ಅಕ್ಕನ ಬಸದಿ

ಹೊಯ್ಸಳ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದ ರಾಜ ವೀರ ಬಲ್ಲಾಳ -೨ ರ ಆಳ್ವಿಕೆಯಲ್ಲಿ ಕ್ರಿ.ಶ. ೧೧೮೧ ಯಲ್ಲಿ ನಿರ್ಮಿಸಲಾದ ಅಕ್ಕನ ಬಸದಿ ( ಅಕ್ಕನ ಬಸದಿ, "ಅಕ್ಕ" ದೇವಾಲಯ, ಬಸದಿಯನ್ನು ಬಸ್ತಿ ಎಂದು ಸಹ ಉಚ್ಚರಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ) ಜೈನ ದೇವಾಲಯವಾಗಿದೆ (ಬಸದಿ).ಇದು ಶ್ರವಣಬೆಳಗೊಳದಲ್ಲಿದೆ ಬಸದಿಯನ್ನು ಹೊಯ್ಸಳ ರಾಜನ ಆಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ ಮಂತ್ರಿಯಾಗಿದ್ದ ಚಂದ್ರಮೌಳಿಯ ಪತ್ನಿ ಅಚ್ಚಿಯಕ್ಕ (ಅಚಲ ದೇವಿ ಎಂದೂ ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ) ಎಂಬ ಭಕ್ತ ಜೈನ ಮಹಿಳೆ ನಿರ್ಮಿಸಿದಳು. ದೇವಾಲಯದ ಮುಖ್ಯ ದೇವತೆ ಇಪ್ಪತ್ತಮೂರನೆಯ ಜೈನ ತೀರ್ಥಂಕರ ಪಾರ್ಶ್ವನಾಥ.^{[೧][೨][೩]} ಈ ದೇವಾಲಯವನ್ನು ಭಾರತೀಯ ಪುರಾತತ್ವ ಸರ್ವೇಕ್ಷಣೆಯ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಪ್ರಾಮುಖ್ಯತೆಯ ಸ್ಮಾರಕವಾಗಿ ರಕ್ಷಿಸಲಾಗಿದೆ.^[೪] ಇದು ಶ್ರವಣಬೆಳಗೊಳದ ಸ್ಮಾರಕಗಳ ಗುಂಪಿನಲ್ಲಿರುವ ಇತರ ದೇವಾಲಯಗಳೊಂದಿಗೆ ಭಾರತದ ಪುರಾತತ್ವ ಸಮೀಕ್ಷೆಯ ಆದರ್ಶ ಸ್ಮಾರಕದ ಭಾಗವಾಗಿದೆ.^[೫]

ದೇವಾಲಯದ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪ

ಶ್ರವಣಬೆಳಗೊಳದ ಅಕ್ಕನ ಬಸದಿಯ ಪಾರ್ಶ್ವ ನೋಟ

ಶ್ರವಣಬೆಳಗೊಳದ ಅಕ್ಕನ ಬಸದಿಯಲ್ಲಿ ವೇಸರ ಶಿಖರದ ಮೇಲೆ (ದೇಗುಲದ ಮೇಲಿರುವ ಗೋಪುರ) ಕೀರ್ತಿಮುಖದ ಅಲಂಕಾರ

ಕಲಾ ಇತಿಹಾಸಕಾರ ಆಡಮ್ ಹಾರ್ಡಿ ಪ್ರಕಾರ, ಬಸದಿಯು ಸರಳವಾದ ಏಕ ದೇಗುಲವಾಗಿದ್ದು, ಮೇಲ್ವಿನ್ಯಾಸ ( ಏಕಕೂಟ ವಿಮಾನ ^[೬] ) ಮುಚ್ಚಿದ ಸಭಾಂಗಣದೊಂದಿಗೆ ( ಮಂಟಪ ) ನಿರ್ಮಾಣವಾಗಿದೆ. ಬಳಸಿದ ವಸ್ತು ಮೃದುವಾದ ಬಳಪದ ಕಲ್ಲು.^[೭] ಗರ್ಭಗೃಹ ದಲ್ಲಿ ( ಗರ್ಭಗೃಹ ) ತೀರ್ಥಂಕರ ಪಾರ್ಶ್ವನಾಥನ (ಏಳು ತಲೆಯ ಹಾವಿನ ಮೇಲಾವರಣದ ಅಡಿಯಲ್ಲಿ) ನಿಂತಿರುವ ಚಿತ್ರಣವನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದು, ಮುಂಭಾಗದ ( ವೆಸ್ಟಿಬುಲ್ ಅಥವಾ ಸುಕನಾಸಿ ) ಮೂಲಕ ಸಭಾಂಗಣಕ್ಕೆ ಸಂಪರ್ಕಿಸುತ್ತದೆ. ಹೊರಗಿನಿಂದ, ಸಭಾಂಗಣದ ಪ್ರವೇಶದ್ವಾರವು ಮುಖಮಂಟಪದ ಮೂಲಕ ಇದೆ, ಅದರ ಮೇಲ್ಕಟ್ಟು ಚಾಕಿಯ ತಿರುಗಿದ ಅರ್ಧ ಸ್ತಂಭಗಳಿಂದ ಬೆಂಬಲಿತವಾಗಿದೆ. ಕಲಾ ಇತಿಹಾಸಕಾರರಾದ ಪರ್ಸಿ ಬ್ರೌನ್ ಮತ್ತು ಗೆರಾರ್ಡ್ ಫೊಕೆಮಾ ಅವರ ಪ್ರಕಾರ, ಈ ಎಲ್ಲಾ ವೈಶಿಷ್ಟ್ಯಗಳು ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಹೊಯ್ಸಳ ದೇವಾಲಯಗಳಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬರುತ್ತವೆ.^[೮][೯] ಇತಿಹಾಸಕಾರ ಕಾಮತ್ ಅವರ ಪ್ರಕಾರ, ಬಳಪದ ಕಲ್ಲನ್ನು ಮೂಲ ಕಟ್ಟಡ ಸಾಮಗ್ರಿಯಾಗಿ ಬಳಸುವುದು ಹೊಯ್ಸಳರು ತಮ್ಮ ಪೂರ್ವವರ್ತಿಗಳಾದ ಪಶ್ಚಿಮ ಚಾಲುಕ್ಯರಿಂದ ಅಳವಡಿಸಿಕೊಂಡ ತಂತ್ರವಾಗಿತ್ತು.^[೧೦] ಪೂರ್ವಕ್ಕೆ ಎದುರಾಗಿರುವ ದೇವಾಲಯವು ಆವರಣ ಗೋಡೆಯಿಂದ ( ಪ್ರಕಾರ ) ಸುತ್ತುವರಿದಿದೆ, ಆದರೆ ಪ್ರವೇಶದ್ವಾರವು ದಕ್ಷಿಣದಲ್ಲಿದೆ. ಜೈನ ಬಸದಿಯ ವಿಶಿಷ್ಟವಾದ, ದೇವಾಲಯದ ಹೊರ ಗೋಡೆಗಳು ಸರಳವಾಗಿದ್ದು, ಇದು ಸುಂದರ ಸ್ವರೂಪವನ್ನು ನೀಡುತ್ತದೆ. ದೇವಾಲಯವು ಐದು ಅಚ್ಚುಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿರುವ ತಳಹದಿಯ ( ಅಧಿಷ್ಠಾನ ) ಮೇಲೆ ನಿಂತಿದೆ.^[೨]

ದೇಗುಲದ ಮೇಲಿರುವ ಗೋಪುರ ( ಶಿಖರ ) ಸರಳವಾಗಿದೆ. ಆದಾಗ್ಯೂ, ಪೂರ್ವ ಭಾಗದಲ್ಲಿ ಒಂದು ಪ್ರಕ್ಷೇಪಣದಲ್ಲಿ ಕೆತ್ತಲ್ಪಟ್ಟ ಒಂದು ಶಿಲ್ಪವು ಉಬ್ಬುಶಿಲ್ಪದಲ್ಲಿದೆ, ಅದು ಸಂತನೊಬ್ಬನು ತನ್ನ ಪರಿಚಾರಕರೊಂದಿಗೆ ( ಯಕ್ಷ, ಪರೋಪಕಾರಿ ಶಕ್ತಿಗಳು) ಎರಡೂ ಬದಿಗಳಲ್ಲಿ ನಿಂತಿರುವ ಮತ್ತು ಅವನ ತಲೆಯ ಮೇಲೆ ಕೀರ್ತಿಮುಖ (ಕಾಲ್ಪನಿಕ ಮೃಗ) ವನ್ನು ಚಿತ್ರಿಸುತ್ತದೆ. ಇದು ನೈಪುಣ್ಯದ ಕೆಲಸ. ಗೋಪುರವು ಮೂರು ಹಂತಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿದೆ, ಪ್ರತಿ ಆರೋಹಣ ಹಂತವು ಎತ್ತರದಲ್ಲಿ ಕಡಿಮೆಯಾಗುತ್ತಾ ಹೋಗುತ್ತದೆ. ಮೂರನೇ ಹಂತದ ಮೇಲೆ ಗುಮ್ಮಟದಂತಹ ರಚನೆಯಿದೆ. ಇದು ಸುಮಾರು 2x2 ಚದರಮೀಟರ್ ( ಅಮಲಕಾ, "ಹೆಲ್ಮೆಟ್" ನಂತಹ ರಚನೆ) ನೆಲದ ಮೇಲ್ಮೈ ವಿಸ್ತೀರ್ಣದೊಂದಿಗೆ ದೇವಾಲಯದ ಅತಿದೊಡ್ಡ ಶಿಲ್ಪಕಲೆಯಾಗಿದೆ. ಗುಮ್ಮಟದ ಆಕಾರವು ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ದೇವಾಲಯದ ಆಕಾರವನ್ನು ಅನುಸರಿಸುತ್ತದೆ (ಚದರ ಅಥವಾ ನಕ್ಷತ್ರದ ಆಕಾರ).^[೧೧] ಮುಖಮಂಟಪವು ಚಿಕ್ಕ ಗೋಪುರವನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ, ಇದು ದೇವಾಲಯದ ಮೇಲಿರುವ ಮುಖ್ಯ ಗೋಪುರದ ವಿಸ್ತರಣೆಯಂತೆ ಕಾಣುತ್ತದೆ. ಗೆರಾರ್ಡ್ ಫೊಕೆಮಾ ಇದನ್ನು ಮುಖ್ಯ ಗೋಪುರದ "ಮೂಗು" ಎಂದು ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ.^[೧೨] ಸಭಾಮಂಟಪವು ಧರಣೇಂದ್ರ ಮತ್ತು ಪದ್ಮಾವತಿ ಎಂಬ ಯಕ್ಷರ ಎರಡು ಪ್ರತ್ಯೆಕ ಶಿಲ್ಪಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿದೆ. ದ್ವಾರ ಮತ್ತು ಗರ್ಭಗುಡಿಯ ಬಾಗಿಲಿನ ಮೇಲಾಧಾರ ಮತ್ತು ಮೇಲ್ಚಾವಣಿ ಅಲಂಕಾರಿಕವಾಗಿವೆ ಮತ್ತು ಎರಡೂ ಬದಿಗಳಲ್ಲಿ ರಂದ್ರ ಪರದೆಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿವೆ. ಸಭಾಂಗಣದ ಮೇಲ್ಚಾವಣಿ ಯನ್ನು ಕೇಂದ್ರೀಯವಾಗಿ ಇರಿಸಲಾಗಿರುವ ನಾಲ್ಕು ದೊಡ್ಡ ತಿರುಗುವ, ಗಂಟೆಯ ಆಕಾರದ ಮತ್ತು ಹೊಳಪು ಮಾಡಿದ ಕಂಬಗಳಿಂದ ಬೆಂಬಲಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ, ಅದು ಮೇಲ್ಚಾವಣಿಯನ್ನು ಒಂಬತ್ತು ವಿಭಾಗಗಳಾಗಿ ವಿಭಜಿಸುತ್ತದೆ. ಈ ವಿಭಾಗಗಳು ಛಾವಣಿಗಳಿಗೆ ಮೆರುಗನ್ನು ನೀಡಿವೆ.^{[೨][೧೨]}.

• 
  ಅಲಂಕೃತ ಮುಚ್ಚಿದ ಮಂಟಪ, ಅದರ ಚಾವಣಿಯ ಚಾವಣಿಯನ್ನು ಚಾಕಿಯನ್ನು ತಿರುಗಿಸಿದ ಗಂಟೆಯ ಆಕಾರದ ಕಂಬಗಳು ಬೆಂಬಲಿಸುತ್ತವೆ
• 
  ಅಕ್ಕನ ಬಸದಿಯಲ್ಲಿ ಅಲಂಕಾರಿಕ ಚಾವಣಿ
• 
  ಅಲಂಕಾರಿಕ ಬೇ ಸೀಲಿಂಗ್
• 
  ಮಂತ್ರಿ ಚಂದ್ರಮೌಳಿಯ ಪತ್ನಿ ಅಚ್ಚಿಯಕ್ಕನ ಕೋರಿಕೆಯ ಮೇರೆಗೆ ರಾಜ ವೀರ ಬಲ್ಲಾಳ II ರ ಹಳೆಯ ಕನ್ನಡ ಅನುದಾನ ಶಾಸನ (ಕ್ರಿ.ಶ. 1182).
• 
  ಅಕ್ಕನ ಬಸದನ ಮುಖಮಂಟಪದ ಪ್ರವೇಶದ್ವಾರವು ಬದಿಯಲ್ಲಿ ಹಳೆಯ ಕನ್ನಡ ಶಾಸನದೊಂದಿಗೆ ಅರ್ಧ ಕಂಬಗಳಿಂದ ಬೆಂಬಲಿತವಾಗಿದೆ.
• 
  ಏಳು ತಲೆಯ ಹಾವಿನ ಕೆಳಗೆ ನಿಂತಿರುವ 23 ನೇ ತೀರ್ಥಂಕರ ಪಾರ್ಶ್ವನಾಥನ 5 ಅಡಿ ಎತ್ತರದ ವಿಗ್ರಹ
• 
  ಅಕ್ಕನ ಬಸದಿಯಲ್ಲಿ ಕಂಬದ ಮೇಲೆ ಸಂಕೀರ್ಣವಾದ ಪರಿಹಾರ
• 
  ಯಕ್ಷ ಧರಣೇಂದ್ರನ ಶಿಲ್ಪ
• 
  ಯಕ್ಷಿ ಪದ್ಮಾವತಿಯ ಶಿಲ್ಪ

• ಜೈನ ಬಸದಿ ಸಂಕೀರ್ಣ, ಹಳೇಬೀಡು
• ಶ್ರವಣಬೆಳಗೊಳ
• ಪಾರ್ಶ್ವನಾಥ ಬಸದಿ, ಶ್ರವಣಬೆಳಗೊಳ
• ಗೆರಾರ್ಡ್ ಫೊಕೆಮಾ, ಹೊಯ್ಸಳ ದೇವಾಲಯಗಳಿಗೆ ಸಂಪೂರ್ಣ ಮಾರ್ಗದರ್ಶಿ, ಅಭಿನವ್, 1996 
• ಆಡಮ್ ಹಾರ್ಡಿ, ಇಂಡಿಯನ್ ಟೆಂಪಲ್ ಆರ್ಕಿಟೆಕ್ಚರ್: ರೂಪ ಮತ್ತು ರೂಪಾಂತರ : ಕರ್ಣಾಟ ದ್ರಾವಿಡ ಸಂಪ್ರದಾಯ, 7 ರಿಂದ 13 ನೇ ಶತಮಾನಗಳು, ಅಭಿನವ್, 1995 .

ಉಲ್ಲೇಖಗಳು

1. Jain and Jain (1953), p.37
2. "Akkana Basti". Archaeological Survey of India, Bengaluru Circle. ASI Bengaluru Circle. Archived from the original on 26 ಆಗಸ್ಟ್ 2014. Retrieved 3 April 2013.
3. B.L. Rice (1889), p.57 (Chapter:Introduction)
4. "Alphabetical List of Monuments - Karnataka -Bangalore, Bangalore Circle, Karnataka". Archaeological Survey of India, Government of India. Indira Gandhi National Center for the Arts. Retrieved 5 April 2013.
5. "Adarsh Smarak Monument". Archaeological Survey of India. Archived from the original on 2 ಮೇ 2021. Retrieved 19 July 2021.
6. Foekema (1996), p.25
7. Hardy (1996), p.343
8. Brown in Kamath (2001), pp.134-135
9. Foekema (1996), pp.21-25
10. Kamath (2001), p.136
11. Foekema (1996), p.27
12. Foekema (1996), p.22