សង្គ្រាមឥណ្ឌូចិនលើកទី៣

សង្គ្រាមឥណ្ឌូចិនលើកទី៣
ផ្នែកនៃសង្គ្រាមឥណ្ឌូចិន និងសង្គ្រាមត្រជាក់
កាលបរិច្ឆេទ ១ ឧសភា ១៩៧៥ – ២៣ តុលា ១៩៩១
(១៦ឆ្នាំ, ៥ខែ, ៣សប្តាហ៍, ១ថ្ងៃ)
ទីតាំង វៀតណាម, ឡាវ, កម្ពុជា, ថៃ, ចិន
លទ្ធផល
ភាគីសង្គ្រាម
 ចិន
កម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ

រាជានិយមឡាវ
កុបកម្មហ្មុង
រ.ស.ដ.ជ.ស.
 ថៃ
គាំទ្រដោយ៖
 សហរដ្ឋអាមេរិក
 កូរ៉េខាងជើង[១]

 វៀតណាម
 ឡាវ
សាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតកម្ពុជា
បក្សកុម្មុយនិស្តថៃ
  • បក្សម៉ៃ

គាំទ្រដោយ៖
 សហភាពសូវៀត
 កតិកាសញ្ញាវ៉ាសូរី (រហូតដល់ឆ្នាំ១៩៩១)[១]

សហេតុភាព និង ការខាងបង់
គ្មានទិន្នន័យច្បាស់លាស់ វៀតណាម៖
កងយោធាចំនួន ១០៥,៦២៧ ត្រូវបានបាត់បង់ជីវិត[២]

សង្គ្រាមឥណ្ឌូចិនលើកទី៣ គឺជាជម្លោះប្រដាប់អាវុធតៗគ្នារវាងក្រុមបក្សពួកកុម្មុយនីស្តផ្សេងៗនៅលើដែនដីឥណ្ឌូចិនដីគោកក្រោយពីសហរដ្ឋអាមេរិកបានដកទ័ពចេញនៅក្នុងឆ្នាំ១៩៧៣ ហើយនិងការយកឈ្នះរបស់កងកម្លាំងកុម្មុយនីស្តនៅវៀតណាមខាងត្បូង ឡាវ និងកម្ពុជាក្នុងឆ្នាំ១៩៧៥។[៣] ការដកទ័ពរបស់អាមេរិកនេះបានលុបបំបាត់ចោលភ្លាមៗនូវមារសត្រូវដ៏សំខាន់មួយនិងទូទៅរបស់ក្រុមកុម្មុយនីស្តនានានៅឥណ្ឌូចិន។[៤] ការបង្វែរគោលលទ្ធិនយោបាយនិងយុទ្ធសាស្ត្ររវាងសូវៀតនិងចិនគឺជាហេតុនាំឱ្យរដ្ឋមហាអំណាចកុម្មុយនីស្តទាំងពីរនេះបែកបាក់គ្នាកាលពាក់កណ្តាលទស្សវត្តឆ្នាំ១៩៥០។ នាពេលនោះ របបកុម្មុយនីស្តក្នុងស្រុកនៅប្រទេសកម្ពុជា វៀតណាម និងឡាវគឺមានភាពជិតស្និទជាខ្លាំងជាមួយរដ្ឋមហាអំណាចទាំងពីរខាងលើនេះ។ ភាពប្រទូសរ៉ាយដែលកើតមានជាបន្តបន្ទាប់ត្រូវបានបញ្ឆេះដោយការស្អប់ខ្ពើមគ្នាដែលមានអាយុកាលរាប់សតវត្សរវាងវៀតណាមនិងកម្ពុជា ហើយជាពិសេសរវាងវៀតណាមនិងចិន។[៥]

នៅក្នុងឆ្នាំ១៩៧៥ ការប៉ះទង្គិចយោធារវាងកុម្មុយនីស្តវៀតណាមនិងរបបខ្មែរក្រហមក៏ចាប់មានឡើងដែលជាលទ្ធផលកម្ពុជាត្រូវធ្លាក់នៅក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់វៀតណាមអស់រយៈពេលជាងមួយទស្សវត្ត។ វៀតណាមមានគោលបំណងបំផ្លាញពួកខ្មែរក្រហមចោលទាំងស្រុងដែលជាហេតុនាំឱ្យពួកគេបន្តទៅបង្កើតជម្លោះជាមួយនឹងភាគីប្រទេសថៃដែលនៅពេលនោះ ថៃបានអនុញ្ញាតឱ្យក្រុមខ្មែរក្រហមជ្រកកោននៅតាមព្រំដែននិងនៅតាមទឹកដីរបស់ខ្លួន។[៦][៧]

ចិនមិនបានអើពើទៅនឹងនូវសកម្មភាពរបស់វៀតណាមនៅក្នុងការបង្រ្កាបចលនាប្រឆាំងកុម្មុយនីស្តនៅឡាវនោះទេ ក៏ប៉ុន្តែបានជំទាស់ជាដាច់ខាតនូវការចូលឈ្លានពានប្រទេសកម្ពុជា។ ទោះយ៉ាងណាក្តី យួនកុម្មុយនិស្តនូវតែវាយឈ្លានពានចូលប្រទេសកម្ពុជានៅចុងឆ្នាំ១៩៧៨។ ជាលទ្ធផល កងកម្លាំងប្រដាប់អាវុធចិនក៏ចាប់ផ្តើមធ្វើប្រតិបត្តិការវាយលុកមកលើខេត្តភាគខាងជើងនៃប្រទេសវៀតណាមដើម្បីបញ្ឈប់រារាំងឥទ្ធិពលរបស់វៀតណាមនិងសូវៀតកុំឱ្យរីករាលដាលតទៅទៀត។[៨][៩]

ដើម្បីទទួលបានការគ្រប់គ្រងពេញលេញមកលើប្រទេសកម្ពុជាទាំងមូល កងទ័ពប្រជាជនវៀតណាមចាំបាច់ត្រូវកម្ចាត់ចោលរាល់មេដឹកនាំនិងអង្គភាពខ្មែរក្រហមដែលនៅសេសសល់ ពោលគឺអ្នកដែលរត់ដកថយទៅបណ្ដោយព្រំដែនកម្ពុជា–ថៃ។[១០] ស្ថានភាពនៅព្រំដែនកម្ពុជា–ថៃក៏កាន់តែរីកធ្ងន់ធ្ងរឡើងៗ នៅពេលដែលអធិបតេយ្យភាពទឹកដីរបស់ថៃត្រូវបានរំលោភបំពានជាច្រើនលើកច្រើនសារ។ នេះគឺជាហេតុដែលបណ្តាលឱ្យកើតមានការប្រយុទ្ធនិងការប្រឈមមុខគ្នាដោយផ្ទាល់រវាងកងទ័ពវៀតណាមនិងថៃ។ ប្រទេសថៃក៏បានបង្កើនកម្លាំងទ័ពខ្លួន ទិញគ្រឿងសព្វាវុធទំនើបៗ និងបង្កើតរណសិរ្សការទូតប្រឆាំងនឹងវៀតណាមនិងចិន។[៤] បន្ទាប់ពីសន្និសីទសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីសឆ្នាំ១៩៨៩ ក.ប.វ ក៏បានដកខ្លួនចេញពីទឹកដីកម្ពុជា។ នៅទីបំផុត ការប្រឈមប្រយុទ្ធគ្នានៅតំបន់ឥណ្ឌូចិនក៏បានបញ្ចប់បន្ទាប់ពីសន្ធិសញ្ញាសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីសឆ្នាំ១៩៩១ ត្រូវបានចុះ។

មូលហេតុ

[កែប្រែ]

ការមិនចុះសម្រុងគ្នារវាងចិន–សូវៀត

[កែប្រែ]
អត្ថបទដើមចំបង: សង្គ្រាមវៀតណាម and ការបែកបាក់គ្នារវាងចិន–សូវៀត

បន្ទាប់ពីលោកស្តាលីនបានទទួលមរណភាពក្នុងឆ្នាំ១៩៥៣[១១] លោកនីគីតា គ្រូឆេវក៏បានក្លាយជាមេដឹកនាំសហភាពសូវៀតបន្ត។ ការបរិហារនិងការធ្វើវិសុទ្ធកម្មរបស់លោកមកលើស្តាលីន ការចេញនូវគោលនយោបាយកុម្មុយនិស្តមជ្ឈន្តិកនិងគោលនយោបាយការបរទេសរួមគ្នាជាមួយនឹងលោកខាងលិចបានធ្វើឱ្យមេថ្នាក់ដឹកនាំចិនខឹងយ៉ាងខ្លាំងជាមួយនឹងសូវៀត។ ម៉ៅ សេទុងបានដើរតាមមាគ៌ាស្តាលីនដ៏តឹងរឹងជាយូរណាស់មកហើយ ដែលទទូចដល់ការគោរពបុគ្គលិកលក្ខណៈថាជាកម្លាំងបង្រួបបង្រួមជាតិ។ ការមិនយល់ព្រមលើជំនួយបច្ចេកទេសសម្រាប់ការអភិវឌ្ឍន៍អាវុធនុយក្លេអ៊ែរនិងគោលនយោបាយសេដ្ឋកិច្ចមូលដ្ឋានរបស់ចិនបានធ្វើឱ្យសហភាពសូវៀតនិងចិនប្រឆាំងគ្នាកាន់តែខ្លាំងឡើងៗ ដោយប្រទេសទាំងពីរចង់ពង្រីកឥទ្ធិពលកុម្មុយនិស្តខ្លួនទៅទូទាំងពិភពលោក។ បន្ទាប់ពីចលនាឯករាជ្យសកលបានចាប់ផ្តើមកើនកាន់ខ្លាំងឡើងៗក្នុងទស្សវត្តឆ្នាំ១៩៦០ ហើយប្រទេសមួយចំនួនបានធ្លាក់ចូលទៅក្នុងសង្គ្រាមហឹង្សា រដ្ឋមហាអំណាចកុម្មុយនិស្តទាំងពីរនេះ (ចិន–សូវៀត) បានប្រជែងគ្នាដើម្បីឆ្លៀតឱកាសគ្រប់គ្រងលើនយោបាយនៃប្រជាជាតិផ្សេងៗ ឬក្រុមដែលកំពុងប្រយុទ្ធគ្នានៅក្នុងសង្គ្រាមស៊ីវិលនៅតាមប្រទេសដែលទើបនឹងបានទទួលឯករាជ្យ។[១២]

ការវិវឌ្ឍន៍នយោបាយនៅក្នុងអំឡុងពេលសង្គ្រាមវៀតណាម

[កែប្រែ]

សាធារណរដ្ឋប្រជាធិបតេយ្យវៀតណាមបានសម្រេចចូលជាសម្ព័ន្ធមិត្តជាមួយសហភាពសូវៀត។ នៅក្នុងសង្គ្រាមឥណ្ឌូចិនលើកទី២ វៀតណាមបានបញ្ឆេះនិងគាំទ្រកុបកម្មកុម្មុយនិស្តក្នុងប្រទេសកម្ពុជា និងឡាវ ដោយបានអះអាងថាវាគឺជារឿងធម្មតានៃបដិវត្តន៍កុម្មុយនិស្ត ហើយក៏បន្ថែមទៀតថា "ឥណ្ឌូចិនគឺជាអង្គភាពយុទ្ធសាស្ត្រតែមួយ សមរភូមិតែមួយ" ហើយវាគឺជាតួនាទីស្នូលរបស់កងទ័ពប្រជាជនវៀតណាមក្នុងការធ្វើឱ្យសម្រេចបាន។[១៣] ឥទ្ធិពលរបស់ពួកបរទេស (អន្តរជាតិនិយម) មកលើតំបន់ឥណ្ឌូចិនក៏ត្រូវបានឱបរោធន៍ ដោយសារតែតថភាពប្រវត្តិសាស្រ្តនៅក្នុងតំបន់មួយនេះដូចជា "ការប្រឆាំងគ្នាមកចេះចប់មិនចេះហើយរវាងចិននិងយួនហើយម្ខាងទៀតគឺរវាងខ្មែរនិងយួន"។[១៤] ពួកកុម្មុយនិស្តវៀតណាមក៏បានជ្រៀតជ្រែកចូលទៅក្នុងសង្គ្រាមស៊ីវិលរវាងកងយោធពលខេមរភូមិន្ទឡាវ និងចលនាកុម្មុយនិស្តប៉ាថេតឡាវរហូតទាន់តែបង្កើតបាននូវរដ្ឋកុម្មុយនិស្តថ្មីគឺសាធារណរដ្ឋប្រជាធិបតេយ្យប្រជាមានិតឡាវហើយនិង"សន្ធិសញ្ញាមិត្តភាពនិងសហប្រតិបត្តិការ" ដែលបានចុះនៅខែកក្កដា ឆ្នាំ១៩៧៧។ កងទ័ពវៀតណាមដែលឈរជើងជាអចិន្រ្តៃយន៍នៅឡាវបានធានានិងរក្សាផ្លូវផ្គត់ផ្គង់និងតំបន់យុទ្ធសាស្រ្ត (ផ្លូវលំហូជីមិញ)។[១៣] ចាប់ពីឆ្នាំ១៩៥៨ មក កងយោធារបស់វៀតណាមខាងជើងនិងខាងត្បូងក៏បានចាប់ផ្ដើមប្រយុទ្ធគ្នារហូតទាន់តែរីករាលដាលចូលទៅក្នុងតំបន់ព្រៃនៅភាគខាងកើតនៃប្រទេសកម្ពុជាហើយផ្លូវលំហូជីមិញក៏បានបន្តពីទីនោះទៅ។ ចលនាកុម្មុយនិស្តខ្មែរក៏ចាប់ផ្តើមធ្វើប្រតិបត្តិការនៅតំបន់នោះក្នុងអំឡុងទស្សវត្តឆ្នាំ១៩៦០។ ទោះបីជាមានការធ្វើកិច្ចសហប្រតិបត្តិការជាមួយក្រុមកុម្មុយនិស្តវៀតណាមក្តី តែពួកកុម្មុយនិស្តខ្មែរមិនបានប្រកាន់ខ្ជាប់នូវគោលលទ្ធិសង្គមនិយមទំនើបៗនោះទេ ហើយទីបំផុតក៏បានចងសម្ព័ន្ធមិត្តជាមួយចិន។[១៥][១៦]

ការឈ្លានពានរបស់វៀតណាមមកលើប្រទេសកម្ពុជា

[កែប្រែ]
អត្ថបទដើមចំបង: សង្គ្រាមកម្ពុជា–វៀតណាម
ពួកខ្មែរក្រហមបានសម្លាប់ប្រជាជនស្លូតត្រង់អស់ចំនួនប្រមាណពី ១.៦ លាន រហូតដល់ ១.៨ លាននាក់។ ពួកខ្មែរក្រហមបានវាយលុកតាមបណ្តោយព្រំដែនប្រទេសវៀតណាមនិងថែមទាំងបានសម្លាប់ជនជាតិយួនមួយចំនួនខ្លះទៀតផង ដែលជាហេតុនាំឱ្យវៀតណាមវាយចូលឈ្លានពាននិងផ្តួលរលំរបបដ៏ឃោរឃៅមួយនេះ។

បន្ទាប់ពីការដួលរលំនៃទីក្រុងសៃហ្គននិងភ្នំពេញនៅខែមេសានិងឧសភា ឆ្នាំ១៩៧៥ និងការកាន់កាប់ដោយក្រុមកុម្មុយនិស្តនៅឡាវរយៈពេល ៥ ខែក្រោយមក តំបន់ឥណ្ឌូចិនគឺត្រូវបានត្រួតត្រាដោយរបបកុម្មុយនិស្តទាំងស្រុង។ ការប៉ះទង្គិចប្រដាប់អាវុធនៅតាមព្រំដែនរវាងកម្ពុជានិងវៀតណាមក៏បានផ្ទុះឡើងភ្លាមៗ បន្ទាប់ពីកងកម្លាំងខ្មែរក្រហមបានឈ្លានពានលុកលុយភូមិមួយចំនួននៅក្នុងទឹកដីវៀតណាមនិងសម្លាប់ជនស៊ីវិលរាប់រយនាក់។ ការវាយបកមកវិញរបស់វៀតណាមគឺត្រូវប្រព្រឹត្តិទៅនៅខែធ្នូ ឆ្នាំ១៩៧៨, កងកម្លាំងវៀតណាមបានមកដល់ទីក្រុងភ្នំពេញនៅខែមករា ឆ្នាំ១៩៧៩ ហើយទៅដល់ព្រំដែនប្រទេសថៃនៅនិទាឃរដូវនៃឆ្នាំ១៩៧៩។[១៧][៣]

បន្ទាប់ពីបានកាន់កាប់ទឹកដីមួយភាគធំនៃប្រទេសកម្ពុជា, ប្រទេសចិន សហរដ្ឋអាមេរិក និងសហគមន៍អន្តរជាតិភាគច្រើនបានឡើងប្រឆាំងនឹងយុទ្ធនាការរបស់វៀតណាម ចំណែកឯពួកខ្មែរក្រហមដែលនៅសេសសល់ក៏បានតាំងទីជម្រកជាអចិន្ត្រៃយ៍នៅតំបន់ព្រំដែនកម្ពុជា–ថៃ។ នៅក្នុងកិច្ចប្រជុំក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខអង្គការសហប្រជាជាតិ សមាជិកមិនចូលបក្សចំនួន ៧ បានរៀបចំសេចក្តីសម្រេចចិត្តសម្រាប់បទឈប់បាញ់និងការដកទ័ពរបស់វៀតណាម ប៉ុន្តែត្រូវបានបរាជ័យដោយសារតែមានការបដិសេដពីសហភាពសូវៀតនិងឆេកូស្លូវ៉ាគី។ ថៃបានបណ្តោយឱ្យមានវត្តមានក្រុមខ្មែរក្រហមនៅលើទឹកដីរបស់ខ្លួនដោយសារតែពួកគេបានជួយទប់ទល់នឹងកងកម្លាំងវៀតណាមនិងទ័ពព្រៃក្នុងស្រុកប្រទេសថៃ (ពួកកុម្មុយនិស្តថៃ)។ ក្នុងរយៈពេលមួយទស្សវត្តបន្តបន្ទាប់ ខ្មែរក្រហមបានទទួលការគាំទ្រយ៉ាងច្រើនពីសត្រូវរបស់វៀតណាមនិងជាក្រុមដែលគេយកមកប្រើប្រាស់នៅក្នុងនយោបាយដោយប្រទេសថៃ ចិន អាស៊ាន និងសហរដ្ឋអាមេរិកជាដើម។[១៨][១៩]

ការវាយឆ្មក់របស់វៀតណាមនៅតាមព្រំដែនប្រទេសថៃ

[កែប្រែ]
អត្ថបទដើមចំបង: ការវាយឆ្មក់របស់វៀតណាមលើព្រំដែនថៃ

កងកម្លាំងខ្មែរក្រហមបានធ្វើប្រតិបត្តិការពីខាងក្នុងទឹកដីថៃដោយវាយប្រហារមកលើរដ្ឋាភិបាលគាំទ្រហាណូយគឺសាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតកម្ពុជា។ ស្រដៀងគ្នានេះដែរ កងកម្លាំងវៀតណាមបានវាយលុកវិញមកលើមូលដ្ឋានទ័ពខ្មែរក្រហមជាញឹកញាប់នៅខាងក្នុងទឹកដីថៃ។ មិនយូរប៉ុន្មាន កងទ័ពថៃនិងវៀតណាមក៏បានប៉ះទង្គិចនឹងគ្នាជាច្រើនលើកច្រើនសារក្នុងអំឡុងទសវត្សនោះ។[២០]

ជម្លោះចិន–វៀតណាម

[កែប្រែ]
អត្ថបទដើមចំបង: សង្គ្រាមចិន–វៀតណាម

ជាការឆ្លើយតបទៅនឹងការចូលកាន់កាប់ប្រទេសកម្ពុជាដោយវៀតណាម ចិនបានបើកការវាយប្រហារមកលើខេត្តភាគខាងជើងនៃប្រទេសវៀតណាមដោយបានកាន់កាប់ក្រុងមួយចំនួននៅក្បែរព្រំដែន។ នៅថ្ងៃទី៦ ខែមីនា ឆ្នាំ១៩៧៩ ចិនបានប្រកាសថាបេសកកម្មរបស់ពួកគេបានទទួលជោគជ័យហើយរួចក៏ដកកងកម្លាំងយោធាខ្លួនចេញពីប្រទេសវៀតណាម។ នៅក្នុងការវាយប្រហារគ្នាដោយរយៈពេលខ្លីនេះ ប្រទេសទាំងពីរបានអះអាងថាខ្លួនជាអ្នកទទួលជ័យជម្នះ។ ប៉ុន្តែការកាន់កាប់របស់វៀតណាមមកលើកម្ពុជាក្នុងរយៈពេលពេញមួយទស្សវត្តនេះគឺជាមូលហេតុមួយដែលបង្ហាញថាយុទ្ធនាការរបស់ចិនបានទទួលបរាជ័យជាយុទ្ធសាស្រ្ត។ ប៉ុន្តែម្ខាងទៀត ជម្លោះនោះក៏បានបង្ហាញថា ចិនបានទទួលជោគជ័យក្នុងការទប់ស្កាត់ការគាំទ្រពីសូវៀតដល់សម្ព័ន្ធមិត្តវៀតណាមរបស់ខ្លួនដែរ។[២១][២២]

អត្ថបទដើមចំបង: ជម្លោះចិន–វៀតណាម (១៩៧៩–១៩៩១)

កងកម្លាំងប្រទេសទាំងពីរនូវតែបន្តច្បាំងគ្នានៅតាមព្រំដែននិងនៅលើសមុទ្ររហូតដល់អំឡុងឆ្នាំ១៩៩០។ ការប្រយុទ្ធចម្បាំងគ្នានេះគឺមិនមានភាគីណាអាចយកឈ្នះលើភាគីណាមួយនោះទេ។ នៅចុងទស្សវត្តឆ្នាំ១៩៨០ បក្សកុម្មុយនីស្តវៀតណាមបានចាប់ផ្តើមអនុវត្តគោលនយោបាយ"ដូយមូយ" (Doi Moi) (កំណែទម្រង់) និងពិចារណាឡើងវិញនូវគោលនយោបាយចិនជាពិសេស។ ទំនាក់ទំនងអរិភាពដែលអូសបន្លាយពេលយូរជាមួយនឹងប្រទេសចិនត្រូវបានគេទទួលស្គាល់ថាជាការធ្វើឱ្យអន្តរាយដល់កំណែទម្រង់សេដ្ឋកិច្ច សន្តិសុខជាតិ និងអត្ថិភាពរបស់របបប្រទេសទាំងពីរ។ សម្បទាននយោបាយមួយចំនួនបានបើកផ្លូវឱ្យដំណើរការជាធម្មតាវិញនៅឆ្នាំ១៩៩១។[២៣]

ជម្លោះក្នុងតំបន់

[កែប្រែ]

មើលផងដែរ

[កែប្រែ]

ឯកសារយោង

[កែប្រែ]
  1. ↑ ១,០ ១,១ Spencer C. Tucker, Encyclopedia of the Vietnam War: A Political, Social, and Military History, p.155
  2. ↑ "Chuyên đề 4 CÔNG TÁC TÌM KIẾM, QUY TẬP HÀI CỐT LIỆT SĨ TỪ NAY ĐẾN NĂM 2020 VÀ NHỮNG NĂM TIẾP THEO, datafile.chinhsachquandoi.gov.vn/Quản%20lý%20chỉ%20đạo/Chuyên%20đề%204.doc". Archived from the original on 2023-04-04. Retrieved 2020-07-04.
  3. ↑ ៣,០ ៣,១ "Vietnam War - Facts, information and articles about The Vietnam War" (in American English). HistoryNet. Retrieved March 31, 2018.
  4. ↑ ៤,០ ៤,១ William S. Turley, Jeffrey Race (1980). "The Third Indochina War". Foreign Policy (38): 92–116.
  5. ↑ "Chinese Communist Party: The Leaders of the CPSU are the Greatest Splitters of Our Times". Modern History Sourcebook. Fordham University. February 4, 1964. Retrieved March 11, 2018.
  6. ↑ Kelvin Rowley. "Second Life, Second Death: The Khmer Rouge After 1978" (PDF). Swinburne University of Technology. Archived from the original (PDF) on February 16, 2016. Retrieved March 11, 2018. {{cite web}}: More than one of |archivedate= and |archive-date= specified (help); More than one of |archiveurl= and |archive-url= specified (help)
  7. ↑ "1978-1979 - Vietnamese Invasion of Cambodia". GlobalSecurity. Retrieved March 11, 2018.
  8. ↑ Bernard K. Gordon (September 1986). "The Third Indochina Conflict". Foreign Affairs (Fall 1986). Retrieved on March 11, 2018.
  9. ↑ "The 1979 campaign" (PDF). All Partners Access Network. Archived from the original (PDF) on កក្កដា 6, 2020. Retrieved March 31, 2018.
  10. ↑ "Viets shell Cambodian positions..." January 2, 1985. Retrieved March 11, 2018.
  11. ↑ "Joseph Stalin dies - Mar 05, 1953 - HISTORY.com". HISTORY.com. http://www.history.com/this-day-in-history/joseph-stalin-dies. 
  12. ↑ Harry Powell. "Chinese Communist Critiques of Soviet Society". Encyclopedia of Anti-Revisionism. Retrieved March 11, 2018.
  13. ↑ ១៣,០ ១៣,១ Carlyle A. Thayer. "SECURITY ISSUES IN SOUTHEAST ASIA: THE THIRD INDOCHINA WAR". SCRIBD. Retrieved March 31, 2018.
  14. ↑ Christopher E. Goscha. "Vietnam, the Third Indochina War and the meltdown of Asian internationalism, p. 161" (PDF). UQAM - Université du Québec à Montréal. Retrieved March 31, 2018.
  15. ↑ William S. Turley (2008-10-17). The Second Indochina War: A Concise Political and Military History. ល.ស.ប.អ. 9780742557451. https://books.google.com/books?id=1be-AAAAQBAJ&pg=PA21&lpg=PA21&dq=Second+Indochina+War+cambodia#v=onepage។ បានយកមក March 31, 2018. 
  16. ↑ "America's Vietnam War in Indochina War in Cambodia". US History. Retrieved March 31, 2018.
  17. ↑ Kevin Doyle (September 14, 2014). "Vietnam's forgotten Cambodian war". BBC News (BBC). https://www.bbc.com/news/world-asia-29106034។ បានយកមក March 31, 2018. 
  18. ↑ Ted Galen Carpenter. "U.S. Aid to Anti-Communist Rebels: The "Reagan Doctrine" and Its Pitfalls" (PDF). Cato Institute. Retrieved March 31, 2018.
  19. ↑ Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named max
  20. ↑ "Vietnam, Thai clash continues". Star News. June 25, 1980. Archived from the original on មីនា 8, 2021. Retrieved March 31, 2018.
  21. ↑ "The Third Indochina War". Global Security. Retrieved March 11, 2018.
  22. ↑ Elleman, Bruce A. (2001). Modern Chinese Warfare, 1795-1989. Routledge. p. 297. ល.ស.ប.អ. 978-0415214742. https://archive.org/details/modernchinesewar00elle. 
  23. ↑ Le Hong Hiep (June 26, 2013). "Vietnam's Domestic–Foreign Policy Nexus: Doi Moi, Foreign Policy Reform, and Sino Vietnamese Normalization". Asian Politics & Policy 5 (3): 387–406. DOI:10.1111/aspp.12035.