak ma̱ng Jhyiung 2016, Bakare-Yusuf si̱si̱ ntsa sot ji̱ nwai yet si̱ a̱gwomna̱ti jhyang, nang á̱ ngyei The Initiative for Equal Rights (TIERS), ji̱ nyian ta̱m mat mban ma̱ng cok a̱ka̱wat á̱nietbishyi tazwa mba ba̱ nwai shi a̱ni mi̱ Naijeriya ma̱ng Afi̱rika Jenshyung.[22]