ಅಕ್ಷಯ್ ರಾಮನ್‌ಲಾಲ್ ದೇಸಾಯಿ | |
|---|---|
| ಜನನ | ೨೬ ಏಪ್ರಿಲ್ ೧೯೧೫ ನಾಡಿಯಾಡ್, ಬ್ರಿಟಿಷ್ ಇಂಡಿಯಾ |
| ಮರಣ | 12 November 1994 (aged 79) |
| ರಾಷ್ಟ್ರೀಯತೆ | ಭಾರತೀಯ |
| ವಿದ್ಯಾಭ್ಯಾಸ | ಎಮ್‌ಎ, ಎಲ್‌ಎಲ್‌ಬಿ, ಪಿಹೆಚ್‌ಡಿ |
| ಶಿಕ್ಷಣ ಸಂಸ್ಥೆ | ಮುಂಬೈ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯ |
| ಉದ್ಯೋಗದಾತ | ಮುಂಬೈ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯ ಭಾರತೀಯ ಸಮಾಜಶಾಸ್ತ್ರೀಯ ಸಮಾಜ |
| ಸಂಗಾತಿ |
ನೀರಾ ದೇಸಾಯಿ (m. ೧೯೪೭) |
| ಮಕ್ಕಳು | ಮಿಹಿರ್ ದೇಸಾಯಿ |
| ಪೋಷಕ | ರಾಮನ್‌ಲಾಲ್ ದೇಸಾಯಿ (ತಂದೆ) |
| ಪ್ರಶಸ್ತಿಗಳು |
|
ಅಕ್ಷಯ್ ರಾಮನ್‌ಲಾಲ್ ದೇಸಾಯಿ (೨೬ ಏಪ್ರಿಲ್ ೧೯೧೫ - ೧೨ ನವೆಂಬರ್ ೧೯೯೪)ಯವರು ಒಬ್ಬ ಭಾರತೀಯ ಸಮಾಜಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞ, ಮಾರ್ಕ್ಸ್‌ವಾದಿ ಮತ್ತು ಸಾಮಾಜಿಕ ಕಾರ್ಯಕರ್ತರು.[೧] ಅವರು ೧೯೬೭ರಲ್ಲಿ ಬಾಂಬೆ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯದಲ್ಲಿ ಸಮಾಜಶಾಸ್ತ್ರ ವಿಭಾಗದ ಪ್ರಾಧ್ಯಾಪಕರು ಮತ್ತು ಮುಖ್ಯಸ್ಥರಾಗಿದ್ದರು.[೨] ದೇಸಾಯಿಯವರು ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಭಾರತೀಯ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯತೆಯ ಸಾಮಾಜಿಕ ಹಿನ್ನೆಲೆ ಎಂಬ ಕೃತಿಗೆ ಹೆಸರುವಾಸಿಯಾಗಿದ್ದಾರೆ. ಇದರಲ್ಲಿ ಅವರು ಇತಿಹಾಸವನ್ನು ಬಳಸಿಕೊಂಡು ಭಾರತೀಯ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯತೆಯ ಹುಟ್ಟಿನ ಮಾರ್ಕ್ಸ್‌ವಾದಿ ವಿಶ್ಲೇಷಣೆಯನ್ನು ನೀಡಿದರು ಹಾಗೂ ಇದು ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಸಮಾಜವಾದವನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಲು ಒಂದು ಮಾರ್ಗವನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸಿತು.[೩]
ದೇಸಾಯಿ ನಾಡಿಯಾಡ್‌ನಲ್ಲಿ (ಈಗಿನಗುಜರಾತ್‌ನಲ್ಲಿ) ಜನಿಸಿದರು. ಅವರ ತಂದೆ ರಾಮನ್‌ಲಾಲ್ ದೇಸಾಯಿಯವರು ಗುಜರಾತಿ ಬರಹಗಾರರೂ, ಕಾದಂಬರಿಕಾರರೂ ಮತ್ತು ಬರೋಡಾ ರಾಜ್ಯದ ನಾಗರಿಕ ಸೇವಕರೂ ಆಗಿದ್ದರು. ಮಾನವ ಸಮಾಜದ ಸತ್ಯಗಳನ್ನು ಅಧ್ಯಯನ ಮಾಡಲು ಮತ್ತು ಅನ್ವೇಷಿಸಲು ಅಕ್ಷಯ್ ದೇಸಾಯಿಯವರನ್ನು ಅವರ ತ್ಂದೆ ಪ್ರೇರೇಪಿಸಿದರು. ಹದಿಹರೆಯದಲ್ಲಿದ್ದಾಗ ದೇಸಾಯಿಯವರು ಸೂರತ್, ಬರೋಡಾ ಮತ್ತು ಬಾಂಬೆಯಲ್ಲಿ ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿ ಚಳುವಳಿಗಳಲ್ಲಿ ಭಾಗವಹಿಸಿದರು. [೪] ಅವರು ರೈತರ ಮತ್ತು ಕಾರ್ಮಿಕ ಚಳವಳಿಗಳಲ್ಲಿ ಸಕ್ರಿಯರಾಗಿದ್ದರು ಮತ್ತು ಅಖಿಲ ಭಾರತ ಕಿಸಾನ್ ಸಭಾದ (೧೯೩೨-೧೯೩೭) ಬುಲೆಟಿನ್‌ಗಳು ಮತ್ತು ಪತ್ರಿಕೆಗಳ ಸಂಪಾದಕರಾದರು. ರಾಜಕೀಯ ಕಾರ್ಯಕರ್ತನಾಗಿ, ಅವರು ಕಮ್ಯುನಿಸ್ಟ್ ಪಾರ್ಟಿ ಆಫ್ ಇಂಡಿಯಾ (೧೯೩೪) ಮತ್ತು ಟ್ರಾಟ್ಸ್ಕಿಸ್ಟ್ ಕ್ರಾಂತಿಕಾರಿ ಸಮಾಜವಾದಿ ಪಕ್ಷ (೧೯೫೩-೧೯೮೧) ಸೇರಿದರು. ಅವರು ೧೯೩೫ರಲ್ಲಿ ಬಾಂಬೆ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯದಿಂದ ರಾಜ್ಯಶಾಸ್ತ್ರ ಮತ್ತು ಅರ್ಥಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಪದವಿ ಪಡೆದರು ಮತ್ತು ೧೯೪೬ ರಲ್ಲಿ ಜಿ.ಎಸ್.ಘುರ್ಯೆ ಅವರ ಮಾರ್ಗದರ್ಶನದಲ್ಲಿ ಕಾನೂನು ಪದವಿ ಮತ್ತು ಪಿ.ಹೆಚ್.ಡಿ.(PhD) ಪಡೆದರು. ಅದೇ ವರ್ಷದಲ್ಲಿ, ಅವರು ಚಳುವಳಿಗಳಲ್ಲಿ ಇರುವವರಿಗೆ ಸಹಾಯ ಮಾಡಲು ವಕೀಲರಾಗಿ ಸಂಕ್ಷಿಪ್ತವಾಗಿ ಅಭ್ಯಾಸ ಮಾಡಿದ ನಂತರ ಸಮಾಜಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಕಾಲೇಜು ಉಪನ್ಯಾಸಕರಾಗಿ ಸೇರಿದರು. ೧೯೫೧ ರಲ್ಲಿ ದೇಸಾಯಿಯವರು ಬಾಂಬೆ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾನಿಲಯದ ಸಮಾಜಶಾಸ್ತ್ರ ವಿಭಾಗದಲ್ಲಿ ಅಧ್ಯಾಪಕರಾಗಿ ಸೇರಿಕೊಂಡರು ಹಾಗೂ ಅಲ್ಲಿ ಅವರು ಸಮಾಜಶಾಸ್ತ್ರವನ್ನು ಕಲಿಸಿದರು ಮತ್ತು ೧೯೭೬ ರಲ್ಲಿ ನಿವೃತ್ತರಾಗುವವರೆಗೆ ಸಂಶೋಧಕರಿಗೆ ಮಾರ್ಗದರ್ಶನ ನೀಡಿದರು. ಅವರು ಇಂಡಿಯನ್ ಕೌನ್ಸಿಲ್ ಆಫ್ ಸೋಶಿಯಲ್ ಸೈನ್ಸ್ ರಿಸರ್ಚ್ ( ICSSR ) ನ ಹಿರಿಯ ಫೆಲೋ (೧೯೭೩-೭೪) ಮತ್ತು ನ್ಯಾಷನಲ್ ಫೆಲೋ (೧೯೮೧-೮೫) ಆಗಿದ್ದರು. [೧] ಅವರು ಇಂಗ್ಲಿಷ್ ಮತ್ತು ಗುಜರಾತಿ ಭಾಷೆಗಳಲ್ಲಿ ಹಲವಾರು ಪುಸ್ತಕಗಳನ್ನು ರಚಿಸಿದ್ದಾರೆ ಹಾಗೂ ಅದನ್ನು ಇತರ ಭಾಷೆಗಳಿಗೂ ಅನುವಾದಿಸಲಾಗಿದೆ. ಅವರು ಶಿಕ್ಷಣದಲ್ಲಿರುವವರಿಗೆ ಪುಸ್ತಕಗಳು ಮತ್ತು ಕರಪತ್ರಗಳ ಜೊತೆಗೆ ಸಾಮಾನ್ಯ ಜನರಿಗಾಗಿ ಪ್ರಾದೇಶಿಕ ಭಾಷೆಗಳಲ್ಲಿ ಕರಪತ್ರಗಳನ್ನು ಮತ್ತು ಕಿರುಪುಸ್ತಕಗಳನ್ನು ಬರೆದರು. [೫] [೧] ಅಕ್ಷಯ್ ದೇಸಾಯಿಯವರು ಗುಜರಾತ್ ಸಮಾಜಶಾಸ್ತ್ರೀಯ ಸೊಸೈಟಿಯ ಅಧ್ಯಕ್ಷರಾಗಿದ್ದರು(೧೯೮೮-೧೯೯೦) ಮತ್ತು ೧೯೮೦ ರಲ್ಲಿ ಮೀರತ್‌ನಲ್ಲಿ ನಡೆದ ೧೫ ನೇ ಅಖಿಲ ಭಾರತ ಸಮಾಜಶಾಸ್ತ್ರದ ಸಮ್ಮೇಳನದ ಅಧ್ಯಕ್ಷರಾಗಿದ್ದರು. [೧] ಇವರು ೧೯೮೦ ರಿಂದ ೧೯೮೧ ರವರೆಗೆ ಅವರು ಭಾರತೀಯ ಸಮಾಜಶಾಸ್ತ್ರೀಯ ಸೊಸೈಟಿಯ ಅಧ್ಯಕ್ಷರಾಗಿದ್ದರು. [೬]
ದೇಸಾಯಿಯವರು ೧೯೪೭ ರಲ್ಲಿ ನೀರಾ ದೇಸಾಯಿ ಅವರನ್ನು ವಿವಾಹವಾದರು. ಅವರ ಮಗನಾದ ಮಿಹಿರ್ ದೇಸಾಯಿಯವರು ಪ್ರಸ್ತುತ ಮಾನವ ಹಕ್ಕು ಹಾಗೂ ಭಾರತದ ಸುಪ್ರೀಂ ಕೋರ್ಟ್‌ನ ವಕೀಲರಾಗಿದ್ದಾರೆ. [೪]
ಮಾರ್ಕ್ಸಿಯನ್ ದೃಷ್ಟಿಕೋನದಿಂದ ಭಾರತೀಯ ಸಮಾಜವನ್ನು ಅರ್ಥಮಾಡಿಕೊಳ್ಳುವ ಅವರ ಪ್ರಯತ್ನದಲ್ಲಿ, ಅವರು ಭಾರತೀಯ ಸಾಮಾಜಿಕ ರಚನೆ ಮತ್ತು ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಗಳ ಚಿಕಿತ್ಸೆಯಲ್ಲಿ ಮಾರ್ಕ್ಸ್‌ವಾದಿ ವಿಧಾನಗಳನ್ನು ಸತತವಾಗಿ ಅನ್ವಯಿಸಿದರು ಮತ್ತು ರಾಷ್ಟ್ರೀಯತೆ, ಸಮುದಾಯ ಅಭಿವೃದ್ಧಿ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮಗಳ ಪರೀಕ್ಷೆ, ನಗರ ಕೊಳೆಗೇರಿಗಳು ಮತ್ತು ಅವುಗಳ ಜನಸಂಖ್ಯಾಶಾಸ್ತ್ರದ ಕುರಿತಾದ ಅವರ ಸಮಾಜಶಾಸ್ತ್ರೀಯ ಅಧ್ಯಯನಗಳಿಗೆ ಆಡುಭಾಷೆಯ ಐತಿಹಾಸಿಕ ವಿಧಾನವನ್ನು ಅಳವಡಿಸಿಕೊಂಡರು. ಅವರು ಗ್ರಾಮೀಣ ಸಮಾಜಶಾಸ್ತ್ರ, ನಗರೀಕರಣ, ಕಾರ್ಮಿಕ ಚಳುವಳಿಗಳು, ರೈತ ಹೋರಾಟಗಳು, ಆಧುನೀಕರಣ, ಧರ್ಮ, ಪ್ರಜಾಪ್ರಭುತ್ವ ಹಕ್ಕುಗಳು ಮತ್ತು ರಾಜಕೀಯ ಸಮಾಜಶಾಸ್ತ್ರದ ಕುರಿತು ಅನೇಕ ಸಂಪುಟಗಳನ್ನು ಸಂಪಾದಿಸಿದ್ದಾರೆ, ಸಂಕಲಿಸಿದ್ದಾರೆ ಮತ್ತು ಬರೆದಿದ್ದಾರೆ. ಭಾರತೀಯ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಚಳವಳಿಯ ಬೂರ್ಜ್ವಾ ವರ್ಗದ ಸ್ವಭಾವ ಮತ್ತು ಅಂತರ್ಗತ ವಿರೋಧಾಭಾಸದ ಅವರ ಅಧ್ಯಯನವು ಗಮನಾರ್ಹವಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ಗ್ರಾಮೀಣ ಸಮಾಜಶಾಸ್ತ್ರದ ಅವರ ಸಂಪಾದಿತ ಸಂಪುಟವು ಭಾರತೀಯ ಗ್ರಾಮೀಣ ಸಮಾಜದಲ್ಲಿ ಹೇಗೆ ಬದಲಾವಣೆ ಮತ್ತು ಅಭಿವೃದ್ಧಿ ನಡೆಯುತ್ತಿದೆ ಎಂಬುದನ್ನು ತೋರಿಸಿದೆ.[೭] [೮] ] ಎಐಎಸ್‌ಸಿಯ ಅಧ್ಯಕ್ಷೀಯ ಭಾಷಣದಲ್ಲಿ ಭಾರತೀಯ ಸಮಾಜಕ್ಕಾಗಿ ಮಾರ್ಕ್ಸ್‌ವಾದಿ ವಿಧಾನದ ಪ್ರಸ್ತುತತೆಯ ಮೇಲೆ ಕೇಂದ್ರೀಕರಿಸುವಾಗ, ಅವರು ಸಮಾಜಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಮಾರ್ಕ್ಸ್‌ವಾದಕ್ಕೆ ನಿಜವಾಗಿಯೂ ಸ್ಥಾನವಿದೆ ಎಂದು ಮುಖ್ಯವಾಹಿನಿಗೆ ಸೂಚನೆ ನೀಡಿದರು ಮತ್ತು ಅದರ ಪ್ರಕಾರ ಬಾಂಬೆ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯದಲ್ಲಿ ವಿದ್ವಾಂಸರಿಗೆ ತಮ್ಮ ಪರಿಧಿಯನ್ನು ವಿಸ್ತರಿಸಲು ಹಾಗೂ ಸಂಶೋಧನೆಗೆ ವೇದಿಕೆಯನ್ನು ರಚಿಸಿದರು. ದೇಸಾಯಿಯವರು ಮಾನವ ಹಕ್ಕುಗಳ ಆಯೋಗದ ಸಂಬಂಧಿತ ಸದಸ್ಯರಲ್ಲಿ ಒಬ್ಬರಾಗಿದ್ದರು. ಈ ಆಯೋಗವು ರಾಜ್ಯದಿಂದ ಮಾನವ ಹಕ್ಕುಗಳ ಉಲ್ಲಂಘನೆಯ ಪ್ರಕರಣಗಳನ್ನು ತನಿಖೆ ಮಾಡಲು ನ್ಯಾಯಮಂಡಳಿಯನ್ನು ಆಯ್ಕೆ ಮಾಡಿತು ಮತ್ತು ಪ್ರದರ್ಶನಗಳ, ಸಭೆಗಳ ಮತ್ತು ಕಾರ್ಯಾಗಾರಗಳ ಮೂಲಕ ನ್ಯಾಯವನ್ನು ಕೋರುವ ಗುಂಪುಗಳಿಗೆ ಬೆಂಬಲವನ್ನು ನೀಡಿದರು.