Сағыз (ауыл)

Ауыл
Сағыз
Әкімшілігі
Ел	ҚазақстанҚазақстан
Статусы	Ауылдық округ орталығы
Облысы	Атырау
Ауданы	Қызылқоға
Ауылдық округі	Сағыз
Тарихы мен географиясы
Координаттары	48°13′53″ с. е. 54°52′23″ ш. б. / 48.23139° с. е. 54.87306° ш. б. / 48.23139; 54.87306 ^(G) ^(O) ^(Я)Координаттар: 48°13′53″ с. е. 54°52′23″ ш. б. / 48.23139° с. е. 54.87306° ш. б. / 48.23139; 54.87306 ^(G) ^(O) ^(Я)
Құрылған уақыты	1939
Бұрынғы атаулары	Қарақияқты
Уақыт белдеуі	UTC+5:00
Тұрғындары
Тұрғыны	▲7249 адам (2021)
Сандық идентификаторлары
Телефон коды	+7 71238
Пошта индексі	060507
Автомобиль коды	06
Сағыз картада Сағыз Сағыз картада Сағыз
Сағыз шекарасы

 Басқа мағыналар үшін Сағыз (айрық) деген бетті қараңыз.

Сағыз — Атырау облысы Қызылқоға ауданындағы ауыл, Сағыз ауылдық округі орталығы, темір жол бекеті.

Географиялық орны

Аудан орталығы — Миялы ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 105 км-дей жерде, Сағыз өзенінің жағалауында орналасқан. Ауылдың жалпы жер көлемі 82 642 га.

Тарихы

Іргесі 1939 жылы Атырау — Қандыағаш темір жолын салуға байланысты қаланған. 1951 — 96 жылдары Ленин атындағы қаракөл қойын өсіретін ұжымшардың орталығы болды.

Халқы

1999 жылы тұрғындар саны 6107 адам (3079 ер адам және 3028 әйел адам) болса, 2009 жылы 6640 адамды (3290 ер адам және 3350 әйел адам) құрады.^[1]

2021 жылғы санақ қорытындысы бойынша 7249 адамды (3603 ер адам және 4646 әйел адам) құрады.^[2] оның ішінде:

• еңбекке жарамдысы -2 569
• жұмыс жасайтыны -1 924
• жұмыссыздар - 200
• зейнеткерлер - 511
• мүгедектер - 135
• аз қамтылғандар - 19
• балалар саны - 2 296
• мектепке дейінгі - 566
• мектеп жасындағы - 1 730
• оқу орнында оқитындар - 140

Бір жанұядағы орташа адам саны -6

Көп балалы отбасылар -542

• 4 балалы -210
• 5 балалы -112
• 6 балалы -78
• 8 және оданда көп балалы -142^[3]

Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктер

• Сағыз» - Қой және ешкілерді көбейту
• «Бәйтерек-1»
• «Жандос-Сервис» - инженерлік ғимараттар құрылысы

Шаруа қожалықтары

• «Алып Ана»
• «Аққұдық»
• «Ер Қалыбай»
• «Сапаш»
• «Қарамырза»
• «Мәтжан»
• «Жұлдыз»
• «Алтай»
• «Дәулет»
• «Торғай»

Өндіріс мекемелері

Сағыз автотранспорт мекемесі

1969 жылы құрылды. Мекеме жүргізушілері аудандағы 8 кеңшар мен аудан көлеміндегі мекемелердің жүктерін тасыды. Алғашқыда шағын автокөлік мекемесі болып құрылған автопарктегі машиналардың саны 105-ке дейін көбейді, бірнеше жеңіл тракторлар болды. Автобаза құрылғанда алғашқы директоры болып Бақтықожа Сейтешов одан кейін Тілекқабыл Мырзағалиев, Ғалымжан Тастанбеков, Сүндет Алауов және Тоғызбай Есенов, Рахымжан Сүйеуғалиев директор болып жұмыс жасады.

Сағыз теміржолы

Сағыз темір жол стансасы

1942 жылы Қандағаш-Гурьев аралық темір жол учаскесі -тұракты пайдалануға берілген күнінен бастап, Сағыз стансасы халық шаруашылығын, экономикасын өркендету жұмысы бойынша, пойыздарды қабылдап, жөнелту жұмыстарын қалтқысыз орындап жатыр.

• Тәулігіне 14 пойыз қабылданады, 10 пойыз жөнелтіледі.
• Тәулігіне орта есеппен 304 вагонға жүк тиеліп, 794 вагоннан жүк түсіріледі.
• Қызметкерлердің жалпы саны - 65. Оның ішінде қозғалыс жүйесінде - 31 қызметкер, жүк тасымалы жүйесінде - 34 қызметкер.
• Вагон айналымы өткен екі жылды салыстырғанда 14,2 пайызға өскен.

Сағыз электр жүйесі бөлімшесі

1977 жылы «Атырау-Жарық» Акционерлік Қоғамын Мақат аудандық электр жүйесінің жанынан кұрылды. Электр куатын Актөбе электр жүйесінен келетін 35 кв электр желісіне косылған теміржолға қарайтын 35/10 кв қосалқы электр торабынан алып тұрады. 1977 жылы Сағыз селосына 10 км болатын 10 кв электр желісі, 40 км болатын Сағыз-Былқылдақты-Шолақсай 10 кв электр желісі, 30 км болатын Сағыз-Ақкұдық 10 кв электр желісі, ауыл іштеріне 0,4 кв болатын - 30 км электр желісі және 10 дин КТП 10/0,4 кв қосалқы станциясы электр жүйесіне қосылып халыкқа электр қуатын береді.

1982 жылы Шолақсай-Сарықұмақ-Соркөл-Наршөккен және 8 шопандар кыстағың 80 км - 10 кв электр желісі 14 дин КТП 10/0,4 кв қосалқы станция тұрғызылып іске қосылды.

1983 жылы Жантерек-Қоңыраулы - 30 км., Жамансор-Кенбай - 30 км болатын 10 кв электр желісі іске қосылды. 1988 жылы Жантерек- Орысқазған -Мұқыр-Сағыз - 85 км болатын 35 кв электр желісі және Сағызда - 35/10 кв 2 дин - 2500 кв трансторлитор: Мұқырда 35/10 кв - 2 дин -1000 кв трансторлитортмин қосалқы станция тұрғызылып іске косылды.

Сағыз пошта байланысы

Ең бірінші 1943 жылы байланыс кеңсесі болып ашылғанда Бисен Батесов жұмыс жасаған. Бұрын телеграмма қабылдау, жеткізу, сауда саласынын түсімдерін кабылдау, сәлемдеме, бандерольдар кабылдау, кұнды және жәй хаттарды кабылдау, жеткізу, аударма қабылдау, басылымға жазу және жеткізу, зейнетақы тарату сияқты жұмыстар аткарылды.

Қазір соларға қосымша түрлі салым түрлері, еңбек ақы, жәрдемақы төлеу, электр желісін қабылдау, телефон абоненттерін қабылдау, несие өтемдерін кабылдау және төлеу тағы сол сияқты төлемдерді алып халыққа қызмет көрсетеді.

1955-1966 жылдары поштада Дидар Сақтағанов, 1961-1976 жылдары Ғапу Мырзашев басшы болып еңбек еткен. 1976-1987 жылдары Каримолла Іңірбаев, 1973-1998 жылдары Света Тұрғалиева басшы болып жұмыс жасаған.

«Қазақтелеком» АҚ Сағыз бөлімшесі

1944 жылы аудан ортадығы Қарабау ауылында байланыс конторы болып кұрылып, әрбір ауылда монтерлар еңбек еткен. Сағыз ауылында алғаш рет соғыстан кейін бөлімше болып ашылып, онда Ұлы Отан соғысы ардагері Тайпала Ғабдулин монтер болып жасаған. 1993 жылы барлығы 200 телефон нүктесі болған болса, бүгінде 970 телефон нүктесіне жетті.

1993 жылы поштадан бөлініп, өз алдына «Қазақтелеком» болып шықты.

Сағыз сумен қамту мекемесі

«Теміржолсу-Ақтөбе» ЖШС-не қарасты Сағыз учаскелік сумен камту мекемесінің ірге тасы алғаш рст 1938 жылы теміржолдың локомотив депосы жанынан паровоздарды сумен қаму мақсатында құрылған.

1938 жылдан 1966 жылға дейін су Шұбарқұдық бекетінен теміржол арқылы су қазандарымен Сағызға жеткізіліп, халыққа, теміржол паравоздарына таратылған. 1966 жылдан бастап халықты ауыз сумен қамту мақсатында жеке мекеме болып Гурьев теміржол бөлімшесі қарамағында Сағыз учаскелік бөлімшесі болып құрылды. 1975 жыддан бастап Ноғайты елді мекенінен ұзындығы 47 км су кұбыры желісі тартылып, Сағыз-Мақат аралығындағы су құбыры желісі арқылы халықты ауыз сумен қамтыған. 2007 жылдың маусым айынан бастап Сағыз учаскелік бөлімшесі Атырау теміржол мекемесінен бөлініп, Ақтөбе қаласындағы «Теміржолсу-Ақтөбе» ЖШС-нің қарамағына ауды. Сағыз учаскелік бөлімшесі Ноғайты бекетіндегі теміржолшыларды, Сағыз селосының тұрғындарын, Сағыз-Мақат бекеттер аралығындағы теміржолшыларды және «Қайнармұнайгаз» өндіру басқармасы мұнайшылары мен Сағыз ауылдық округ аймағына орналасқан тұрғындарды ауыз сумен қамтып келеді.

Сағыз стансасындағы вагондарды техникалық бақылау пункті

Гурьев-Қандыағаш теміржолы құрылған соң 1945 жылдары кұрылған. Сол мезгілден бастап Сағыз теміржолы жүк, жолаушылар тасымалына өзіндік үлесін қосып келеді. Қазіргі таңда техникалык бақылау пунктінде 50-ден астам жұмысшы қызметкерлер жүк және жолаушы тасымалына, қозғалыс қауіпсіздігіне үлесін қосып келеді.

Сағыз стансасындағы №54-ші күзет командасы

1965 жылы Сағыз стансасында әскерилендірілген күзет тобы ашылды. Оның басты міндеті - теміржол вагондарындағы тасымалданатын жүктердің тиісті жеткізетін жеріне талан-таражға түспей баруын қамтамасыз ету. Оны алғашқы жылдары Атшыбай Маханов басқарды. 1968 жылы Маңғыстау түбегіне жаңа теміржол тартылуына байланысты Сағыз стансасынан өтетін поездардың саны артты. Осыған орай күзет тобы команда болып ашылып, күзетшілер саны біраз көбейді. 2006 жылдан бастап поездардың саны артуына байланысты командада 72 адам, 4 маусымда еңбек етеді.

Негізгі экономикалық көрсеткіштер

Шағын субьектілері өнімдері мен қызмет түрлері

Құм өндіру, бензин сату, тамақтану, сауда-саттық орындары, жеке көліктер қызметі

Мал басы

Барлық мал басы -21 887 бас. оның ішінде:

• ірі қара 3 607
• қой-ешкі 17 200
• жылқы 782
• түйе 298

Ауыл шаруашылығы

• Ет өндіру, барлығы: (ауыл шаруашылығы құрылымдары, шаруа қожалықтары, жеке қожалықтар) -6 825 тонна
• Сүт өндіру, барлығы: (ауыл шаруашылығы құрылымдары, шаруа қожалықтары, жеке қожалықтар) -9 100 тонна
• Жүн өндіру, барлығы: (ауыл шаруашылығы құрылымдары, шаруа қожалықтары, жеке қожалықтар) -250 тонна
• Көкөніс өндіру - 3 тонна
• Картоп өндіру -2,5 тонна

Мәдени-әлеуметтік мекемелер

Мектептер

• Кенбай орта мектебі — Кенбай елді мекенінен 1934 жылы 3 жылдық бастауыш мектеп ашылды. 1937-1938 оқу жылында 5 сыныптық, 1941-1942 оқу жылы 7 жылдық мектеп болды. 1951 жылы мектеп жанынан 30 балалық интернат ашылды. 1961 жылы ірілендірілген Ленин атындағы колхозбен Алғабас колхозы қосылып Ленин атындағы совхоз болды. Осы өзгеріске байланысты Кенбай мектебі 8 жылдық мектеп боп, Сағыз станциясына көшіп келді.^[4]
• № 9 орта мектеп — 1940 жылы 1 қыркүйекте бастауыш мектеп болып ашылып, 1947 жылдан бастап жеті жылдық, 1954 жылдан бастап он жылдық мектепке айналған.
• Сағыз орта мектебі — 1 қыркүйек 2018 жылы құрылған.

• А.Өміров атындағы өнер мектебі — Балалар саз мектебі 1977 жылы Аманбай Өміровтың қолдауымен ашылды. Саз мектебінде - домбыра, қобыз, теория, хореография бөлімдері бар.
• Сағыз балалар-жасөспірімдер спорт мектебі

Колледж

Қызылқоға аграрлы-техникалық колледжі

Қызылқоға аграрлы-техникалық колледжі (Сағыз ауылы, Декеев Тотай көшесі-2) — Қызылқоға аграрлы-техникалық колледжі алғаш рет 1959 жылы Приморье ауыл шаруашылығын механикаландыру училищесі болып құрылып, бірнеше рет құрылымдық өзерістер болды.

• 1964 жыл-№ 112 селолық кәсіптік-техникалық училищесі
• 1991 жыл-№ 11 орта кәсіптік-техникалық училищесі
• 1996 жыл-№ 8 кәсіптік-техникалық мектеп
• 2008 жыл-«№ 11 кәсіптік лицей» мемлекеттік мекемесі,
• 2012 жыл-«Қызылқоға аграрлы-техникалық колледжі» мемлекеттік мекемесі^[5]

Мектепке дейінгі балалар мекемесі

• «Балауса» балалар бақшасы — 1962 жылы ашылды. 1991 жылы 140 орындық жаңа типтік балбақша ғимаратына көшірілді.
• «Ақбота» балалар бақшасы

Мәдениет үйі, кітапхана

• «Шұғыла» мәдениет үйі — мәдениет үйі 1980 жылы ашылды. Оның 300 орындық көрермен залы бар.
• Сағыз ауылдық кітапханасы - 1956 жылдан жұмыс жасайды. Кітап қоры 17800 дана, оқырман саны 960.

Денсаулық сақтау ісі

• Сағыз бөлімшелік ауруханасы — Аурухана 1963 жылдың 5 тамызында ашылды. Аурухана 1964 жылдың ақпан айынан бастап 25 орындық болды. 1974 жылы аурухана жаңадан салынған ғимаратқа көшіріліп, 30 төсектік орынға дейін кеңейтілді. Қазір 6 дәрігер, 14 орта дәрежелі медицина қызметкерлері жұмыс жасайды.
• Аптекалар -2

Діни ұйымдар

• Абдолла Хазрет мешіті

Көліктер

• Жеке меншік көліктер -238
• Жеңіл көліктер -111
• Жүк машиналары -60
• Тракторлар -35
• Мотоциклдер -34

Дереккөздер

1. 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том Мұрағатталған 8 желтоқсанның 2019 жылы.
2. 2021 жылғы ұлттық халық санағының қорытындылары
3. Сағыздың бойы ен жайлау 1-кітап Алматы: «Арыс» баспасы, 2009 ж. ISBN 9965-17-582-9
4. https://kenbai.kyzylkogabb.kz/kz/mektep-turaly.html Мұрағатталған 28 шілденің 2021 жылы. Мектеп туралы
5. https://kyzylkoga-coll.kz/kz/kolledj-tarihi/kolledj-tyrali.html Мұрағатталған 26 шілденің 2021 жылы. «ҚЫЗЫЛҚОҒА АГРАРЛЫ-ТЕХНИКАЛЫҚ КОЛЛЕДЖІ» КОММУНАЛДЫҚ МЕМЛЕКЕТТІК ҚАЗЫНАЛЫҚ КӘСІПОРНЫ