អក្សរសុខោទ័យ
អក្សរសុខោទ័យ ដែលត្រូវបានគេស្គាល់ផងដែរថាជា អក្សរបុរាណថៃ និង អក្ខរក្រមរាមខាំហែង ជា អក្សរព្រហ្មីមានដើមកំណើតក្នុង នគរសុខោទ័យ ។ អក្សរនេះត្រូវបានគេរកឃើញនៅលើ សិលាចារឹក រាមកំហែង និង សិលាចារឹក Lö Thai ។ [១]
ប្រវត្តិសាស្ត្រ
[កែប្រែ]ប្រភពដើម
[កែប្រែ]អក្សរសុខោទ័យត្រូវបានផ្អែកលើទម្រង់ អក្សរខ្មែរ ដែលត្រូវបានបង្កើតឡើងដោយការបំបែក ការកាត់ចេញ និងការដកចេញពីអក្សរខ្មែរដើម។ [២] អ្នកប្រាជ្ញ Michel Ferlus បានបង្ហាញថា ភាពប្លែកនៃអក្សរថៃបុរាណ និងសម័យទំនើបអាចពន្យល់បានតែដោយភាពមិនគ្រប់គ្រាន់ និងចន្លោះប្រហោងនៃអក្សរខ្មែរបុរាណ ជាពិសេសអក្សរខ្មែរមុនអង្គរ។ [៣] អក្សរសុខោទ័យត្រូវបានគេបញ្ជាក់ជាលើកដំបូងលើអក្សររាមខាំង ដែលចុះកាលបរិច្ឆេទចន្លោះឆ្នាំ ១២៨៣ ដល់ ១២៩០ ប៉ុន្តែវាជាលទ្ធផលនៃការកែប្រែអក្សរមុនដែលមិនមានការបញ្ជាក់ដោយផ្អែកលើអក្សរខ្មែរ។ Ferlus ទ្រឹស្ដីថា អក្សរដែលមានពីមុនប្រហែលជាត្រូវបានបង្កើតឡើងក្នុងកំឡុងសម័យមុនអង្គរ (សតវត្សទី 7 ដល់ទី 8) ដែលប្រហែលជា 4 សតវត្សមុនជាងភាពជាក់លាក់នាពេលបច្ចុប្បន្ន។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ លទ្ធភាពមួយទៀតគឺថា អក្សរខ្មែរមុនសម័យអង្គរអាចមានរយៈពេលមួយរយៈនៅជាយក្រុងនៃអរិយធម៌ខ្មែរ។ អក្សរតៃដំបូងនេះត្រូវតែមានចំណុចខ្វះខាតដូចគ្នាទៅនឹងអក្សរខ្មែរដែរ ប៉ុន្តែអក្សរតៃបានណែនាំការច្នៃប្រឌិតដូចជាការបន្សាំ ឬការកែប្រែអក្សរដើម្បីបង្កើតអក្សរថ្មីសម្រាប់សំឡេងដែលមិនត្រូវបានតំណាងដោយអក្សរខ្មែរ។ [៣] តាមទំនៀមទម្លាប់ថៃ អក្សរសុខោទ័យត្រូវបានបង្កើតឡើងក្នុងឆ្នាំ១២៨៣ ដោយ ព្រះបាទរាមខេមហាំងមហារាជ ( ថៃ: พ่อขุนรามคำแหงมหาราช ) [៤]
Ferlus បែងចែកអក្សរតៃដែលមានដើមកំណើតខ្មែរជាពីរក្រុម៖ អក្សរកណ្តាល រួមមានអក្សរបុរាណ (សុខោទ័យ ,ហ្វាកខាំម ) និងអក្សរទំនើប ( ថៃ, ឡាវ ) និងអក្សរកាត់នៃជនជាតិតៃ វៀតណាម ( តៃដាំ ,តៃដុន, តៃដែង, តៃយ៉ូ និង តៃបៅ)។ [៣] លោក Ferlus ណែនាំថា ជនជាតិតៃ ទាំងអស់បានប្រកាន់យកគំរូនៃការសរសេរដំបូងដូចគ្នា ដែលខ្ចីពីជនជាតិខ្មែរ តាមរយៈការទំនាក់ទំនងសាមញ្ញៗក្នុងពេលផ្លាស់ប្តូរគ្នា ដោយមិនមានការរៀនសូត្រត្រឹមត្រូវ។ ក្រោយមក ពួកតៃបានធ្វើចំណាកស្រុក និងកាន់កាប់ផ្នែកធំនៃអាស៊ីអាគ្នេយ៍។ ជនជាតិតៃដែលឆ្ពោះទៅទិសខាងត្បូង (ដែលគេស្គាល់ថាជាជនជាតិថៃ ឬសៀម) បានរអិលចូលទៅក្នុងព្រំប្រទល់នៃ ដែនអង្គរ ជាកន្លែងដែលពួកគេបានបង្កើតនគរសុខោទ័យ។ អក្សរថៃសម័យដើមត្រូវបានគេធ្វើជាភាសាខ្មែរក្នុងអំឡុងពេលទំនាក់ទំនងថ្មីនេះជាមួយនឹងខ្មែរ ដែលជាលទ្ធផលអក្សរសុខោទ័យ។ លក្ខណៈដូចជាលំដាប់អក្ខរក្រម និងលេខត្រូវបានខ្ចីពីអក្សរខ្មែរ។ និមិត្តសញ្ញាស្រៈមួយចំនួនបានផ្លាស់ប្តូរតម្លៃ ដើម្បីកុំឱ្យមានការអានផ្ទុយគ្នារវាងភាសាថៃ និងភាសាខ្មែរ។ អក្សរកាត់នៅតែរក្សាលក្ខណៈជាច្រើននៃអក្សរបុព្វកាល ដូចជាតម្លៃសំឡេងមុនសម័យអង្គរនៃអក្សរខ្លះ កង្វះលំដាប់អក្ខរក្រម និងកង្វះលេខ។ [៣] យោងតាមលោក Anthony Diller ការច្នៃប្រឌិតដែលរកឃើញនៅក្នុងអក្សរសិល្ប៍សុខោទ័យ បើប្រៀបធៀបនឹងអក្សរខ្មែរ បង្ហាញថាអក្សរជាប្រព័ន្ធដែលបានគ្រោងទុក និងបង្រួបបង្រួម។ [៥]
រីករាលដាលនិងកូនចៅ
[កែប្រែ]បន្ទាប់ពីការបង្កើតឡើង អក្សរសុខោទ័យបានរីករាលដាលដល់នគរតៃនៃ ឡានឆាង (លាវ) ឡានណា និង អយុធ្យា ។ សិលាចារឹកសុខោទ័យចំណាស់ជាងគេដែលរកឃើញនៅ ឡាំប៉ាង (លានណា) ស្ទើរតែដូចគ្នាបេះបិទទៅនឹងសិលាចារឹកដំបូងបំផុតដែលរកឃើញនៅ សុខោទ័យ ។ សិលាចារឹកនេះមានដើមកំណើតនៅ ឡាំភូន ប៉ុន្តែត្រូវបានគូរដោយព្រះសង្ឃសុខោទ័យ ដែលប្រហែលជាណែនាំអក្សរសុខោទ័យដល់ឡានណា។ ស្គ្រីបបានផ្លាស់ប្តូរខ្លះៗតាមពេលវេលា ព្រោះវារីករាលដាលពាសពេញតំបន់ទៅខាងជើង និងខាងត្បូង។ យោងតាម Finot (1959) ឧទាហរណ៍ដំបូងបំផុតនៃអក្សរសុខោទ័យដែលរកឃើញនៅ ហ្លួងព្រះបាង មានកាលបរិច្ឆេទពីឆ្នាំ 1548 នៃគ.ស. 265 ឆ្នាំបន្ទាប់ពីសិលាចារឹក រាមកំហែង។ [៤]
អក្សរសុខោទ័យបានផ្លាស់ប្តូរតិចតួចនៅពេលវាលាតត្រដាងទៅទិសខាងត្បូង ព្រោះ អក្សរថៃ សម័យបច្ចុប្បន្នបានផ្លាស់ប្តូរតិចតួចពីអក្សរសុខោទ័យ។ [៤] អក្សរសុខោទ័យបានបង្កើតទៅជាអក្សរថៃនៅបាត ទន្លេចៅប្រាយ៉ា ព្រោះការអភិវឌ្ឍនេះអាចត្រូវបានគេតាមដានក្នុងរយៈពេលជាច្រើនសតវត្សបន្ទាប់។ [១] ក្នុងរជ្ជកាលរបស់ ស្តេចលីតៃ នៅចុងសតវត្សទី 14 អ្នកដែលចេះអក្សរនៅតែស្គាល់អក្សរខ្មែរ ដូច្នេះហើយបានបដិសេធមិនសរសេរជាអក្សរសុខោទ័យទេ។ ដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហានេះ អក្សរនេះត្រូវបានកែប្រែឱ្យកាន់តែស្រដៀងនឹងអក្សរខ្មែរតាមរបៀបដែលស្រៈសរសេរ។ [៦] ការផ្លាស់ប្តូរដែលត្រូវបានណែនាំនេះបានធ្វើឱ្យមានការសរសេរអក្សរថ្មីនៅក្នុងឆ្នាំ 1375 ដែលមានឈ្មោះថា "អក្សរស្ដេចលីថៃ" ។ អក្សរនេះសរសេរសញ្ញាស្រៈខាងលើ ខាងក្រោម មុន ឬក្រោយព្យញ្ជនៈដំបូង។ នៅឆ្នាំ ១៦៨០ អក្សរនេះត្រូវបានទទួលជោគជ័យដោយ "អក្សរស្តេច ណារៃ " ដែលត្រូវបានបង្កើតឡើង និងរក្សាទុកជាអក្សរថៃសម័យទំនើបនាពេលបច្ចុប្បន្ននេះ។ [៧]
នៅភាគខាងជើង អក្សរបានផ្លាស់ប្តូរគួរឱ្យកត់សម្គាល់ ខណៈដែលវាបានវិវត្តទៅជា អក្សរហ្វាកខាំ ។ [៤] អក្សរ ហ្វាកខាំត្រូវបានគេប្រើយ៉ាងទូលំទូលាយនៅក្នុងអាណាចក្រ ឡានណាចន្លោះដើមសតវត្សទី ១៥ និងចុងសតវត្សទី ១៦។ [៨] អក្សរនៃអក្សរហ្វាកខមបានពន្លូត និងរាងជ្រុងបន្តិច ជាជាងការ៉េ និងកាត់កែង ដូចបុព្វបុរសរបស់វា អក្សរសុខោទ័យ។ អក្សរជាច្រើនមាន "កន្ទុយ" គួរឱ្យកត់សម្គាល់ដែលលាតសន្ធឹងខាងលើនិងខាងក្រោមបន្ទាត់សរសេរសំខាន់។ [៤]
-
ពីសិលាចារឹក រាមកំហែង -
សិលាចារឹករាមកំហែង -
សិលាចារឹករាមកំហែង
លក្ខណៈ
[កែប្រែ]អក្សរសុខោទ័យត្រូវបានសរសេរពីឆ្វេងទៅស្តាំ។ ស្គ្រីបមិនប្រើ គម្លាតពាក្យ អក្សរធំ ឬការឈប់ពេញលេញនៅចុងបញ្ចប់នៃប្រយោគទេ។ អក្សរមានព្យញ្ជនៈចំនួន ៣៩ ។ [៧] អក្សរសុខោទ័យបានបង្ហាញការបង្កើតថ្មីចំនួនបួនធៀបនឹងអក្សរខ្មែរ។ ការបង្កើតថ្មីដំបូងគឺការបញ្ចូលអក្សរថ្មីជាច្រើន ដើម្បីសម្រួលភាពផ្ទុយគ្នានៃសូរសព្ទតៃ ដែលមិនត្រូវបានធ្វើឡើងដោយអក្សរខ្មែរ។ ទាំងនេះរួមមាន /e/ និង /ae/, /pʰ/ និង /f/, និង /kʰ/ និង /x/។ អក្សរថ្មីត្រូវបានបង្កើតឡើងដោយការកែប្រែអក្សរដែលប្រើសម្រាប់សំឡេងស្រដៀងគ្នាដោយបន្ថែមឧទាហរណ៍កន្ទុយ ឬការចូលបន្ទាត់ទៅអក្សរ។ [៥] អក្សរសុខោទ័យត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជាអក្សរដំបូងគេក្នុងលោកដែលបានដាក់ សញ្ញាសម្គាល់សំឡេង ដើម្បីបង្ហាញពីសំនៀងប្លែកៗ ដែលខ្វះភាសាមន-ខ្មែរ ( ភាសាអូស្ត្រូអាសៀទិក ) និង ភាសាឥណ្ឌូ-អារីយ៉ាន ដែលប្រើអក្សរដូនតាដល់សុខោទ័យ។ [៥] ការបន្ថែមមួយទៀតគឺជាចង្កោមព្យញ្ជនៈដែលត្រូវបានសរសេរផ្តេក និងជាប់គ្នានៅលើបន្ទាត់មួយ ជាជាងការសរសេរព្យញ្ជនៈទីពីរនៅក្រោមទីមួយ។ [៥]
ព្យញ្ជនៈ
[កែប្រែ]| Consonant Listing | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
ก [k]
|
ข [kʰ]
|
ฃ [x]
|
ค [g]
|
ฅ [ɣ]
|
ฆ [g]
|
ง [ŋ]
| |
จ [tɕ]
|
ฉ [tɕʰ]
|
ช [dʑ]
|
ซ [z~ʑ]
|
ฌ does not exist | ญ [ɲ]
| ||
ฎ [ʔd]
|
ฏ [t]
|
ฐ [tʰ]
|
ฑ does not exist | ฒ does not exist | ณ [n]
| ||
ด [ʔd]
|
ต [t]
|
ถ [tʰ]
|
ท [d]
|
ธ [d]
|
น [n]
| ||
บ [ʔb]
|
ป [p]
|
ผ [pʰ]
|
ฝ [f]
|
พ [b]
|
ฟ [v]
|
ภ [b]
|
ม [m]
|
ย [j]
|
ร [r]
|
ล [l]
|
ว [w]
|
ศ [s]
|
ษ [s]
|
ส [s]
|
ห [h]
|
| ฬ does not exist | อ [ʔ]
|
ฮ does not exist | |||||
តួលេខ
[កែប្រែ]| បញ្ជីរាយនាម | |||
|---|---|---|---|
ហុង [ŋ̊] </img>
|
ញ [ɲ̊] </img>
|
หน [n̥] </img>
|
ម៉ [ម̥] </img>
|
ហៃ [j̊] </img>
|
ហ [r̥] </img>
|
ល [l̥] </img>
|
หว [w̥] </img>
|
យ [ʔj] </img>
|
|||
លេខ
[កែប្រែ]ខាងក្រោមនេះជាលេខនៃអក្សរសុខោទ័យ ដែលត្រូវបានខ្ចីពី លេខខ្មែរ ។ [៣]
| ការចុះបញ្ជីលេខ | ||||
|---|---|---|---|---|
០ </img></br>0 |
១ </img></br> ១ |
2 </img></br> ២ |
៣ </img></br> ៣ |
៤ </img></br> ៤ |
៥ </img></br> ៥ |
๖ </img></br> ៦ |
๗ </img></br> ៧ |
๘ </img></br> ៨ |
๙ </img></br> ៩ |
ស្រៈ
[កែប្រែ]ស្គ្រីបបានសរសេរសញ្ញាស្រៈនៅលើបន្ទាត់សំខាន់ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ការច្នៃប្រឌិតថ្មីនេះបានបាត់បង់ការប្រើប្រាស់មិនយូរប៉ុន្មានទេ។ [៤] នៅសតវត្សទីដប់ប្រាំ ព្យញ្ជនៈស្រៈជាច្រើនត្រូវបានបន្ថែមទៅក្នុងអក្សរសុខោទ័យមុន ដូចដែលមាននៅក្នុងសិលាចារឹករាមខាំហាំង ដើម្បីសរសេរស្រៈទាំងអស់ ដែលខ្លះត្រូវបានចាត់ទុកជាស្រៈដែលមាននៅក្នុងអក្សរមុន ដែលមានសញ្ញាច្បាស់លាស់។ [៥]
| ស្រៈឯករាជ្យ | |||
|---|---|---|---|
| ស្រៈឯករាជ្យ | សមមូលទំនើប | ព្យាង្គគំរូ | |
| ស្រះ អ៊ិ | អ៊ី | អ៊ីក </img>
| |
| សារ៉ាអ៊ី
ស |
[iː] | អ៊ី | ទៀត។ </img>
|
| សារ៉ាអឺ
សាអ៊ូ/សួ |
[ɯ(ː)] | អួយ | អ៊ីក </img>
|
វចនានុក្រម
[កែប្រែ]| វចនានុក្រម | មុខងារ | សមមូលទំនើប | ឧទាហរណ៍ |
|---|---|---|---|
 </img>
|
បង្ហាញពីការចាប់ផ្តើមនៃអត្ថបទ | ๏ | </img> </img> </img>๏ គុ
|
 </img>
|
តំណាងឱ្យសំឡេង croaky | យ |  </img> </img>
|
 </img>
|
តំណាងឱ្យសម្លេងដកដង្ហើម | ้ |  </img> </img>
|
ឯកសារយោង
[កែប្រែ]- ↑ ១,០ ១,១ Lorrillard, Michel (2009-03-31). "Scripts and History : the Case of Laos". Senri Ethnological Studies 74. DOI:10.15021/00002575.
- ↑ Hartmann, John F. (1986). "Varieties of Tai Dam Scripts". Crossroads: An Interdisciplinary Journal of Southeast Asian Studies 3 (1): 97–103.
- ↑ ៣,០ ៣,១ ៣,២ ៣,៣ ៣,៤ Ferlus, Michel (Sep 1999). "Sur l'ancienneté des écritures thai d'origine indo-khmère".
- ↑ ៤,០ ៤,១ ៤,២ ៤,៣ ៤,៤ ៤,៥ Hartmann, John F. (1986). "The spread of South Indic scripts in Southeast Asia".
- ↑ ៥,០ ៥,១ ៥,២ ៥,៣ ៥,៤ Diller, Anthony V.N. (1996). "Thai orthography and the history of marking tone": 228–248. Retrieved on 2024-08-26.
- ↑ Virunhaphol, Farida (2017). "Designing Khom Thai Letterforms for Accessibility (Doctoral dissertation). University of Huddersfield".
- ↑ ៧,០ ៧,១ Danvivathana, Nantana (1981). "THE THAI WRITING SYSTEM".
- ↑ Lorrillard, Michel (Jan 2004). "The Diffusion of Lao Scripts. The literary heritage of Laos".