Әбділхамит Сүлейменұлы Шолпан

Әбділхамит Шолпан
өзб. Abdulhamid Choʻlpon
1925.ж
1925.ж
Туған кездегі есімі

Әбділхамит Сүлейменұлы Жүнісов

Туған күні

1897 (1897)

Туған жері

Әндіжан, Әндіжан уезі, Ферғана облысы, Ресей империясы

Қайтыс болған күні

4 қазан 1938 (1938-10-04)

Қайтыс болған жері

Ташкент, Өзбек КСР, КСРО

Азаматтығы

Ресей империясы →
 КСРО

Ұлты

Өзбек

Қызметі

Ақын, жазушы, аудармашы, драматург және публицист

Әкесі

Сүлеймен Жүнісұлы

Марапаттары мен сыйлықтары


Әлішер Науаи атындағы Мемлекеттік сыйлық (1991.ж).
Тәуелсіздік ордені (1999.ж)


Әбділхамит Сүлейменұлы Шолпан (өзб. Abdulhamid Sulaymon oʻgʻli Choʻlpon) шынайы есімі – Әбділхамит Сүлейменұлы Жүнісов (өзб. Abdulhamid Sulaymon o’g’li Yunusov) — өзбек кеңес ақыны, жазушы, драматург және публицист, жаңа өзбек поэзиясының негізін қалаушылардың бірі.[1][2] Ол шығармаларына Шолпан деген бүркеншік атпен қол қойған.[3][4]

Өмірбаян

[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Әбділхамит Жүнісов, Әндіжан қаласында 1897 жылы дүниеге келген. Әбділхамит өзінің білімін дәстүрлі жергілікті мектеп-медреседен бастайды, онда міндетті оқу бағдарламасын үйренумен қатар, философияға, логика мен тарихқа белсенді қызығушылық танытады, поэзияға қызығушылық танытады.

Әбділхамит полиглот бола отырып, түпнұсқада Шығыстың ұлы ақындары — Әбілқасым Фирдауси, Саади, Хафиз Ширази, Омар Хайямның шығармаларын оқиды. Кейінірек орыс-жергілікті мектептің оқушысы бола отырып, ол орыс ақындары мен жазушыларының – Пушкин мен Достоевскийдің мұрасымен танысады, орыс тілін үйрену оған еуропалық мәдениетті де ашады.[5]

1919 – 1920 жылдары Әбділхамит «ТүркРОСТА» газетінің бас редакторы болып жұмыс істеді. Сондай-ақ «Иштирокиюн», «Гызыл Байрок – Қызыл Байрақ», «Туркистон – Түркістан», «Бухаро Ахбори – Бұхара жаңалықтары», «Дархон» сияқты көптеген басқа басылымдардың редакциялық алқасында қызмет етті.[6][7]

Шолпанның сан қырлы таланты жан-жақты ашылып, 1917 жылы «Қолөнерші Халил» драмасын, 1920 жылы «Яркин» пьесасын, «Ояну» (1922), «Деректер» (1923), «Таңғы сүйкімді» (1926), «Сөз» (1935) поэзиялық жинақтарын жазды. 1924 жылы Шолпанның кейбір өлеңдері А.Самойловичтің аудармасымен орыс тілінде басылып шықты. 1936 жылы жазушының «Түн мен күн» романы жарық көрді. Шығармашылығының шыңы болған Шолпанның бұл шығармасы өзбек романы дәстүрінің қалыптасуына орасан зор ықпал етті.

Шолпан драматург ретінде де жарқын талантын көрсетеді, оның авторлығымен қойылған ондаған пьесалар театр сахнасынан кетпейді. Шолпан, сондай-ақ, өзбек тіліне Әбілқасым Лахутидің «Еуропаға саяхат», Пушкиннің «Дубровский» және «Борис Годунов», Горькийдің «Ана» және «Егор Булычов», Шекспирдің «Гамлетін» аударады.[3]

Шолпан ел аралап, Орынборда болып, біраз уақыт Мәскеуде жұмыс істеген.[8]

Соңғы жылдары

[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Абдулла Қадіри және Абдулрауф Фитрат көптеген өзбек ақындары мен жазушылары сияқты Шолпан, Иосиф Сталиннің басшылығымен ұлы террор кезінде құрбан болды.[3][9][10][11]

Ол 1937 жылы "Халық жауы" ретінде тұтқындалып, 1938 жылы 4 қазанда атылды.[6][12]

Еңбектері

[өңдеу | қайнарын өңдеу]
  • «Қолөнерші Халил» (1917.ж)
  • «Яркин» (1920.ж)
  • «Ояну» (1922.ж)
  • «Деректер» (1923.ж)
  • «Таңғы сүйкімді» (1926.ж)
  • «Сөз» (1935.ж)
  • «Түн мен күн» (1936.ж)

Дереккөздер

[өңдеу | қайнарын өңдеу]
  1. ↑ "Choʻlpon" (in Uzbek). Ensiklopedik lugʻat. 2. Toshkent: Oʻzbek sovet ensiklopediyasi. 1990. p. 398. 5-89890-018-7. 
  2. ↑ Zufarov, Komiljon, ed (1979). "Choʻlpon" (in Uzbek). Oʻzbek sovet ensiklopediyasi. 12. Toshkent. pp. 601. 
  3. ↑ a b c Әбділхамит Шолпан  (орыс.).
  4. ↑ "Uzbek Literature". Encyclopædia Britannica. http://www.britannica.com/EBchecked/topic/621057/Uzbek-literature/. Retrieved 10 April 2012. 
  5. ↑ Шолпан  (өзб.).
  6. ↑ a b Зуфаров, Комилжон, редакциясы. (1979). «Чолпон». Өзбек кеңестік энциклопедиясы (өзбек тілінде). Көлемі. 12. Ташкент: Өзбек кеңестік энциклопедиясы. 601.
  7. ↑ Zufarov, Komiljon, ed (1979). "Choʻlpon" (in Uzbek). Oʻzbek sovet ensiklopediyasi. 12. Toshkent. pp. 601. 
  8. ↑ Шолпан өлеңдері  (өзб.).
  9. ↑ Шолпан  (өзб.).
  10. ↑ "Choʻlpon" (in Uzbek). Ensiklopedik lugʻat. 2. Toshkent: Oʻzbek sovet ensiklopediyasi. 1990. p. 398. 5-89890-018-7. 
  11. ↑ Choʻlpon (Uzbek). Ziyouz.
  12. ↑ "Choʻlpon" (in Uzbek). Ensiklopedik lugʻat. 2. Toshkent: Oʻzbek sovet ensiklopediyasi. 1990. p. 398. 5-89890-018-7.