គណបក្សប្រជាធិបតេយ្យ (កម្ពុជា)
| គណបក្សប្រជាធិបតេយ្យ Democratic Party Parti démocrate | |
|---|---|
| ស្ថាបនិក | ឈាន វ៉ម អៀវ កើស ស៊ឹម វ៉ា ស៊ីសុវត្ថិ យុត្តិវង្ស |
| អគ្គលេខាធិការ | អៀវ កើស នរោត្ដម ភូរីស្សរ៉ា |
| បាវចនា | សន្តិភាព ឯករាជ្យ វិន័យ និងភាពក្លាហាន |
| បង្កើត | ខែមេសា ឆ្នាំ១៩៤៦ |
| រំលាយ | ខែសីហា ឆ្នាំ១៩៥៧ |
| ផ្ដាច់ចេញ | ផ្នែកបារាំងនៃអង្គការពលកម្មអន្តរជាតិ |
| មនោគមវិជ្ជា | ជាតិនិយមខ្មែរ ប្រឆាំងចក្រពត្តិនិយម សង្គមនិយម បក្សពួក: កុម្មុយនិស្ត[១] ម៉ាក្សនិយម[១] |
| គោលជំហរនយោបាយ | ឆ្វេងនិយម[១] |
| និមិត្តសញ្ញាបោះឆ្នោត | |
| ក្បាលដំរី និងផ្កាឈូកបី | |
| នយោបាយនៅកម្ពុជា គណបក្សនយោបាយ ការបោះឆ្នោត | |
គណបក្សប្រជាធិបតេយ្យ (អង់គ្លេស: Democratic Party; បារាំង: Parti démocrate) ជាទូទៅគេហៅថាក្រុមប្រជាធិបតេយ្យ គឺជាគណបក្សនយោបាយឆ្វេងនិយម ដែលបង្កើតឡើងនៅឆ្នាំ ១៩៤៦ ដោយព្រះអង្គម្ចាស់ ស៊ីសុវត្ថិ យុត្តិវង្ស ដែលពីមុនជាសមាជិកនៃផ្នែកបារាំងនៃអង្គការពលកម្មអន្តរជាតិ។ គណបក្សនេះមានអំណាចភាគច្រើនតែមួយគត់នៅកម្ពុជាពីឆ្នាំ១៩៤៦រហូតដល់ការបង្កើតសង្គមរាស្ត្រនិយមក្នុងឆ្នាំ១៩៥៥។
ពាក្យស្លោករបស់វាគឺ "សន្តិភាព ឯករាជ្យ វិន័យ និងភាពក្លាហាន" ហើយនិមិត្តសញ្ញាបោះឆ្នោតរបស់វាគឺក្បាលដំរី និងផ្កាឈូកបី។[២]
នៅក្នុងរដ្ឋាភិបាលសម័យអាណានិគម
[កែប្រែ]នៅក្នុងការបោះឆ្នោតសភាលើកដំបូងនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជាក្រោមអាណានិគមរបស់បារាំងដែលបានធ្វើឡើងនៅខែកញ្ញា ឆ្នាំ ១៩៤៦ គណបក្សប្រជាធិបតេយ្យបានទទួល ៥០ អាសនៈ ក្នុងចំណោម ៦៧ អាសនៈ ហើយអស់រយៈពេលជាច្រើនឆ្នាំទៅមុខពួកគេនៅតែជាគណបក្សដែលមានប្រជាប្រិយភាពច្រើនបំផុតនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ទោះបីលោក យុធវង្ស បានទទួលមរណភាពនៅឆ្នាំ ១៩៤៧ ក៏ដោយ។[៣] ពួកប្រជាធិបតេយ្យ - ផ្ទុយពីគូប្រជែងរបស់ពួកគេ គណបក្សសេរីនិយម របស់ព្រះអង្គម្ចាស់ នរោត្តម នរិន្ទដេត និងពួក ប្រជាធិបតេយ្យរីកចម្រើន ដឹកនាំដោយព្រះអង្គម្ចាស់ នរោត្តម ម៉ុងតាណា- បានគាំទ្រឯករាជ្យនៃប្រទេសជាតិភ្លាមៗ ដោយផ្អែកលើគំរូនៃលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យបារាំង; ពួកគេក៏បានធ្វើឲ្យបារាំងខឹង ដោយអះអាងថាការតស៊ូរបស់ខ្មែរឥស្សរៈដែលឧបត្ថម្ភដោយថៃគឺជាពួកស្នេហាជាតិ។[៤]
គណបក្សនេះគឺដើម្បីដណ្តើមយកការបោះឆ្នោតសភាជាតិឆ្នាំ១៩៤៧ ដែលជួយដោយក្រុមសកម្មជនរីករាយ (រួមទាំងយុវជនសាឡុត ស ដែលក្រោយមកត្រូវបានគេស្គាល់ថាជាប៉ុល ពត និងអៀង សារី).[៥] ឥស្សរជនលេចធ្លោផ្សេងទៀតដែលជាប់ពាក់ព័ន្ធនឹងពួកប្រជាធិបតេយ្យក្នុងសម័យកាលនេះគឺលោក អ៊ិន តាំ និងអ្នកឆ្វេងនិយម ហ៊ូ នឹម ដែលជាកម្មាភិបាលខ្មែរក្រហមនាពេលអនាគត។
ការរត់ចោលរបស់ យ៉ែម សំបួរ និងអ្នកតំណាងរាស្ត្រមួយចំនួនទៀតទៅកាន់គណបក្សសេរីនិយម នៅឆ្នាំ ១៩៤៨ និងការធ្វើឃាតជាបន្តបន្ទាប់លើអៀវ កើស ដែលជាមេដឹកនាំនៃគណបក្សប្រជាធិបតេយ្យយនៅឆ្នាំ១៩៥០ ដោយក្រុមរបស់នរិន្ទដេត បាននាំឱ្យមកនូវការបែកបាក់នៅក្នុងបក្សនេះ។[៦] ទោះបីជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ជាមួយនឹងការឡើងជាបណ្តោះនៃពួកសេរីនិយម ក៏ពួកប្រជាធិបតេយ្យបានបន្តទាក់ទាញសមាជិកជាច្រើននៃឥស្សរជនបញ្ញវន្តខ្មែរនៅក្នុងសម័យដែលឈានទៅដល់ ឯករាជ្យភ្លាមៗរបស់ប្រទេសកម្ពុជានៅឆ្នាំ ១៩៥៣[៧] និងរក្សាបានការគាំទ្រ ជាពិសេសក្នុងចំណោមមន្ត្រីរាជការ និងថ្នាក់អប់រំនៅទីក្រុង។ លោកសឺង ង៉ុកថាញ់ ដែលជាអតីតនាយករដ្ឋមន្ត្រីក្រោមការត្រួតត្រារបស់ជប៉ុន ក៏ត្រូវចូលរួមជាមួយពួកប្រជាធិបតេយ្យនៅចន្លោះឆ្នាំ ១៩៥១ និង ១៩៥២ នៅពេលដែលគាត់បានរត់ចូលព្រៃនៅភាគខាងជើងនៃប្រទេសកម្ពុជាដើម្បីចាប់ផ្តើមចលនាឯករាជ្យស្ដាំនិយមរបស់គាត់។
រំកិលទៅឆ្វេងនិយម និងការចាញ់ក្រោយឯករាជ្យ
[កែប្រែ]ក្នុងកំឡុងឆ្នាំ១៩៥៤ គណបក្សនេះបានផ្លាស់ប្តូរមនោគមន៍វិជ្ជាខ្លួនទៅខាងឆ្វេង ក្រោមឥទ្ធិពលនៃរ៉ាឌីកាល់នយោបាយដែលអប់រំនៅទីក្រុងប៉ារីស ដែលដឹកនាំដោយ កេង វ៉ាន់សាក់; ព្រះអង្គម្ចាស់ នរោត្ដម ភូរីស្សរ៉ា បានក្លាយជាអគ្គលេខាធិការរបស់បក្សនេះ។[៨] នៅដំណាក់កាលនេះ គោលជំហររបស់ខ្លួនបានសង្កត់ធ្ងន់លើសារៈសំខាន់នៃសន្និសីទទីក្រុងហ្សឺណែវឆ្នាំ ១៩៥៤ ក្នុងការធានាឯករាជ្យភាព និងការមិនចង់បាននៃការទទួលយកជំនួយរបស់សហរដ្ឋអាមេរិកជាលទ្ធផល (គោលជំហរស្រដៀងនឹងក្រុមប្រជាជន ដែលជាគូប្រជែង)។
នៅឆ្នាំ ១៩៥៥ ព្រះបាទនរោត្តមសីហនុបានដាក់រាជ្យ ហើយបានបង្កើតចលនានយោបាយប្រឆាំងកុម្មុយនិស្តផ្ទាល់ខ្លួន ដែលមានឈ្មោះថាសង្គមរាស្ត្រនិយមដើម្បីចូលរួមក្នុងការបោះឆ្នោតជ្រើសតាំងតំណាងរាស្រ្តក្នុងឆ្នាំ ១៩៥៥។ ពួកប្រជាធិបតេយ្យលេចធ្លោមួយចំនួន (ដូចជា ប៉ែន នុត) បានចាកចេញពីបក្ស ហើយចូលរួមជាមួយសីហនុ។[៩] កេង វ៉ាន់សាក់ ត្រូវបានភ្នាក់ងាររដ្ឋាភិបាល (នោះគឺជាសង្គមរាស្ត្រនិយម) បណ្តេញចេញក្នុងការប្រមូលផ្តុំមុនថ្ងៃបោះឆ្នោត ហើយត្រូវបានចាប់ខ្លួនដាក់ពន្ធនាគារក្នុងពេលបោះឆ្នោត ក្នុងខណៈពេលនេះ ទីស្នាក់ការរបស់ខ្លួននៅខេត្តបាត់ដំបង ត្រូវបានគេរឹបអូស។[១០] នៅទីបំផុត ពួកប្រជាធិបតេយ្យទទួលបានសំឡេងគាំទ្រ១២% និងសង្គមរាស្ត្រនិយមទទួលបាន ៨២% ដោយទទួលបានអាសនៈទាំងអស់។
នៅខែសីហាឆ្នាំ ១៩៥៧ គណបក្សប្រជាធិបតេយ្យបានរំលាយខ្លួនឯង។ នេះបើតាមកំណត់ត្រាទុកដោយព្រះអង្គម្ចាស់ ស៊ីសុវត្ថិ មុន្នីរ៉េត ព្រឹត្តិការណ៍នេះបានកើតឡើងបន្ទាប់ពីមេដឹកនាំដែលនៅសេសសល់ត្រូវបានហៅឱ្យសម្រាប់ "សន្និសីទមិត្តភាព" ជាមួយព្រះបាទនរោត្តមសីហនុ និងត្រូវបានវាយដំដោយប៉ូលីសរបស់ លន់ នល់ ពេលចេញដំណើរ។[១១]
បង្កើតឡើងវិញដោយ អ៊ិន តាំ
[កែប្រែ]បន្ទាប់ពី លន់ នល់ ទម្លាក់សីហនុ ក្នុងរដ្ឋប្រហារកម្ពុជាឆ្នាំ១៩៧០, និងការបង្កើតឡើងនៃសាធារណរដ្ឋខ្មែរជាបន្តបន្ទាប់គណបក្សប្រជាធិបតេយ្យត្រូវបានបង្កើតឡើងវិញដោយលោក អ៊ិន តាំ ដែលជាមេដឹកនាំរដ្ឋប្រហារនេះ។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ការរៀបចំការបោះឆ្នោតសភាឆ្នាំ ១៩៧២ ដោយ លន់ នល់ និងបងរបស់គាត់ លន់ ណុន មានន័យថា គណបក្សប្រជាធិបតេយ្យយបដិសេធមិនចូលរួម។ លោក អ៊ិន តាំ ក្រោយមកត្រូវបានចូលនិវត្តន៍ពីនយោបាយ ហើយបក្សនេះត្រូវបានដឹកនាំដោយ ចោ សៅ; ក្នុងអំឡុងពេលនេះវាក៏បានធ្វើសំណើជាអ្នកនយោបាយនិរទេស សឺន សាន។ ទោះជាយ៉ាងនេះក្តី ពួកប្រជាធិបតេយ្យ មិនបានទទួលបានអំណាចនយោបាយទៀតទេ មុនពេលសាធារណរដ្ឋខ្មែរខ្លួនឯងដួលរលំនៅឆ្នាំ១៩៧៥ ហើយត្រូវបានពួកខ្មែរក្រហមបង្កើតកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ។
លោក អ៊ិន តាំ ក្រោយសម័យកាលដែលគាត់មានទំនាក់ទំនងជាមួយអ្នករាជានិយមនៅក្រោមសីហនុម្ដងទៀត ក៏សម្រេចចិត្តបង្កើតគណបក្សប្រជាធិបតេយ្យយឡើងវិញបន្ទាប់ពីសន្តិភាពក្នុងឆ្នាំ ១៩៩១នៅកម្ពុជា។ គណបក្សត្រូវបានប្រកួតប្រជែងក្នុងការបោះឆ្នោតឆ្នាំ១៩៩៣ ប៉ុន្តែមិនបានទទួលអាសនៈណាមួយឡើយ។
លទ្ធផលបោះឆ្នោត
[កែប្រែ]| បោះឆ្នោត | ប្រធានគណបក្ស | សំឡេងគាំទ្រ | អាសនៈ | ទីតាំង | រដ្ឋាភិបាល | |||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| # | % | ± | # | ± | ||||
| ១៩៤៦ | ស៊ីសុវត្ថិ យុត្តិវង្ស | N/A | ៧៣.០% | ថ្មី | ៥០ / ៦៧
|
ថ្មី |  ទី១
|
ប្រជាធិបតេយ្យ |
| ១៩៤៧ | ស៊ីសុវត្ថិ វឌ្ឍឆាយាវង្ស | N/A | N/A | N/A | ៤៤ / ៧៥
|
 ៦
|
ទី១ |
ប្រជាធិបតេយ្យ |
| ១៩៥១ | ហ៊ុយ កន្ធុល | N/A | N/A | N/A | ៥៤ / ៧៨
|
១០
|
ទី១ |
ប្រជាធិបតេយ្យ |
| ១៩៥៥ | នរោត្ដម ភូរីស្សរ៉ា | ៩៣,៩២១ | ១២.៣% |
|
០ / ៩១
|
៥៤
|
ទី២
|
សង្គម |
| ១៩៩៣ | អ៊ិន តាំ | ៤១,៧៩៩ | ១.០៤ |
|
០ / ១២០
|
០ |
ទី៤
|
ហ៊្វុនស៊ិនប៉ិច–ប្រជាជន–ប្រជាធិបតេយ្យសេរីព្រះពុទ្ធ |
ឯកសារយោង
[កែប្រែ]- ↑ ១,០ ១,១ ១,២ "1955 polls: the Sangkum takes hold". The Phnom Penh Post. 13 February 1998. https://www.phnompenhpost.com/national/1955-polls-sangkum-takes-hold។ បានយកមក 12 July 2019.
- ↑ Martin, M. A. Cambodia: a shattered society, Univ. of California Press, p. 51
- ↑ Kiernan, B. How Pol Pot Came to Power, Yale UP, 2004, p.57
- ↑ Dommen, A. The Indochinese experience of the French and the Americans, IUP, 2001, p.196
- ↑ Dommen, p.197
- ↑ Kiernan, p.72
- ↑ Kiernan, p.58
- ↑ Kiernan, p.157
- ↑ Sorpong Peou, Intervention and Change in Cambodia, Palgrave, 2000, p.44
- ↑ Kiernan, p.159
- ↑ Kiernan, p.173
