Арбузов реакциясы

Арбузов реакциясы немесе Михаэлис — Арбузов реакциясы, немесе Арбузов қайта топтауы - 3 валентті фосфор қышқылы эфирінің органикалық галогениттер әсерінен 5 валентті фосфор қосылыстарын түзе қайта топталуы. Арбузов реакциясы нәтижесінде фосфор - көміртектің жаңа байланысы түзеледі:

Егер де 3-алкилфосфит пен алкилгалогенид R₁ и R₂ бірдей болса, бұл жағдайда көбінесе реакция Арбузов қайта топтауыдеп аталады. Реакция 1898 жылы Август Михаэлиспен алғашқы рет жүргізілген.^[1]. Бірақ дәлірек Александр Арбузов зерттеп, зерделеген^[2][3].

Қазіргі таңда Арбузов реакциясы С-Р алкилденген байланысымен немесе 3 валентті фосфордың толық эфирлерін арилдану үшін қолданылады:

RR¹POR² + R³X ${\displaystyle \to }$ RR¹R³P=O + R²X

Реакция механизмі

І сатысы:

ІІ сатысы - Арбузов қайта топтауы реакциясы

Пайдалануы

Арбузов реакциясы әр түрлі фосфор-органикалық қосылыстар, дәрі-дәрмектер алу үшін пайдаланылады.

Дереккөздер

1. Michaelis, A.; R. Kaehne (1898). "Ueber das Verhalten der Jodalkyle gegen die sogen. Phosphorigsäureester oder O-Phosphine". Berichte der deutschen chemischen Gesellschaft 31 (1): 1048–1055. doi:10.1002/cber.189803101190. ISSN 1099-0682. http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/cber.189803101190/abstract. Retrieved 2012-07-03. 
2. Arbuzov, A. E. (1906). J. Russ. Phys. Chem. Soc. 38: 687. 
3. Arbuzov, A. E. (1906). Chem. Zentr. II: 1639. 

• Қазақ Совет энциклопедиясы/Бас редакторы М.Қ.Қаратаев - Алматы, 1972, 1 том