Жупания

Хорватияның жупаниялары

Жупания (xорв. županija) — негізінен Орталық және Шығыс Еуропадағы славян елдерінде болған тарихи әкімшілік бірлік. «Жупания» термині жергілікті аймақты басқарған басшыны білдіретін «жупан» сөзінен шыққан. Алғашында жупаниялар ортағасырлық мемлекеттерде маңызды рөл атқарды және олардың құрылымы мен функциялары аймаққа және кезеңге байланысты өзгеріп отырды.

Жупанияның тарихи маңызы

Жупаниялар әкімшілік жүйе ретінде ерте орта ғасырларда батыс және оңтүстік славяндар арасында пайда болған. Бұл жүйе негізінен жупан басқарған ауылдық қауымдастықтарды біріктіретін аумақтық бөлініске негізделген. Әдетте жупанияда бекініс, ғибадатхана және аймаққа қажетті басқа да маңызды нысандар орналасқан.

Географиясы және таралуы

Бұрын жупаниялар келесі елдер мен аймақтарда таралған:

• Ұлы Моравия — алғашқы белгілі славян империясы, мұнда жупаниялар маңызды рөл атқарған.
• Ортағасырлық Мажарстан — Мажарстан патшалығында жупаниялар ишпан деп аталатын басшылар басқарған, кейін олар комитаттарға айналған.
• Хорватия патшалығы — Хорватияда жупаниялар негізгі әкімшілік бірлікке айналып, бүгінге дейін сақталған.
• Сербия және басқа оңтүстік славян елдері — ортағасырлық Сербияда жупаниялар жүйесі қолданылып, жупаниялардың басшылары жупандар деп аталған.
• Словакия — Словакия Мажарстан патшалығының құрамында болғандықтан, онда да жупаниялар болған.

Функциялары және басқару жүйесі

Жупанялардың өз кеңестері мен әкімшілік, сот және әскери қызметтерге жауапты болған лауазымды тұлғалар (жупандар) тағайындалатын еді. Жупанның қызметтері салық жинау, аумақты қорғауды ұйымдастыру, сот ісін жүргізу және халық санағын жүргізуді қамтыған.

Уақыт өте келе жупаниялардың рөлі өзгеріп отырды. Кейбір аймақтарда олар басқа әкімшілік бірліктермен, мысалы, комитаттармен (Мажарстан) немесе графтықтармен (Батыс Еуропада) алмастырылды.

Қазіргі қолданылуы

Қазіргі уақытта «жупания» термині негізінен Хорватияда әкімшілік бірлік ретінде қолданылады. Хорватияда 20 жупания және жупания құқығына ие бір қала (Загреб) бар. Сондай-ақ, Босния және Герцеговинада тұратын хорваттар 1996 жылы құрылған Босния және Герцеговина федерациясындағы 10 кантонды жупания деп атайды. Алайда тарихи контексте жупанияларды басқа славян елдерінен және жерлерінен кездестіруге болады, олар жергілікті басқарудың негізін құраған.