ದುರ್ಗಾ ದೇವಾಲಯ, ಐಹೊಳೆ

ದುರ್ಗಾ ದೇವಾಲಯ
ಧರ್ಮ ಮತ್ತು ಸಂಪ್ರದಾಯ
ಧರ್ಮ	ಹಿಂದೂ ಧರ್ಮ
ಜಿಲ್ಲೆ	ಬಾಗಲಕೋಟೆ
ಸ್ಥಳ
ಸ್ಥಳ	ಐಹೊಳೆ
ರಾಜ್ಯ	ಕರ್ನಾಟಕ
ದೇಶ	ಭಾರತ
Location in Karnataka Show map of India ದುರ್ಗಾ ದೇವಾಲಯ, ಐಹೊಳೆ (Karnataka) Show map of Karnataka
Geographic coordinates	16°1′14.4″N 75°52′55″E / 16.020667°N 75.88194°E / 16.020667; 75.88194
ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪ
ಚಾಲುಕ್ಯ
ನಿರ್ಮಾಣ ಮುಕ್ತಾಯ	೮ನೇ ಶತಮಾನದ ಆರಂಭದಲ್ಲಿ

ದುರ್ಗಾ ದೇವಾಲಯವು ೮ನೇ ಶತಮಾನದ ಆರಂಭದಲ್ಲಿ ನಿರ್ಮಿಸಲಾದ ಹಿಂದೂ ದೇವಾಲಯವಾಗಿದ್ದು, ಇದು ಕರ್ನಾಟಕ ರಾಜ್ಯದ ಐಹೊಳೆಯಲ್ಲಿದೆ. ಮೂಲತಃ ಸೂರ್ಯನಿಗೆ ಸಮರ್ಪಿತವಾಗಿರುವ ಇದು ಐಹೊಳೆಯಲ್ಲಿ ಶೈವ, ವೈಷ್ಣವ, ಶಕ್ತಿ ಮತ್ತು ವೈದಿಕ ದೇವತೆಗಳ ಕಲಾಕೃತಿಗಳನ್ನು ಚಿತ್ರಿಸುವ ಅತ್ಯಂತ ಅಲಂಕೃತ ಮತ್ತು ದೊಡ್ಡ ಪರಿಹಾರ ಫಲಕಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. ಅದರ ಉತ್ತಮ ಕೆತ್ತನೆಗಳ ಹೊರತಾಗಿ, ಇದು ಅದರ ಅಪ್ಸೈಡಲ್ ಯೋಜನೆಗೆ ಗಮನಾರ್ಹವಾಗಿದೆ. ಹಾಗೂ ಆರಂಭಿಕ ಚಾಲುಕ್ಯ ಹಿಂದೂ ದೇವಾಲಯದ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪದಲ್ಲಿ ಇದು ಒಂದು ಅಪರೂಪದ ಉದಾಹರಣೆಯಾಗಿದೆ. ^{[೧] [೨]}

ಸೂರ್ಯನಿಗೆ ಸಮರ್ಪಿತವಾಗಿದ್ದರೂ, ೧೩ ನೇ ಶತಮಾನದ ನಂತರ ಹಿಂದೂ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯಗಳು ಮತ್ತು ಇಸ್ಲಾಮಿಕ್ ಸುಲ್ತಾನರ ನಡುವಿನ ಯುದ್ಧಗಳ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಅದರ ಮೇಲೆ ದುರ್ಗ ಅಥವಾ ಕೋಟೆಯ ರಚನೆಯನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಿದ ಕಾರಣ ಈ ದೇವಾಲಯವನ್ನು ಈಗ ದುರ್ಗಾ ಎಂದು ಹೆಸರಿಸಲಾಗಿದೆ. ಈ ಸ್ಥಳವನ್ನು ಮರುಶೋಧಿಸಿದಾಗ ಈ ಕಲ್ಲುಮಣ್ಣುಗಳ ನೋಟವು ೧೯ ನೇ ಶತಮಾನದವರೆಗೆ ಉಳಿದುಕೊಂಡಿತ್ತು (ಈಗ ಅದು ಕಣ್ಮರೆಯಾಗಿದೆ, ದೇವಾಲಯವನ್ನು ಪುನಃಸ್ಥಾಪಿಸಲಾಗಿದೆ). ಐಹೊಳೆಯಲ್ಲಿ ದುರ್ಗಾ ದೇವಸ್ಥಾನವು ಪ್ರವಾಸಿಗರಿಗೆ ಮತ್ತು ವಿದ್ವಾಂಸರಿಗೆ ಪ್ರಮುಖ ಆಕರ್ಷಣೆಯಾಗಿದೆ. ಇದು ಬಾಕಿ ಉಳಿದಿರುವ ಯುನೆಸ್ಕೋ ವಿಶ್ವ ಪರಂಪರೆಯ ತಾಣದ ಅಪ್ಲಿಕೇಶನ್‌ನ ಒಂದು ಭಾಗವಾಗಿದೆ. ^[೩]

ದಿನಾಂಕ

ದೇವಾಲಯವು ೭ ನೇ ಶತಮಾನದ ಅಂತ್ಯ ಮತ್ತು ೮ ನೇ ಶತಮಾನದ ಆರಂಭದ ಚಾಲುಕ್ಯ ರಾಜವಂಶದ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ರಚನೆಯಾಗಿದೆ. ^[೨] ಭಾರತೀಯ ದೇವಾಲಯದ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪದ ವಿದ್ವಾಂಸರಾದ ಢಾಕಿ ಮತ್ತು ಮೈಸ್ಟರ್ ಅವರ ಪ್ರಕಾರ, ೧೯೭೦ ರ ದಶಕದಲ್ಲಿ ಪತ್ತೆಯಾದ ಶಾಸನವು ಈ ದೇವಾಲಯವು ಮೂಲತಃ ಸೂರ್ಯನಿಗೆ ಸಮರ್ಪಿತವಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ಇದನ್ನು ಕುಮಾರ ಎಂಬಾತ ನಿರ್ಮಿಸಿದ ಎಂದು ದೃಢಪಡಿಸುತ್ತದೆ. ಆದರೆ ಇದು ಸರಿಯಾದ ದಿನಾಂಕವನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿಲ್ಲ.

ಇತಿಹಾಸಶಾಸ್ತ್ರ

ಐಹೊಳೆಯಲ್ಲಿರುವ ದುರ್ಗಾ ದೇವಾಲಯವು ಪತ್ತೆಯಾದಾಗಿನಿಂದ ಸಾಕಷ್ಟು ಚರ್ಚೆಗೆ ಮತ್ತು ಹಲವಾರು ತಪ್ಪು ಸಿದ್ಧಾಂತಗಳಿಗೆ ವಿಷಯವಾಗಿದೆ. ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪ ಮತ್ತು ಪುರಾತತ್ತ್ವ ಶಾಸ್ತ್ರದ ವಿದ್ವಾಂಸರಾದ ಗ್ಯಾರಿ ಟಾರ್ಟಕೋವ್ ಅವರು, ಇದು ಹೇಗೆ ವಿದ್ವಾಂಸರನ್ನು ದಿಗ್ಭ್ರಮೆಗೊಳಿಸಿತ್ತು, ತಪ್ಪಾಗಿ ಗುರುತಿಸ್ಪಟ್ಟಿತ್ತು ಮತ್ತು ಕೆಲವರು ಹೇಗೆ ಹಿಂದಿನ ಹಿಂದೂಗಳು ತಮಗೆ ಸೇರದ ದೇವಸ್ಥಾನವನ್ನು ಸ್ವಾಧೀನಪಡಿಸಿಕೊಂಡಿದ್ದಾರೆ ಎಂದು ತಪ್ಪಾಗಿ ಆರೋಪಿಸಿದ್ದರು ಎಂಬುದರ ಕುರಿತು ಸುದೀರ್ಘ ಮತ್ತು ವಿವರವಾದ ಐತಿಹಾಸಿಕ ವಿಮರ್ಶೆಯನ್ನು ಪ್ರಕಟಿಸಿದ್ದಾರೆ. ^{[೪] [೫] [೬]}

೧೮೬೦ ರ ದಶಕದ ಆರಂಭದಲ್ಲಿ ಬ್ರಿಟಿಷ್ ಫಿರಂಗಿ ಅಧಿಕಾರಿ ಬ್ರಿಗ್ಸ್ ಅವರು ದುರ್ಗಾ ದೇವಾಲಯದ ಅವಶೇಷಗಳನ್ನು ಮರು-ಶೋಧಿಸಿದರು. ಬ್ರಿಗ್ಸ್ ಅದರ ಕಲೆ ಮತ್ತು ರಚನೆಯ ಮಹತ್ವವನ್ನು ಗ್ರಹಿಸಿದರು, ಆರಂಭಿಕ ಛಾಯಾಚಿತ್ರಗಳನ್ನು ತೆಗೆದುಕೊಂಡು ಅವುಗಳನ್ನು ಇವುಲ್ಲಿಯಲ್ಲಿ ಶಿವ ದೇವಾಲಯ ಎಂದು ಪ್ರಕಟಿಸಿದರು. ಸ್ವಲ್ಪ ಸಮಯದ ನಂತರ, ಜೇಮ್ಸ್ ಫರ್ಗುಸ್ಸನ್ ಅದರ ಅಪ್ಸೈಡಲ್ ಆಕಾರದಿಂದಾಗಿ ಬೌದ್ಧ ಸ್ಮಾರಕ ಎಂದು ಘೋಷಿಸಿದರು. ಇದು ಬ್ರಾಹ್ಮಣೀಯ ಹಿಂದೂಗಳಿಂದ ಸ್ವಾಧೀನಪಡಿಸಿಕೊಂಡ ಬೌದ್ಧ ಚೈತ್ಯ ಸಭಾಂಗಣದ ಅದ್ಬುತ, ರಚನಾತ್ಮಕ ಆವೃತ್ತಿಯ ಉದಾಹರಣೆಯಾಗಿದೆ ಎಂದು ಫರ್ಗುಸನ್ ಮತ್ತಷ್ಟು ಊಹಿಸಿದ್ದಾರೆ. ^{[೪] [೫]} ಇತರ ವಿದ್ವಾಂಸರು ವ್ಯಾಪಕವಾದ ಉಬ್ಬುಗಳು ಮತ್ತು ಫಲಕಗಳಂತಹ ಇತರ ಪುರಾವೆಗಳನ್ನು ಭೇಟಿ ಮಾಡಿ ಪರಿಶೀಲಿಸಿದಾಗ, ದುರ್ಗಾ ದೇವಾಲಯದ ಬಗ್ಗೆ ತಿಳುವಳಿಕೆ ಮತ್ತು ಸಿದ್ಧಾಂತಗಳು ವಿಕಸನಗೊಂಡವು. ಜೇಮ್ಸ್ ಬರ್ಗೆಸ್ ಅವರು ಮೊದಲಿನಿಂದಲೂ ಇದು ವಿಷ್ಣು ದೇವಾಲಯವಾಗಿರಬೇಕೆಂದು ಪ್ರತಿಪಾದಿಸಿದರು, ಏಕೆಂದರೆ ಬೌದ್ಧ ದೇವಾಲಯ ಅಥವಾ ಹಿಂದೂಗಳು ಸ್ವಾಧೀನಪಡಿಸಿಕೊಂಡ ಬಗ್ಗೆ ಯಾವುದೇ ಪುರಾವೆಗಳಿರಲಿಲ್ಲ. ಹೆನ್ರಿ ಕೂಸೆನ್ಸ್ ಅವರು ಮೊದಲ ಬಾರಿಗೆ ಸೂರ್ಯ-ನಾರಾಯಣ (ವಿಷ್ಣು) ಮೂಲಕ ಸೂರ್ಯನಿಗೆ ಹೋಲಿಸಿದರು. ೧೯೬೦ ಮತ್ತು ೧೯೭೦ ರ ದಶಕದಲ್ಲಿ ಐಹೊಳೆ ಪ್ರದೇಶವನ್ನು ಮತ್ತಷ್ಟು ಅನ್ವೇಷಿಸಿ, ಉತ್ಖನನ ಮಾಡಿ, ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗಿ ಸ್ವಚ್ಛಗೊಳಿಸಿ ಪುನಃಸ್ಥಾಪಿಸಲಾಯಿತು. ಹೀಗೆ ಸಂಶೋಧಿಸಿದಾಗ ಹೊಸ ಶಾಸನಗಳು ದೊರೆತವು. ನಿರ್ದಿಷ್ಟವಾಗಿ ಹೇಳುವುದಾದರೆ, ೧೯೭೦ ರ ದಶಕದಲ್ಲಿ ದುರ್ಗಾ ದೇವಾಲಯದ ಸ್ವಚ್ಛಗೊಳಿಸಿದ ವಿಭಾಗಗಳಲ್ಲಿ, ಕ್ರಿ.ಶ ೭೦೦ ರ ಹೊಸ ಶಾಸನ ಕಂಡುಬಂದಿದೆ. ಇದನ್ನು ೧೯೭೬ ರಲ್ಲಿ ಕೆ.ವಿ ರಮೇಶ್ ಅವರು ನಿಖರವಾಗಿ ಅನುವಾದಿಸಿದರು, ನಂತರ ಶ್ರೀನಿವಾಸ್ ಪಾಡಿಗಾರ್ ಅವರು ಅನುವಾದಿಸಿದರು. ಈ ಶಾಸನವು ಹಿಂದೂ ದೇವತೆ ಆದಿತ್ಯ (ಸೂರ್ಯ) ನಿಗಾಗಿ ಕುಮಾರನಿಂದ ದೇವಾಲಯವು ನಿರ್ಮಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿದೆ ಎಂದು ದೃಢಪಡಿಸಿತು. ^{[೪] [೫]}

ದುರ್ಗಾ ದೇವಾಲಯದ ಕುರಿತು ಟಾರ್ಟಕೋವ್ ಅವರ ವಿವರವಾದ ವಿಮರ್ಶೆಯ ಪ್ರಕಾರ, ಐತಿಹಾಸಿಕ ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಗಳ ಜಡತ್ವ ಮತ್ತು ವಸಾಹತುಶಾಹಿ ಯುಗದ ಪಾಂಡಿತ್ಯದಿಂದ ಏಕರೂಪ ಮಾಹಿತಿಯ ಪುನರಾವರ್ತನೆಯು ತಪ್ಪುಗ್ರಹಿಕೆಯನ್ನು ಶಾಶ್ವತಗೊಳಿಸಿದೆ. ಭಾರತೀಯ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪ ಮತ್ತು ಇತಿಹಾಸದ ವಿದ್ವಾಂಸರಾದ ಸಿನ್ಹಾ ಅವರ ಪ್ರಕಾರ, ದುರ್ಗಾ ದೇವಾಲಯದ ಮೇಲಿನ ಪುರಾವೆಗಳು ಮತ್ತು ವಿಜ್ಞಾನದ ಬದಲಿಗೆ, ಮೂಲ ಪೌರಸ್ತ್ಯವಾದಿ ಚೌಕಟ್ಟು ಭಾರತೀಯ ಲೇಖಕರ ಮೇಲೆ ತನ್ನ ಪ್ರಭಾವವನ್ನು ಮುಂದುವರೆಸಿದೆ. ದುರ್ಗಾ ದೇವಾಲಯದ ಇತಿಹಾಸವನ್ನು, ದೇವಾಲಯದ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿರುವ ಪುರಾವೆಗಳು ಏನೇ ಹೇಳಿದರೂ ಬೌದ್ಧ ಅಥವಾ ಬೌದ್ಧ-ಪ್ರೇರಿತ ಎಂದು ಬರೆಯುವುದು ಜಾನಪದವಾಗಿದೆ ಎಂದು ಟಾರ್ಟಕೋವ್ ಹೇಳುತ್ತಾರೆ. ^{[೪] [೬]}

ಟಾರ್ಟಕೋವ್ ಅವರು ಪುಸ್ತಕವನ್ನು ಪ್ರಕಟಿಸುವ ಮೊದಲು, ಜಾರ್ಜ್ ಮಿಚೆಲ್ ಅವರಂತಹ ಕೆಲವು ವಿದ್ವಾಂಸರ ಪ್ರಕಾರ ಈ ೮ ನೇ ಶತಮಾನದ ದೇವಾಲಯದ ಯೋಜನೆಯು ರಾಕ್-ಕಟ್ ಚೈತ್ಯ ಸಭಾಂಗಣದ (ಸುಮಾರು ೧೦೦೦ ವರ್ಷಗಳ ಹಿಂದೆ ಅಸ್ತಿತ್ವದಲ್ಲಿದ್ದ ಬೌದ್ಧ ಗುಹೆಗಳ) ಸಂಪ್ರದಾಯದಿಂದ ಪಡೆಯಲಾಗಿದೆ. ^[೭] ಟಾರ್ಟಕೋವ್ ಅವರ ಪುಸ್ತಕದ ಪ್ರಕಟಣೆಯ ನಂತರ ತಮ್ಮ ಅಧ್ಯಯನಗಳನ್ನು ಪ್ರಕಟಿಸಿದ ಇತರ ವಿದ್ವಾಂಸರು ಈ ದೃಷ್ಟಿಕೋನವನ್ನು ವಿರೋಧಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಉದಾಹರಣೆಗೆ, ಹಿಮಾಂಶು ಪ್ರಭಾ ರೇ ಅವರು ಹತ್ತು ಶತಮಾನಗಳ ಅಂತರದಲ್ಲಿ ನಿರಂತರತೆಯ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಯನ್ನು ಪ್ರಶ್ನಿಸುತ್ತಾರೆ, ಮತ್ತು ದೇವಾಲಯದ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪ ಮತ್ತು ಭಾರತದ ಅನೇಕ ರಾಜ್ಯಗಳಲ್ಲಿನ ಪ್ರಾಚೀನ ಮತ್ತು ಮಧ್ಯಕಾಲೀನ ಹಿಂದೂ ದೇವಾಲಯಗಳ ಪುರಾತತ್ತ್ವ ಶಾಸ್ತ್ರದ ಸಂಶೋಧನೆಗಳ ಕುರಿತು ಆರಂಭಿಕ ಸಂಸ್ಕೃತ ಪಠ್ಯಗಳನ್ನು ಉಲ್ಲೇಖಿಸಿದ್ದಾರೆ. ^[೮]

ಫಿಲಿಪ್ ಹಾರ್ಡಿಂಗ್ ಪ್ರಕಾರ, ದುರ್ಗಾ ದೇವಾಲಯವು ಒಳ ಮತ್ತು ಹೊರ ಅಂಬ್ಯುಲೇಟರಿಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿರುವ ಅಪ್ಸೈಡಲ್ ದೇವಾಲಯದ ರೂಪವನ್ನು ತೆಗೆದುಕೊಳ್ಳುತ್ತದೆ - ಆರಂಭಿಕ ಸಂಶೋಧಕರು ಬೌದ್ಧ ಚೈತ್ಯ ಸಭಾಂಗಣಗಳ ವ್ಯುತ್ಪನ್ನವೆಂದು ಪರಿಗಣಿಸಿದ್ದಾರೆ, ಆದರೆ ಈಗ ಇದನ್ನು ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ ರೂಪವೆಂದು ಗುರುತಿಸಲಾಗಿದೆ. ^[೯]

ವಿವರಣೆ

ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪ

ಐಹೊಳೆ ದುರ್ಗಾ ದೇವಸ್ಥಾನದ ಕಟ್ಟಡ ವಿನ್ಯಾಸ

ದುರ್ಗಾ ದೇವಾಲಯವು ಅದರ ಗರ್ಭಗುಡಿಗಾಗಿ ಒಂದು ಅಪ್ಸೈಡಲ್ ಯೋಜನೆಯನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ, ಇದು ಮಂಟಪದ ಚೌಕಾಕಾರದ ಯೋಜನೆಯೊಂದಿಗೆ ಬೆಸೆಯುತ್ತದೆ. ಇದು ಐಹೊಳೆಯ ೧೨೦ ಕ್ಕೂ ಹೆಚ್ಚು ದೇವಾಲಯಗಳ ಗುಂಪಿನಲ್ಲಿ ದೊಡ್ಡದಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ಬಾದಾಮಿ ಚಾಲುಕ್ಯ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪದ ಉದಾಹರಣೆಯಾಗಿದೆ. ^[೧೦] ದೇವಾಲಯದ ವಾಸ್ತುಶೈಲಿಯು ಅತ್ಯಾಧುನಿಕವಾಗಿದೆ ಏಕೆಂದರೆ ಇದು ಗರ್ಭಗುಡಿಯಲ್ಲಿ ಅಪ್ಸೈಡಲ್ ಯೋಜನೆಯನ್ನು ಮತ್ತು ನಾನ್-ಅಪ್ಸೈಡಲ್ ಉತ್ತರ ಭಾರತೀಯ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪ ಶೈಲಿಯ ನಾಗರಾ-ಲಟೀನಾ ಶಿಖರವನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. ಮಂಟಪದಂತಹ ಇತರ ಭಾಗಗಳಲ್ಲಿ, ಇದು ಆಯತಾಕಾರದ ಮತ್ತು ಚೌಕಾಕಾರದ ಯೋಜನೆಗಳ ಮಿಶ್ರಣವನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ, ಹಾಗೂ ಮುಂಭಾಗದಲ್ಲಿ ಮುಖಾಕಾಟುಸ್ಕಿ ಶೈಲಿಯ ಪ್ರವೇಶದ್ವಾರವಿದೆ. ಇದು ಒಳಗೆ ಆಂಬ್ಯುಲೇಟರಿ ಮಾರ್ಗವನ್ನು ಸಂಯೋಜಿಸುತ್ತದೆ. ಇಲ್ಲಿ ಉತ್ತರ ಮತ್ತು ದಕ್ಷಿಣ ಭಾರತದ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪದ ಕಲ್ಪನೆಯು ಉತ್ತಮವಾಗಿ ಸಂಯೋಜಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿದೆ. ಉದಾಹರಣೆಗೆ, ಅಧಿಷ್ಠಾನವು ನಾಗರ ಖುರ-ಕುಂಭದಿಂದ ರೂಪಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿದೆ ಮತ್ತು ಅದರ ಅಲಂಕಾರವು ದ್ರಾವಿಡವಾಗಿದೆ. ^[೧೦]

ದೇವಾಲಯದ ಅತ್ಯಂತ ಮೂಲ ವೈಶಿಷ್ಟ್ಯವೆಂದರೆ ದೇವಾಲಯದ ಸುತ್ತಲೂ ಕಂಬಗಳ ಸಾಲು ನಡೆಯುವ ದಾರಿಯ ಎಲ್ಲೆಯನ್ನು ಗುರುತಿಸುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ಅದರ ಗೋಡೆಗಳಲ್ಲಿ ವಿವಿಧ ದೇವರುಗಳು ಅಥವಾ ದೇವತೆಗಳ ಶಿಲ್ಪಗಳನ್ನು ಕೆತ್ತಲಾಗಿದೆ. ದೇಗುಲದ ಹೃದಯಭಾಗವು ( ಗರ್ಭಗೃಹ ) ಒಂದು ಗೋಪುರದಿಂದ ಆವೃತವಾಗಿದೆ, ಇದು ಭವಿಷ್ಯದ ಉನ್ನತ ಗೋಪುರಗಳಾದ ಶಿಖರಗಳು ಮತ್ತು ವಿಮಾನಗಳನ್ನು ಪ್ರಕಟಿಸುತ್ತದೆ. ^[೧೧]

ಮುಂಭಾಗದಿಂದ ದೇವಾಲಯವು ಹೆಚ್ಚು ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕವಾಗಿ ಕಾಣುತ್ತದೆ; ಎರಡು ಮೆಟ್ಟಿಲುಗಳು ಮುಖಮಂಟಪಕ್ಕೆ ಪ್ರವೇಶವನ್ನು ಒದಗಿಸುತ್ತವೆ. ^[೧೨] ಸಮಚಿತ್ತ ಮತ್ತು ಚೌಕಾಕಾರದ ಕಂಬಗಳನ್ನು ಮುಖಮಂಟಪ ಮತ್ತು ಪೆರಿಸ್ಟೈಲ್ ಪ್ರವೇಶದ್ವಾರದ ಸುತ್ತಲೂ ಅಕ್ಷರಗಳಿಂದ ಅಲಂಕರಿಸಲಾಗಿದೆ. ದಂಡೆಯನ್ನು ಗೂಡುಗಳು ಮತ್ತು ಸಣ್ಣ ಪ್ರಾಣಿಗಳಿಂದ ಕೆತ್ತಲಾಗಿದೆ. ಮುಖಮಂಟಪವು ಸ್ತಂಭಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿರುವ ಕೋಣೆಗಳಿಂದ (ಮುಖಮಂಟಪ ಮತ್ತುಸಭಾಮಂಟಪ) ಗರ್ಭಗುಡಿಯ ಹೃದಯಭಾಗಕ್ಕೆ (ಗರ್ಭಗೃಹಕ್ಕೆ) ಪ್ರವೇಶವನ್ನು ನೀಡುತ್ತದೆ. ಗರ್ಭಗುಡಿ ಖಾಲಿಯಾಗಿದೆ. ^[೧೩]

ಕಲಾಕೃತಿ

ಮಹಿಷಾಸುರಮರ್ಧಿನಿ.

ದುರ್ಗಾ ದೇವಸ್ಥಾನದ ಕೆಲವು ಭಾಗಗಳು ಹಾಗೂ ಕಲಾಕೃತಿಗಳು ಹಾನಿಗೊಳಗಾಗಿವೆ. ಪ್ರಮುಖ ಕಲಾಕೃತಿಗಳು ಪ್ರವೇಶ ಸ್ತಂಭಗಳು, ಮುಖಮಂಟಪ ಸ್ತಂಭಗಳು, ಆಂಬ್ಯುಲೇಟರಿಯ ಮೊದಲ ಎರಡು ಕೊಲ್ಲಿಗಳು ಮತ್ತು ಅಪ್ಸೈಡಲ್ ಆಂಬ್ಯುಲೇಟರಿಯ ಸುತ್ತಲಿನ ಕೆಲವು ಫಲಕಗಳಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬರುತ್ತವೆ. ಅಪ್ಸೈಡಲ್‍ನ ಕಡೆಗೆ ಹೊರಗಿರುವ ಕಂಬಗಳು ಸರಳವಾಗಿದೆ.

ಭಕ್ತನು ದೇವಾಲಯವನ್ನು ಪ್ರವೇಶಿಸುತ್ತಿದ್ದಂತೆ, ಮುಖಮಂಟಪದ ಮೂಲಕ ಸ್ತಂಭಗಳು ಮತ್ತು ಚೌಕಸ್ತಂಭಗಳ ಮೇಲೆ ದೈನಂದಿನ ಜೀವನದ ಅರ್ಥ ಮತ್ತು ಕಾಮ (ಮಿಥುನ, ಕಾಮಪ್ರಚೋದಕ ಸಂತೋಷದ ದಂಪತಿಗಳು) ದೃಶ್ಯಗಳೊಂದಿಗೆ ದ್ವಾರಪಾಲಕರನ್ನು ವೀಕ್ಷಿಸುತ್ತಾರೆ. ಕೆಳಗೆ, ಮುಖಮಂಟಪ ಮತ್ತು ಮಂಟಪಗಳ ತಳದಲ್ಲಿ ಹಿಂದೂ ಮಹಾಕಾವ್ಯ ರಾಮಾಯಣದ ದೃಶ್ಯಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿರುವ ಸಣ್ಣ ಫಲಕಗಳಿವೆ. ^[೨]

ಗುಢ-ಮಂಟಪದ ದ್ವಾರದ ಚೌಕಟ್ಟು ಆರು ಶಾಖಾಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. ಅವುಗಳೆಂದರೆ ನಾಗ, ವಲ್ಲಿ, ಸ್ತಂಭ, ಮಿಥುನ, ವಲ್ಲಿ ಮತ್ತು ಬಾಹ್ಯ ಶೈಲಿಯ ಅಲಂಕಾರ ಗುಂಪುಗಳು. ಈ ದ್ವಾರದ ಚೌಕಟ್ಟಿನ ತಳದಲ್ಲಿ ಗಂಗಾ ಮತ್ತು ಯಮುನಾ ದೇವತೆಗಳಿದ್ದು, ಅವರ ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕ ಪರಿಚಾರಕರು ಇದ್ದಾರೆ. ಗರ್ಭಗುಡಿಗೆ ಹತ್ತಿರವಾಗುತ್ತಿದ್ದಂತೆ, ಕಲಾಕೃತಿಯು ದೇವತೆಗಳನ್ನು ಮತ್ತು ಧರ್ಮದ ವಿಷಯಗಳು ಮತ್ತು ದೃಶ್ಯಗಳಿಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದ ದಂತಕಥೆಗಳನ್ನು ತೋರಿಸುತ್ತದೆ. ಪ್ರಮುಖ ಧರ್ಮ ಫಲಕಗಳು ಆಂಬ್ಯುಲೇಟರಿ ಮಾರ್ಗದಲ್ಲಿವೆ. ಇವುಗಳು (ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕ ಹಿಂದೂ ಶೈಲಿಯ ಪ್ರದಕ್ಷಿಣೆಯ ಉದ್ದಕ್ಕೂ):

ಪ್ರಮುಖ ಕಲಾಕೃತಿಗಳ ಸ್ಥಳ, ದುರ್ಗಾ ದೇವಾಲಯ

• ಕಾಣೆಯಾದ ಫಲಕ
• ವೃಷವಾಹನ (ವಾಹನ ನಂದಿಯೊಂದಿಗೆ ಶಿವ )
• ನರಸಿಂಹ (ವಿಷ್ಣುವಿನ ಮನುಷ್ಯ-ಸಿಂಹ ಅವತಾರ)
• ವಿಷ್ಣು ವಾಹನ ಗರುಡ
• ಕಾಣೆಯಾದ ಫಲಕ
• ವರಾಹ (ವಿಷ್ಣುವಿನ ಹಂದಿಯ ಅವತಾರ, ರಕ್ಷಿಸಲ್ಪಟ್ಟ ಭೂಮಿಯನ್ನು ಚಿಕ್ಕ ಭೂದೇವಿಯು ಅವನ ದಂತದಲ್ಲಿ ನೂಕುತ್ತಿರುವಂತೆ ತೋರಿಸಲಾಗಿದೆ)
• ಕಾಣೆಯಾದ ಫಲಕ
• ಮಹಿಷಾಸುರಮರ್ದಿನಿಯಾಗಿ ದುರ್ಗೆ
• ಹರಿಹರ (ಅರ್ಧ-ಶಿವ, ಅರ್ಧ-ವಿಷ್ಣು)

ಧಾಕಿ ಮತ್ತು ಮೈಸ್ಟರ್ ಪ್ರಕಾರ, ಕೆಲವು ಸ್ಥಾಪಿತ ಅಂಕಿಅಂಶಗಳು ಉತ್ತಮ ಗುಣಮಟ್ಟವನ್ನು ಹೊಂದಿವೆ.

ದುರ್ಗಾ ದೇವಾಲಯದ ಚಾವಣಿಯು ಕೆತ್ತಿದ ಫಲಕಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿತ್ತು. ಈಗ ಇವುಗಳನ್ನು ತೆಗೆದುಹಾಕಲಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ವಸ್ತುಸಂಗ್ರಹಾಲಯ, ನವದೆಹಲಿಯಲ್ಲಿ ವೈಶಿಷ್ಟ್ಯದ ವಸ್ತುವಾಗಿದೆ. ^[೧೪]

ಛಾಯಾಂಕಣ

• 
  ೧೮೫೫ ರಲ್ಲಿ ದೇವಾಲಯವು ಛಾವಣಿಯು ಕೋಟೆಯ ರೂಪದಲ್ಲಿತ್ತು
• 
  ೧೮೯೦ ರ ದಶಕದ ಅಂತ್ಯದಲ್ಲಿ
• 
  ಎದುರಿನಿಂದ ದೇವಸ್ಥಾನ
• 
  ಹೊರಭಾಗದ ಮೇಲೆ ಫಲಕ
• 
  ಒಳಗೆ ಛಾವಣಿ
• 
  ದೇವಸ್ಥಾನದ ಸುತ್ತ ಆಂಬ್ಯುಲೇಟರಿ ಮಾರ್ಗ
• 
  ನಂದಿಯೊಂದಿಗೆ ಶಿವ
• 
  ಪ್ರೇಮಿಗಳೊಂದಿಗೆ ಮುಖಮಂಟಪ. ಮಿಥುನ

ಉಲ್ಲೇಖಗಳು

1. Michell, 330-332
2. Michell (2011), pp. 82–86
3. "Evolution of Temple Architecture – Aihole-Badami- Pattadakal". UNESCO. 2004. Retrieved 21 October 2015.
4. Tartakov (1997), pp. 1–23, 31–43; Part 1: The Changing Views of the Durga Temple
5. Lahiri (1998), pp. 340–342
6. Sinha (1998), pp. 1215-1216
7. Harle (1994), 218-221; Michell (1983), 332
8. Himanshu Prabha Ray (2004), The Apsidal Shrine in Early Hinduism: Origins, Cultic Affiliation, Patronage, World Archaeology, Vol. 36, No. 3, pp. 343-359, JSTOR 4128336
9. Philip Harding (2010), p. 28
10. Hardy, Adam (1995). Indian Temple Architecture: Form and Transformation : the Karṇāṭa Drāviḍa Tradition, 7th to 13th Centuries. New Delhi: Abhinav Publications. pp. 85, 297. ISBN 9788170173120. Retrieved 3 October 2012.
11. being sat on in this photo; close-up
12. Drawing
13. Michell, 332
14. Michell, 332

ಗ್ರಂಥಸೂಚಿ

• M. A. Dhaky; Michael W. Meister (1983). Encyclopaedia of Indian Temple Architecture: Volume 1 Part 2 South India Text & Plates. University of Pennsylvania Press. ISBN 978-0-8122-7992-4.
• Harding, Philip E. (2010), South Asian Geometry and the Durga Temple Aihole, South Asian Studies, Volume 20, pp. 25–35,  
• Harle, J.C. (1994), The Art and Architecture of the Indian Subcontinent, 2nd edn., Yale University Press Pelican History of Art,  
• Lahiri, N. (1998), "Review: Gary Michael Tartakov, The Durga Temple at Aihole: A Historiographi- cal Study, New Delhi, Oxford University Press, 1997", The Medieval History Journal, 1(2), pp. 340–342
• Michell, George (1983), The Penguin Guide to the Monuments of India, Volume 1: Buddhist, Jain, Hindu, Penguin Books,  
• Michell, George (2011), Badami, Aihole, Pattadakal, Niyogi Books,  
• Sinha, A. (1998), Review: The Durga Temple at Aihole: A Historiographical Study by Gary Michael Tartakov, The Journal of Asian Studies, Vol. 57, No. 4, pp. 1215-1216, JSTOR 2659377
• Tartakov, Gary Michael (1997), The Durga Temple at Aihole: A Historiographical Study, Oxford University Press, ISBN 9780195633726