Тұлпар

Тұлпарлар бейнеленген Қазақстанның елтаңбасы.

Тұлпар — түркі мифологиясындағы аңызға айналған қанатты немесе аспандық тұлпар, грек Пегасы сияқты. Бұл мифтік жаратылыс Қазақстан мен Башқұртстанның мемлекеттік рәміздерінде айқын бейнеленген. Тұлпардың шығу тегі Орталық Азия халықтарының аңшылық дәстүрлерімен байланысты, олар жылқыларды қыран құстармен бірге пайдаланған. Уақыт өте келе, бұл екі жануар адам қиялында бірігіп, қанатты тұлпар — Тұлпар пайда болды.

Тұлпардың қанаттары ұшу үшін емес, оның теңдессіз жылдамдығын бейнелеген. Бұл мифтік тұлпар әртүрлі мәдени рәміздерде мәңгілікке қалдырылған. Мысалы, Қазақстанның елтаңбасында екі алтын Тұлпар, киіз үйдің төбесі және көк фонда тұлпарлар шабатын аспанды бейнелейтін күн сәулелері бар. Тұлпар түркі тілді ұлттардың, соның ішінде түріктер, өзбектер, қазақтар және қырғыздардың мәдени мұрасында терең орын алған. Түркі мифологиясындағы Аспан Тұлпары жылдамдықты, әсемдікті және терең мәдени маңыздылықты бейнелейді.

Мифологиялық шығу тегі

Тұрған жылқыны бейнелейтін салтанатты алтын жалатылған қола ұшы — сақ мәдениеті, Тұлпар символикасы

Ежелгі наным-сенімдерге сәйкес, Аспан Тұлпары құдайлар жасаған қасиетті жаратылыс болған. Ол қанатты тұлпар болып саналған, бірақ жерге қонғанда қанаттары көрінбей, оны кәдімгі тұлпар ретінде көрсеткен. Аңыздарда Аспан Тұлпары көрікті Евразия далаларында өсіп, жергілікті биелермен будандасқан делінген. Туған ұрпақтар үлкен, әдемі құрылған, жылдамдығы мен төзімділігімен танымал болған.

Мәдени маңыздылығы

Жылқы қазақ халқының ауыз әдебиетінде ерекше орын алады. Тұлпар — қазақ фольклорының басты мотивтерінің бірі болып табылатын қанатты жылқы. Түріктердің санасында ғарыш мифтік жаратылыстармен қоныстанған, олардың бірі Тұлпар болған. Тұлпар — аспандық тұлпардың ұжымдық бейнесі. Құс сияқты, оның қанаттары болған және ол кез келген басқа жерге бір сәтте жетіп барған.

Ежелгі көшпенділердің өнерінде, Алтай сақтарының металл әшекейлерінде, атақты Қарғалы диадемасында, Есік қорғанынан табылған Алтын адамның бас киімінде және скифтік ыдыстарда бейнеленген қанатты тұлпарлар қазір Қазақстан Республикасының елтаңбасының айрықша белгісі болып табылады. Ерекше артефакт, алтын жалатылған қоладан жасалған жұлдызша, сақ мәдениетін көрсетеді. Бұл артефакт Аспан Тұлпары Тұлпардың мәдени синкретизмін көрсететін нәзік ерекшеліктерін бейнелейді.

Мифтік Тұлпар жылдамдық, әсемдік және мәдени тереңдік идеалдарын бейнелейді. Ол тек физикалық күшті ғана емес, сонымен қатар тарихты қалыптастырған адам қиялы мен мәдени мұрасының бай шеберлігін бейнелейді. Тұлпар жылдамдық, күш және өзінің дәстүрлеріне терең мәдени байланыс атрибуттарын бейнелейді. Бұл «аспандық» тұлпарлардың әсері тойланып, олардың тарих пен мәдениетке терең әсерін көрсетеді.