ព្រះកែវមរកត

ព្រះកែវមរកត
Cambodia the Emerald Buddha 17th century, at Silver Pagoda Phnom Penh.[១]
ឆ្នាំបង្កើត	44 BC.[២]
ឆ្នាំមកដល់កម្ពុជា	​ ស.វទី១១ (11th Century)
សម័យកាល អង្គរទី២	សូរ្យវរ្ម័ន​ទី១ ឆ្នាំ ១០៤០ នៃគ.សករាជ​
ឆ្នាំតម្កល់	* យសោធរៈបុរៈ (Yasodharapura) ៦៣ ឆ្នាំ ស្រីអាយុធ្យា (Srei Ayuttaya) ១៧ ឆ្នាំ កំពែងពេជ្រ (Kompheng Pich) ២០ ឆ្នាំ
ពុទ្ធសាសនា មហាយាន​	​ពុទ្ធិស័ទថ្វា (Bodhisattva)

យោងតាមកំណត់ត្រា​របស់កម្ពុជា របស់លោក ទេពពិទូរ ឈឹម ក្រសេម ឬ "ក្រសេមគន្ធៈបណ្ឌិត" ចុះផ្សាយក្នុងទស្សនាវដ្ដីកម្ពុជា​សុរិយា កិច្ចកាល លើកទី9 ឆ្នាំ (1950)

ព្រះកែវមរកត (អង់គ្លេស: Emerald Buddha) (ថៃ: พระแก้วมรกต) (Kh-pronoun: Preah Keo Morokot) ដែលកំពុងស្ថិត​នៅប្រទេស ស្រីលង្កា (អង់គ្លេស: Sri Lanka) ក្នុងរាជស្ដេច "លង្កស្សរាជ" ដែលបានតម្កល់ បដិមា (Statue) "ព្រះកែវមរកត" ​ក្នុងមហាវិហារ មេឃគិរី ដែលជាទីសិក្សាសំណាក់ធម៌យ៉ាងធំ ហាក់ដូចជា មហាវិទ្យាល័យ បរិយត្តិធម៌ក្នុងសម័យនោះ ។ គ្រានោះដែលមានស្ដេចភូមា (បច្ចុប្បន្នជា​ប្រទេស មីយ៉ាន់ម៉ា​) ព្រះនាម "អនុរុទ្ធ" (អង់គ្លេស: Anawrahta) ទ្រង់បានធ្វើបដិសណ្ឋារៈ រឹតចំណងការទូតសាសនា ជាមួយស្ដេច "លង្កស្សរាជ" ទ្រង់បានសុំចំចម្លង ព្រះត្រៃបិដក ជាភាសា​បាលី ១ចប់ និងប្រែជាភាសាលង្កា ១ចប់ទៀត ហើយព្រះអង្គសូមរតនា សុំព្រះកែវមរកត ជាទីគោរពរំលឹកដល់ពុទ្ធសាសនាផងដែរ ហើយព្រះបាទ លង្កស្សរាជ ក៏យល់ព្រមថ្វាយតាមសំណើរនេះ ។ កាលបើចម្លងចប់ហើយ ព្រះបាទ អនុរុទ្ធ ក៏បញ្ជូនព្រះត្រៃបិដក ជាភាសាបាលី ដាក់សំពៅ ១ និង ឱ្យជញ្ជូន ព្រះត្រៃបិដកសម្រាយព្រមទាំង បដិមា ព្រះកែវមរកត ដាក់សំពៅ ១ទៀត រីឯ ព្រះអង្គទ្រង់គង់នៅសំពៅ ដែលដាក់ព្រះត្រៃបិដកបាលី សំពៅទាំង២ បានបើកចាកចេញពីកោះលង្កា កាត់តាមមហាសមុទ្រឥណ្ឌា (អង់គ្លេស: India Ocean) សំដៅមកប្រទេសភូមា តែកាលមកដល់កណ្ដាលសមុទ្រ សំពៅទាំង២ បានជួបព្យុះបក់បោក សំពៅដែលផ្ទុកព្រះត្រៃបិដកសម្រាយព្រមទាំង បដិមា ព្រះកែវមរកត បានរសាត់មកដល់ត្រោយសមុទ្រ ត្រង់ខែត្របន្ទាយមាសនៃ អាណាចក្រខ្មែរ ភាគខាងត្បូង ។ ក្រមការខែត្រចាប់សំពៅនេះបាន ក៏នាំយក ព្រះត្រៃបិដកសម្រាយ ព្រមទាំង បដិមា ព្រះកែវមរកត មកថ្វាយព្រះមហាក្សត្រខ្មែរព្រះនាម "សូរ្យវរ្ម័ន​ទី១" (អង់គ្លេស: Suryavarman I) នៅក្រុង "ស្រីយសោធរៈបុរៈ" (អង់គ្លេស: Yashodharapura) ទ្រង់សោមនស្សណាស់ឱ្យទទួលទុកក្នុងព្រះបរមរាជវាំង ក្នុងរវាងឆ្នាំ ១០៤០ នៃគ​.សករាជ ។ ក្រោយមកក្នុងរវាងឆ្នាំ ១០៤៤ នៃគ.សករាជ ព្រះបាទ អនុរុទ្ធ ដែលសោយរាជ្យសម្បត្តិផ្លូវការណ៍ នៃអាណាចក្របាកាន បានជ្រាបដឹងដំណឹងនេះទ្រង់បានត្រាសបញ្ជារ ឱ្យរាជបំរើនាំរាជសារមកស្នើសុំយករបស់ទាំងនេះត្រឡប់ទៅវិញ ព្រះបាទ សូរ្យវរ្ម័ន​ទី១ ក៏យល់ព្រម​ប្រគល់រាល់របស់ដែលបានមកពីសំពៅនោះទៅវិញទាំងអស់ លើកលែងតែបដិមា ព្រះកែវមរកត ទ្រង់សូមរក្សាទុកក្នុងព្រះនគរ ដើម្បីជាការគោរពបូជា ដូចនេះ បដិមា ព្រះកែវមរកត បានស្ថិតក្នុងប្រទេសកម្ពុជាដោយអាការយ៉ាងនេះ ។​^{[៣] [៤]}

ដំណើរព្រះកែវមរកតចាកចេញពី យសោធរៈបុរៈ ទៅកាន់ស្រីអាយុធ្យា

The journey of Emerald Buddha from Yasodharapura to Srei Ayutthaya

កាល ព.សករាជ ១៦២៣ ក្នុងរជ្ជកាលព្រះបាទ ហស៌វរ្ម័នទី៣ ក្រុងយសោធរៈបុរៈ ត្រូវបានទឹកជំនន់លិចលង់យ៉ាងខ្លាំង ស្របពេលនោះ កងទ័ព​ចាម្ប៉ា​ (អង់គ្លេស: Champa Army) បានឆ្លៀតឱកាសលើកទ័ពជើងទឹកវាយចូលរាជធានី យសោធរៈបុរៈ ពេលនោះ ព្រះបាទ ហស៌វរ្ម័នទី៣ បានបញ្ជារឱ្យក្រមការ ជញ្ជូន​ព្រះរាជ្យទ្រព្យសំខាន់ៗ ព្រមទាំងបដិមា ព្រះកែវមរកត​ ដាក់ទូក ដឹកជញ្ជូនទាំងក្រុមគ្រួសាររាជ្យវង្ស បូករួមទាំងមន្ត្រីផងឱ្យ បោះជុំរុំគេចខ្លួនទៅ តំបន់ភ្នំដងរែក (Dangrek Mountaints) គ្រានោះ "ព្រះអាទិត្យវង្ស"(Atith Vong) ជាឧបរាជខ្មែរ ដែលគង់នៅក្រុង "ស្រីអាយុធ្យា" (Srei Ayuttaya) ក្នុងរដ្ឋ​ទ្វាវត្តី (State of Dvaravati) ដែលបានជ្រាបដំណឹងនេះ បាននាំកងទ័ពជើងទឹកយ៉ាងធំ មកទទួល​ព្រះបាទ ហស៌វរ្ម័នទី៣ យកទៅក្រុងស្រីអាយុធ្យា ដើម្បីឱ្យទ្រង់រួចផុតអំពីសេចក្ដីអន្តរាយនេះ ។ រីឯ​​កងទ័ព​ចាម្ប៉ា ដែលបានវាយចូលក្រុង យសោធរៈបុរៈ បានដឹកជញ្ជូនទ្រព្យសម្បត្តិ និងបានដុតបំផ្លាញផ្ទះសំបែងក្នុងក្រុង យសោធរៈបុរៈ អស់ជាច្រើន គ្រានោះ​បានលេចមុខ ស្ដេចសឹកសង្គ្រាមមួយអង្គទៀត ដែលបង្កប់ខ្លួននៅតំបន់ខ្ពង់រាប តាមជួរភ្នំដងរែក បានលើកទ័ពបណ្ដេញកងទ័ពចាម្ប៉ា ឱ្យចេញពីក្រុង យសោធរៈបុរៈ ហើយទ្រង់បានគ្រប់គ្រងទីនោះ ដែលមានព្រះនាមថា ព្រះបាទ ជ័យវរ្ម័នទី៦ ។ ចំណែកឯ ហស៌វរ្ម័នទី៣ កាលដែលទ្រង់ជ្រាបថា ក្រុងយសោធរៈបុរៈ ត្រូវបានគ្រងរាជ្យដោយក្សត្រថ្មីគឺ ព្រះបាទ ជ័យវរ្ម័នទី៦ ដូចនេះទ្រង់មិនអាចយាងត្រឡប់មកសោយរាជនៅ ក្រុងយសោធរៈបុរៈ វិញឡើយទ្រង់បានសំរេចចិត្ត គង់ស្ថិតនៅ ក្រុងស្រីអាយុធ្យា ជាបន្ត ដោយរោគប្រឈួន ព្រះបាទ ហស៌វរ្ម័នទី៣ ក៏បានសោយទីវង្គត់នៅ ក្រុងស្រីអាយុធ្យា ផងដែរ រីឯ​អគ្គមហេសី របស់ព្រះអង្គនាម "ជ័យរាជ ចូឡាមណី" ទ្រង់គង់នៅស្រីអាយុធ្យា រហូតដល់រដូវប្រាំង ទើបទ្រង់សុំលា អាទិត្យ​វង្ស ដែលជាឧបរាជ សុំត្រឡប់មកស្រុកកំណើត ក្រុងយសោធរៈបុរៈវិញ ព្រះអាទិត្យ​វង្ស មុននិងរៀបក្បួនជូនព្រះរាជដំណើរទ្រង់មកវិញ បានស្នើសុំរក្សាទុក បដិមា ព្រះកែវមរកត នៅក្នុងក្រុងស្រីអាយុធ្យា ព្រះនាងក៏យល់ព្រមរាជទានតាមការស្នើសុំរបស់ "អាទិត្យ​វង្ស" បដិមា​ ព្រះកែវមរកត ដែលមានដំណើរចាកចេញ ពីក្រុង យសោធរៈបុរៈ មកកាន់ក្រុងស្រីអាយុធ្យា ដោយអាការយ៉ាងនេះឯង ។​^{[៥] [៦]}

ដំណើរព្រះកែវមរកតចាកចេញពី ស្រីអាយុធ្យា ទៅកាន់ កំពែងពេជ្រ

The journey of Emerald Buddha from Srei Ayutthaya to Kompheng Pich

(Thai Pronounciation: Kamphaeng Phet Province)

ក្នុងរវាងឆ្នាំ ១៦៤០ នៃព.សករាជ មានព្រះមហាឧបរាជខ្មែរមួយអង្គព្រះនាម "រាមរាជ" ក្នុងក្រុងកំពែងពេជ្រ នៃរដ្ឋ "ដាលៀង" ជាមហាមិត្រជិតដិតនិង "ព្រះអាទិត្យ​វង្ស" បានចូលមកសុំយក បដិមា ព្រះកែវមរកត ទៅទុកគោរពបូជា នៅកំពែងពេជ្រ ។ កាលដែលយកទៅមិនយូរប៉ុន្មាន "ព្រះមណ្ឌលរាជ" ជាបុត្រា ព្រះរាមរាជ នៅលវបុរៈ (ខេត្តលពបុរី) ក្នុងឋានៈជាចៅហ្វាយស្រុក បានទៅសុំព្រះកែវមរកត ពីព្រះរាជបិតា ទៅទុកបូជា​នៅ លវបុរៈ ។ កាលដែលយកទៅមិនយូរប៉ុន្មាន ក៏និមន្តយកមកថ្វាយព្រះរាជបិតាវិញ ព្រះរាមរាជ ក៏ទ្រង់ប្រតិស្ឋានទុកក្នុងវិហារធំ១ នៅក្រុង​កំពែងពេជ្រ (អង់គ្លេស: Kompheng Pich) រហូតដល់ឆ្នាំ ១៦៦០ នៃព.សករាជ ព្រះកែវមរកត បានរក្សាទុកនៅកំពែងពេជ្រ ដោយអាការយ៉ាងនេះ ។​^{[៧] [៨]}

ដំណើរព្រះកែវមរកតចាកចេញពី កំពែងពេជ្រ ទៅកាន់ (ជៀងសែន) បន្តទៅ (នគរឆៀងរ៉ាយ)

The journey of Emerald Buddha leaves Kompeng Pich to (Chiang Sen), continues to (Chiang Rai Kingdom)

Wat Phra Kaew Chiang Rai temple of Emerald Buddha Vihara, Cambodia record 1660 BCE, 1116 AD.

ក្នុងវ​រវាង ព.សករាជ ១៦៥១ ដល់ ១៦៥៦ រជ្ជកាល​ព្រះ​បាទ ធរណីន្ទ្រវរ្ម័នទី១ សោយរាជនៅក្រុង យសោធរៈបុរៈ ទ្រង់ខ្សោយព្រះតេជះរាជានុភាព ជាហេតុ​ឱ្យមានការបោះបោរ ទូទាំងព្រះនគរកើតឡើង ចំពោះ​ជាតិសៀម មានបុរសម្នាក់ឈ្មោះ ព្រហ្មរាជ ជាបុត្រពង្គរាជ បានតាំងរដ្ឋប្រទេសរបស់ខ្លួនឡើងនៅស្រុក "យោនក" ជៀងសែន (Chiang Sen) ក្នុងរវាង ព.សករាជ ១៦៤០-១៦៥០ ។ ក្នុងព.សករាជ​ ១៦៦០ "ព្រហ្មរាជ" ដែលជាជនជាតិតៃ ជាជនជាតិដើមរបស់ពួកសៀម បានលើកទ័ព​ វាយយកបណ្ដាខេត្តស្រុកភាគខាងលិច របស់ អាណាចក្រខ្មែរ អស់ជាច្រើន និងបានវាយមកដល់ ក្រុងកំពែងពេជ្រ ហើយយកបានបដិមា ព្រះកែវមរកត ទៅ​ជៀងសែនផងដែរ ។ ព្រហ្មរាជ កាលបានព្រះកែវមរកតហើយ មានសេចក្ដីព្រួយ ដោយខ្លាចខ្មែរ លើកទ័ពវាយដណ្ដើមយកមកវិញ ក៏មានឧបាយកល បំបាត់ដានព្រះកែវមរកត ដោយយកបាយអ (កំបោរ) មកបូកស្រោបព្រះកែវមរកតឱ្យជិត ដើម្បីឱ្យមើលមកឃើញតែព្រះពុទ្ធរូបធម្មតា ហើយបានយកទៅលាក់ទុកមិនឱ្យនរណាដឹងឡើយ ។ រហូតដល់រាជព្រះបាទ សូរ្យវរ្ម័នទី២ ទ្រង់បានលើកទ័ពទៅវាយនគរ ជៀងសែន យកមកដាក់ជាចំនុះ ហើយទ្រង់មិនបានយកចិត្តទុកដាក់និង ស្វែងរកពុទ្ធ បដិមា ព្រះកែវមរកតឡើយ ពីព្រោះទ្រង់កាន់សាសនាព្រាហ្មណ៍ ដូចនេះ ព្រះកែវមរកត ស្ថិតនៅជៀងសែន ដោយអាការយ៉ាងនេះ ។ បន្ទាប់ពី ជៀងសែន ធ្លាក់ជាចំនុះនគរខ្មែរ ព្រហ្មរាជ​បានយក ព្រះកែវមរកត ទៅប្រតិស្ឋានទុកនៅ ឆៀងរ៉ាយ (Chiang Rai) ក្នុងវត្តមួយ ហើយព្រហ្មរាជ ក៏បានសុគតទៅ ហើយព្រះកែវមរកត ក៏របូតពីកម្ពុជា ដោយអាការយ៉ាងនេះ​ឯង ។​​^{[៩] [១០]}

ដំណើរព្រះកែវមរកតចាកចេញពី (នគរឆៀងរ៉ាយ) ទៅកាន់ (ឆៀងម៉ៃ នៃអាណាចក្រឡាណា)

The journey of Emerald Buddha leaves Chiang Rai Kingdom, continues to (Chiang Mai of Lana Kingdom)

The Emerald Buddha before to Chiang Mai, was surprised by an elephant swerving on the way to Lompang, Now (Wat Phra Kaeo Don Tao)

Wat Chedi Luang Chiang Mai, The statue of the Emerald Buddha stayed 72 year Cambodia record 2020 BCE to 2092 BCE.

ក្នុងរវាង ព.សករាជ ១៩៨៥ ដល់ ២០២៦ ដែលជារជ្ជកាលព្រះបាទ "តិលោករាជ" ព្រះចៅក្រុង ឆៀងម៉ៃ (អង់គ្លេស: Chiang Mai) ដែលជាជនជាតិ ដើម (ឡាវ) សឹងមានអំណាចគ្របមកលើ ឆៀងរ៉ាយ (Chiang Rai) គ្រានោះដែរមានភិក្ខុមួយរូប នៅក្នុងវត្តមួយ ស្រុកឆៀងរ៉ាយតែងតែទៅបោសសំអាតនៅព្រះវិហារជារើយៗ តែភិក្ខុនោះមិនបានដឹងថាក្នុងវិហារនោះមាន បដិមា​ព្រះកែវមរកត នោះទេ ។ មានថ្ងៃមួយ ភិក្ខុ​អង្គនេះ ទៅបោសសំអាតក្នុងវិហារដូចសព្វមួយដង បានប្រទះ បដិមា ព្រះពុទ្ធ​មួយអង្គ របេះបាយអ (កំបោរ) ដែលគេស្រោប ក៏ទៅកោសមើល ឃើញជាបដិមា ព្រះកែវមរកត ក៏បានរត់ទៅប្រាប់ដំណឹងដល់ចៅអធិកាវត្តនិងអ្នកស្រុក នាំគ្នាផ្អើលឈូរឆ មកមើលបដិមា ព្រះកែវមរកត សេចក្ដី​នេះបានដឹងដល់ "តិលោករាជ" ស្ដេចនៃអាណាចក្រ ឡាណា (Lana) លោកមានសេចក្ដីសោមនស្សណាស់ បង្គាប់ឱ្យបាវបម្រើយកដំរី មកទទួល បដិមា ព្រះកែវមរកត ទៅឆៀងម៉ៃ (Chiang Mai) កាលដែលធ្វើដំណើរតាមផ្លូវ លុះដល់ផ្លូវបំបែក ផ្លូវមួយទៅ លំប៉ាង (Lompang) ផ្លូវមួយទៅឆៀងម៉ៃ ដំរីបានផ្អើល បរទៅកាន់ផ្លូវលំប៉ាងវិញ ទ្រម័កដំរី ទប់និងញាក់ឱ្យដំរីទៅឆៀងម៉ៃយ៉ាងណា ក៏ដំរីមិនស្ដាប់បញ្ជានិងនៅតែដើរទៅតាមផ្លូវទៅលំប៉ាង ដូចនេះក្រុមការក៏បណ្ដោយទៅតាមដំរី ។ កាលទៅដល់លំប៉ាង គេក៏យកព្រះកែវមរកតទៅប្រគល់ឱ្យ សុវណ្ណអាមាត្យ ដែលជាចៅហ្វាយស្រុកទីនោះឱ្យរក្សាទុកជាបណ្ដោះអាសន្ន ហើយទៅក្រាបទូលថ្វាយ ព្រះចៅ តិលោករាជ តាមដំណើរ ។ ព្រះចៅ "​តិលោករាជ​" កាលដែលទ្រង់ជ្រាបហើយ ត្រាសឱ្យសាងវិហារនៅ វត្តជោតិការាម ហៅវត្ត (ចេតិយហ្លួង) ដែលនៅឆៀងម៉ៃ ជាប្រញាប់ ស្រាប់ហើយ ត្រាសឱ្យលើកក្បួន​មកនិមន្ត ព្រះកែវមរកត ពីលំប៉ាង ទៅប្រតិស្ឋានទុកនៅវិហារថ្មី ទ្រង់ធ្វើសក្ការៈគោរពបូជា បដិមា ព្រះកែវមរកត លុះអស់ព្រះជន្ម ។ ព្រះកែវមរកត ចេញពីឆៀងរ៉ាយ ទៅប្រតិស្ឋានទុកនៅ ឆៀងម៉ៃ ប្រមាណ ព.សករាជ ២០២០ ដល់ ព.សករាជ ២០៩២ ដម្កល់ទុកប្រមាណ ៧២ ឆ្នាំ ដោយអាការយ៉ាងនេះ ។^{[១១] [១២]}

ដំណើរព្រះកែវមរកតចាកចេញពី ឆៀងម៉ៃ ទៅកាន់ក្រុងវៀងច័ន្ទ (ប្រទេសឡាវ)

The Emerald Buddha Journey from Chiang Mai to Vientiane of (Laos)

Vat Phra Kèo temple of Emerald Buddha Vihara at Vientiane of (Laos) Cambodia record built 2092 BCE, 1548 AD, 16th century.

ក្នុងឆ្នាំ ២០៩០ នៃព.សករាជ "ព្រះជ័យជេដ្ឋា" (Laos King: Cheijestha) ជាបុត្រ ព្រះចៅ "ពោធិសារ" នៃក្រុងវៀងច័ន្ទ ព្រះជន្ម​បាន ១៤ឆ្នាំ បានទៅគ្រងរាជសម្បត្តិនៅនគរឆៀងម៉ៃ ទ្រង់គោរពព្រះកែវមរកតខ្លាំងណាស់ លុះដល់ឆ្នាំ ២០៩២ នៃព.សករាជ ព្រះចៅពោធិសាររាជ ដែលជាព្រះបិតាបានសោយទីវង្គត់នៅវៀងច័ន្ទ ។ ព្រះជ័យជេដ្ឋា ក៏យាងចាកពីឆៀងម៉ៃ នាំទាំង បដិមាព្រះកែវមរកតទៅផង ដើម្បីធ្វើពិធីថ្វាយព្រះភ្លើង ដល់ព្រះបរមសព ព្រះរាជបិតា ក្រោយធ្វើពិធីបុណ្យសពរួច សព្វមុខមន្ត្រីបានលើកជ័យជេដ្ឋា ឱ្យសោយរាជសម្បត្តិនៅវៀងច័ន្ទ គ្រានោះទ្រង់មិនបានត្រឡប់ទៅឆៀងម៉ៃ វិញទេ ដោយបញ្ជារឱ្យក៏សាងព្រះវិហារមួយយ៉ាងធំ សម្រាប់ដាក់ដម្កល់ បដិមាព្រះកែវមរកត មកដល់សព្វថ្ងៃនេះ ។ បដិមា ព្រះកែវមរកត ចាកចេញពីឆៀងម៉ៃ ទៅកាន់ក្រុងវៀងច័ន្ទ​(ប្រទេសឡាវ) រហូតដល់ឆ្នាំ ២៣២១ នៃព.​សករាជ ដោយអាការយ៉ាងនេះ​ឯង ។^[១៣]​ ^[១៤]

ដំណើរព្រះកែវមរកតចាកចេញពី ក្រុងវៀងច័ន្ទ ទៅកាន់ ធនបុរី (ប្រទេសថៃ)

The Emerald Buddha Journey from Vientiane to Thonburi of (Thailand)

Wat Phra Kaew, Temple of Emerald Buddha, Bangkok, Thailand.

The Emerald Buddha at Wat Phra Kaew, Temple Bangkok, Thailand.

ក្នុងរវាងឆ្នាំ ២៣២១ នៃព​.សករាជ ព្រះចៅ "តាកសុិន" (Taksin) សោយរាជបាន ១១ឆ្នាំ បានត្រាសប្រើ ព្រះចៅ "ប្រាយ៉ាចក្រីដួង" (Phraya Chakrei Doung) ឱ្យលើកទ័ពទៅបង្រ្កាបក្រុងបះបោរភាគខាងជើង រហូតដល់ ក្រុងវៀងច័ន្ទ ។ កាលដែល ព្រះចក្រីដួង ទៅដល់ក្រុងវៀងច័ន្ទ បានឃើញបដិមា ព្រះកែវមរកត នៅក្នុងព្រះវិហារ ព្រះកែវ ក៏ទទួលយកមកថ្វាយព្រះចៅ "តាកសុិន" ទ្រង់ក៏យាងទទួលប្រតិដ្ឋានទុកនៅក្រុង "ធនបុរី" (Thonburi) អស់រយៈពេល ​៧ឆ្នាំ ។ កាលព្រះចៅ "តាកសុិន" ចូលទីវង្គត់ហើយ "ព្រះចក្រីដួង" ឡើងសោយរាជបន្ត ទ្រង់បានយាងមកសាងរាជវាំងថ្មីនៅត្រើយខាងកើត ដែលមានឈ្មោះថា "ក្រុងទេពមហានគរ" (បច្ចុប្បន្នជាទីក្រុង បាងកក) ទ្រង់បានសាង ព្រះវិហារ​មួយ នៅក្នុងរាជវាំងទិសខាងត្បូង សម្រាប់ដាក់ដម្កល់ បដិមា ព្រះកែវមរកត នៅក្នុងនោះ ដែលវត្តនោះហៅថា "វត្តព្រះស្រីរតនាសាស្តារាម" (Wat Preah Srei Rotana Sastaram) or (Wat Phra Kaew) ដោយអាការយ៉ាងនេះ ព្រះកែវមរកត ចាកចេញពីក្រុងវៀងច័ន្ទ (ប្រទេសឡាវ) មកដល់ក្រុងបាងកកសព្វថ្ងៃនេះ ។^[១៥]​ ^[១៦]

ព្រះត្រៃបិដក

ព្រះត្រៃបិតក ជាគម្ពីរ ឬ ជាឃ្លាំង ឬ កញ្ជើរសម្រាប់ផ្ទុក នូវពុទ្ធវច្ចនៈដែលមានសរុប ៨៤០០០ ធម្មក្ខន្ធ គឺជា មូលដ្ឋានទ្រឹស្ដី ទ្រទ្រង់ព្រះពុទ្ធសាសនា ។ ព្រះត្រៃបិដកត្រូវចែកចេញជា៣គម្ពីរសំខាន់ៗ មានដូចជា ៖ ក. វិន័យបិតក ៖ (មាន ២១០០០ធម្មក្ខន្ធ ត្រូវ ៥គម្ពីរ ហើយចែកជា ១៣ភាគ) ជាគម្ពីរដែលស្ដីអំពីច្បាប់ ក្រិត្យក្រម ដែលព្រះពុទ្ធបានបញ្ញត្តិហាមប្រាមនិងទ្រង់អនុញ្ញាតិ្ត ទុកជាគោលប្រព្រឹត្តិប្រតិបត្តិនៃបព្វជិតនិងគ្រហស្ថ ។ ខ. សុត្តន្តបិតក ៖ (មាន ២១០០០ធម្មក្ខន្ធ ត្រូវ ៥គម្ពីរ ហើយចែកជា ៦៤ភាគ) ជាកម្រងនៃពុទ្ធិ ផ្នែកព្រះសូត្រ ដែលនិយាយអំពីអំពើល្អ និងអាក្រក់ ការធ្វើបុណ្យទានជាដើម ។ គ. អភិធម្មបិតក ៖ (មាន ៤២០០០ធម្មក្ខន្ធ ត្រូវ ៧គម្ពីរ ហើយចែកជា ៣៣ភាគ) ជាកម្រងទស្សនៈពុទ្ធិដែល និយាយអំពី បរមត្ថវិជ្ជាប្រកបដោយអត្ថ បួនយ៉ាងគឺ ចិត្ត ចេតសិក រូប និព្វាន ។

កំណត់ត្រា​

• 
  Tep Pitur Chim-Krasem (1950) His Magazine Kambuja_Suriya Issue 9 History of the Emerald Buddha.
• 
  Myanmar statue of King Anawrahta Request Buddha text and the Emerald Buddha from Sri Lanka 11th Century.
• 
  The Emerald Buddha cover from Baccarat Crystal at Wat Phra Keow, Chiang Rai, Thailand.
• 
  Haw Phra Kew temple of Emerald Buddha Vihara, at Vientaine, Laos.
• 
  The Emerald Buddha, 15th century as Chiang Saen Style, carved from jade stone at Grand Palace, Bangkok, Thailand.
• 
  The Emerald Buddha Cambodia, Oudongk era 17th century, carved from real emerald from King Srei Soriyapor, at Silver Pagoda Phnom Penh.

ឯកសារយោង

1. Geographic School Bulletins (1940) Geographic School Bulletins, Publisher: Original from the University of California.
2. Pali Text Society (1997) Journal of the Pali Text Society, Volume 23, Publisher: The Society, Original from the University of Michigan ISBN: 0860133567
3. Tep pitur Chim-Krasem (1950) Kambuja Suriya Issue 9, Publisher: Church of the Trinity Buddhist University of Cambodia p.82
4. Eng Sut (1991) Moha Boros Khmer Volume 1, Publisher: Cambodia Member of the Committee on History and Culture p.242
5. Tep pitur Chim-Krasem (1950) Kambuja Suriya Issue 9, Publisher: Church of the Trinity Buddhist University of Cambodia p.82
6. Karen Schur Narula (1994) Voyage of the Emerald Buddha, Publisher: Oxford University Press, Original from the University of Michigan p.88 ISBN: 9676530573
7. Tep pitur Chim-Krasem (1950) Kambuja Suriya Issue 9, Publisher: Church of the Trinity Buddhist University of Cambodia p.82
8. Roy Hudson (1966) Hudson's Guide to Chiengmai, Publisher: Pard Phanuprapha p.135
9. Tep pitur Chim-Krasem (1950) Kambuja Suriya Issue 9, Publisher: Church of the Trinity Buddhist University of Cambodia p.82
10. Thailand. Hōsamut haeng Chāt (1951) General Guide to the Vajirañān Library and the National Museum, Publisher: National Museum, Department of Fine Arts, Original from the University of Michigan p.31
11. Tep pitur Chim-Krasem (1950) Kambuja Suriya Issue 9, Publisher: Church of the Trinity Buddhist University of Cambodia p.82
12. Bardwell L. Smith, Holly Baker Reynolds (1987) The City As a Sacred Center: Essays on Six Asian Contexts, Volume 46 of International Studies in Sociology and Social Anthropology, Publisher: BRILL Academic Publishers p.139 ISBN: 9004084711
13. Tep pitur Chim-Krasem (1950) Kambuja Suriya Issue 9, Publisher: Church of the Trinity Buddhist University of Cambodia p.82
14. René de Berval (1959) Kingdom of Laos: The Land of the Million Elephants and of the White Parasol, Publisher: France-Asie, Original from the University of Michigan p.506
15. Tep pitur Chim-Krasem (1950) Kambuja Suriya Issue 9, Publisher: Church of the Trinity Buddhist University of Cambodia p.82
16. Āphā Phamōnbut (1987) The History of Bangkok: Summary of Political and Cultural Events from the Age of Establishment to the Present, Publisher: Abha Bhamorabutr, Original from the University of California p.134