Магарлар
| Магарлар | |
 | |
| Бүкіл халықтың саны | |
|---|---|
|
1,6 млн. | |
| Ең көп таралған аймақтар | |
| Тілдері | |
| Діні | |
Магарлар — Непал мен Солтүстік Үндістанда тұратын халық.[1] 2001 жылғы Непал санағы бойынша бұл елдегі магарлардың саны 1 622 421 адамды құрады (халықтың 7,14%).[2] Үндістанның солтүстік-шығысында (Сикким штатының оңтүстігінде) 100 мыңға дейін магарлар тұрады.[3]
Этногенезі
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Непалдың етегінде шашыраңқы орналасқан Рукум, Салян, Ролпа және басқа да таулы аймақтарда тұратын кхам-магар халықтары белгілі бір шамандық тенденцияларға және басқа да мәдени ерекшеліктерге байланысты Сібірден оңтүстікке қоныс аударған деп болжанады. Олар Непалдағы Магар отанын басып алды деп мәлімдейді, сол жерден қозғалыс оңтүстік пен шығысқа тараған.[4]
Тілі
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Олар қытай-тибет отбасының тибет-бирма тобының магари тілінде сөйлейді. Непал тілі де кең таралған (негізінен оңтүстік магарлар арасында). Рапти аймағында кхам тілінде сөйлейді. Дольпа аймағында магарлар тарали немесе қайке тілінде сөйлейді.[5]
Діні
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Магарлардың көпшілігі индуистар (шиваиттер, вишнуиттер), сонымен қатар ламаист буддистер және сүнниттік мұсылмандар бар.
Кәсібі
[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Оңтүстік магарлардың негізгі кәсібі – террассалық, жаңбырлы және суармалы егіншілік, (жүгері, бидай, күріш, қарақұмық, тары, көкөністер). Мал және құс шаруашылығы көмекші сипатқа ие (зебу, буйволдар, ешкілер, қойлар, шошқалар, тауықтар). Солтүстік магарларда жайылымдық мал шаруашылығы маңызды рөл атқарады. Қолөнерден – ағаш ұстасы, ағаш ою, металл өңдеу, тоқымашылық дамыған.[6]
Өмір салты
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Магарлар рулардың бірнеше патрилинейлік қауымдастығына (тхар) бөлінеді. Отбасылары шағын болып келеді. Рулар арасында немере туыстарының некесі кең таралған.
Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Елді мекендер шашыраңқы орналасқан. Тұрғын үйлері екі қабатты, тастан салынған, төбесі сабан, тақтай немесе шифермен жабылған. Төменгі қабаты - қойма, үстіңгі қабаты - екі бөлмелі тұрғын үй, оған сыртқы баспалдақ апарады. Батысында қабырғалары қызыл балшықпен боялған шағын дөңгелек немесе сопақ үйлер жиі кездеседі. Шығыста негізгі бөлменің бұрышында веранда мен ошағы бар төртбұрышты үйлер басым.[7]
Дәстүрлі киімдері
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Оңтүстік магарлардың дәстүрлі ерлер киімі - тізеге дейін тағылған таңғыш мата, бхото (баулары бар көйлек), кейде кеудеше мен пенжак. Әйелдер киімі – қапсырмалы белдемше (алдыңғы жағы қысқартылған), жеңі ұзын күртеше, кең матадан жасалған белдік, бас киім. Сырғалар, шыны моншақтар алқа және үнді күміс монеталарын тағады. Солтүстік магарлардың киімдері аз зерттелген.
Дәстүрлі тағамдары
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Негізгі тағамдары – жүгері, күріш, көкөністер, сүт өнімдері. Олар сиыр етін (индуистардан басқа), шошқа етін (мұсылмандардан басқа), құс етін пайдаланады.
Сілтеме
[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Ортаққорда бұған қатысты медиафайлдар бар: Магарлар
Дереккөздер
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- ↑ Магарлар. Тексерілді, 2024-09-21lang.
- ↑ Магарлар сөзінің мағынасы. Тексерілді, 21 қыркүйек 2024.
- ↑ Үлкен Ресей энциклопедиясы. Тексерілді, 21 қыркүйек 2024.
- ↑ Магар. Тексерілді, 21 қыркүйек 2024.
- ↑ Магарлар. Тексерілді, 21 қыркүйек 2024.
- ↑ Әлем халықтары/Магарлар. Тексерілді, 21 қыркүйек 2024.
- ↑ В.А.Тишков Дүние жүзіндегі халықтар мен діндер. Энциклопедия. — Мәскеу: Үлкен Ресей энциклопедиясы, 1999. — Б. 303-304. — 930 б. — 100 000 таралым. — ISBN 5-85270-155-6.
