ಧ್ರುಪದ್ ಭಾರತೀಯ ಉಪಖಂಡದ ಹಿಂದೂಸ್ತಾನಿ ಶಾಸ್ತ್ರೀಯ ಸಂಗೀತದಲ್ಲಿ ಒಂದು ಪ್ರಕಾರವಾಗಿದೆ. ಇದು ಹಿಂದೂಸ್ತಾನಿ ಶಾಸ್ತ್ರೀಯ ಸಂಗೀತ, ಹವೇಲಿ ಸಂಗೀತ ಮತ್ತು ದಕ್ಷಿಣ ಭಾರತದ ಕರ್ನಾಟಕ ಸಂಪ್ರದಾಯಕ್ಕೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದ ಪ್ರಮುಖ ಗಾಯನ ಶೈಲಿಗಳ ಪ್ರಮುಖ ಹಳೆಯ ಶೈಲಿಯಾಗಿದೆ.[೧][೨] ಇದು ಸಂಸ್ಕೃತದ ಧ್ರುವ (ಸ್ಥಿರ, ಶಾಶ್ವತ) ಮತ್ತು ಪದ (ಪದ್ಯ) ಎಂಬ ಪದಗಳಿಂದ ಬಂದಿದೆ, ಇದರ ಅರ್ಥವು "ಸ್ತಂಭ" ಎಂದಾಗುತ್ತದೆ. ಧ್ರುಪದ್‌ನ ಬೇರುಗಳು ಪ್ರಾಚೀನವಾದವು ಮತ್ತು ಇದನ್ನು ಹಿಂದೂ ಸಂಸ್ಕೃತ ಪಠ್ಯ ನಾಟ್ಯಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ (ಕ್ರಿ.ಪೂ 200 - ಕ್ರಿ.ಪೂ 200) ಚರ್ಚಿಸಲಾಗಿದೆ. [೩] [೪] ಇದು ಭಾಗವತ ಪುರಾಣ ಮತ್ತು ಇತರ ಪ್ರಾಚೀನ ಮತ್ತು ಮಧ್ಯಯುಗದ ಸಂಸ್ಕೃತ ಗ್ರಂಥಗಳಲ್ಲಿ ವಿವರಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿದೆ. ಭಾಗವತ ಪುರಾಣ (~ 800-1000 ಸಿಇ),ದಲ್ಲಿ ಸಂಗೀತದ ಸಿದ್ಧಾಂತಗಳು ಮತ್ತು ಕೃಷ್ಣ ಭಕ್ತಿಗೀತೆಗಳ ಹಾಡುಗಳನ್ನು ಉಲ್ಲೇಖಿಸಲಾಗಿದೆ.
ಧ್ರುಪದ್ ಪದವು ಕಾವ್ಯದ ಪದ್ಯ ರೂಪ ಮತ್ತು ಅದನ್ನು ಹಾಡಿದ ಶೈಲಿ ಎರಡನ್ನೂ ಸೂಚಿಸುತ್ತದೆ. ಇದು ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕ, ವೀರ, ಚಿಂತನಶೀಲ, ಸದ್ಗುಣ, ನೈತಿಕತೆ ಅಥವಾ ಹಾಡು-ಸಂಗೀತ ಸಂಯೋಜನೆಯ ಗಂಭೀರ ರೂಪವಾಗಿದೆ. [೫] [೩] ಈ ಶೈಲಿಯ ವಿಷಯವು ಧಾರ್ಮಿಕ ಮತ್ತು ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕದಿಂದ (ಹೆಚ್ಚಾಗಿ ಹಿಂದೂ ದೇವತೆಗಳ ಹೊಗಳಿಕೆಯಲ್ಲಿ), ಸಂಗೀತಶಾಸ್ತ್ರ ಮತ್ತು ಪ್ರಣಯದವರೆಗೆ ಇರುತ್ತದೆ.
ಒಂದು ಧ್ರುಪದ್ ಸ್ಥಾಯಿ (ಅಥವಾ ಅಸ್ಥಾಯಿ), ಅಂತರ, ಸಂಚಾರಿ ಮತ್ತು ಅಭೋಗ ಎಂಬ ಕನಿಷ್ಠ ನಾಲ್ಕು ಚರಣಗಳ ಹೊಂದಿದೆ. ಸ್ಥಾಯಿ ಭಾಗವು ಮಧ್ಯ ಆಕ್ಟೇವ್‌ನ ಮೊದಲ ಟೆಟ್ರಾಕಾರ್ಡ್ ಮತ್ತು ಕೆಳಗಿನ ಆಕ್ಟೇವ್ ನೋಟ್ ಗಳನ್ನು ಬಳಸುವ ಮಧುರ ಭಾಗವಾಗಿದೆ. [೩] ಅಂತರ ಭಾಗವು ಮಧ್ಯ ಆಕ್ಟೇವ್‌ನ ಎರಡನೇ ಟೆಟ್ರಾಕಾರ್ಡ್ ಮತ್ತು ಹೆಚ್ಚಿನ ಆಕ್ಟೇವ್ ನೊಟ್ ಗಳನ್ನು ಬಳಸುತ್ತದೆ. [೩] ಸಂಚಾರಿ ಭಾಗವು ಅಭಿವೃದ್ಧಿ ಹಂತವಾಗಿದೆ, ಇದು ಈಗಾಗಲೇ ಹಾಡಿದ ಸ್ಥಾಯಿ ಮತ್ತು ಅಂತರಾ ಭಾಗಗಳನ್ನು ಬಳಸಿಕೊಂಡು ಹಾಡುಗಾರಿಕೆಯನ್ನು ಸಮಗ್ರವಾಗಿ ನಿರ್ಮಿಸುತ್ತದೆ, ಮತ್ತು ಇದು ಎಲ್ಲಾ ಮೂರು ಆಕ್ಟೇವ್ ನೋಟ್ ಗಳೊಂದಿಗೆ ನಿರ್ಮಿಸಲಾದ ಸುಮಧುರ ವಸ್ತುಗಳನ್ನು ಬಳಸುತ್ತದೆ. [೩] ಅಭೋಗವು ಮುಕ್ತಾಯದ ಭಾಗವಾಗಿದ್ದು,ಇದು ಕೇಳುಗನನ್ನು ಸ್ಥಾಯಿಯ ಪರಿಚಿತ ಆರಂಭದ ಭಾಗಕ್ಕೆ ಪುನಃ ಒಂದು ಶಾಂತ ವಿದಾಯದಂತೆ ತಗ್ಗಿದ ಸ್ವರಗಳೊಂದಿಗೆ ಮುಕ್ತಾಯವಾಗುತ್ತದೆ. [೩] ಕೆಲವೊಮ್ಮೆ ಭೋಗಾ ಎಂಬ ಐದನೇ ಚರಣವನ್ನು ಸೇರಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ತಾತ್ವಿಕ ಅಥವಾ ಭಕ್ತಿ (ದೇವರು ಅಥವಾ ದೇವತೆಗೆ ಭಾವನಾತ್ಮಕ ಭಕ್ತಿ) ವಿಷಯಗಳಿಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದ್ದರೂ, ಕೆಲವು ಧ್ರುಪದ್ ರಾಜರನ್ನು ಹೊಗಳಲು ಸಂಯೋಜಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿದೆ. [೫] [೩]
ಈ ಸಂಪ್ರದಾಯದವು 14 ನೆಯ ಶತಮಾನದ ಬ್ರಜ್ ( ಮಥುರಾ ) ದ ಸಂತರುಗಳಿಂದ ಅಂದರೆ ಸ್ವಾಮಿ ಹರಿದಾಸ್, ಸೂರದಾಸ, ಗೋವಿಂದ ಸ್ವಾಮಿ, ಮತ್ತು ನಂತರ ತಾನ್ಸೇನ್ ಮತ್ತು ಬೈಜು ಬಾವ್ರಾ ರಿಂದ ಪ್ರಾರಂಭಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿದೆ.
ರಚನಾತ್ಮಕ ಹಾಡುಗಳನ್ನು ಸೂಚಿಸಲು ಧುಪದ್ ಬಹುಶಃ ನಾಟ್ಯಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಉಲ್ಲೇಖಿಸಲಾದ ಧ್ರುವಪದದಿಂದ ಹುಟ್ಟಿಕೊಂಡಿದ್ದಾನೆ. ಇದು ಭಾರತೀಯ ಉಪಖಂಡದಾದ್ಯಂತ ಕಂಡುಬರುವ ಶಾಸ್ತ್ರೀಯ ಸಂಗೀತದ ಒಂದು ಪ್ರಮುಖ ರೂಪವಾಗಿದೆ. ಈ ಪದವು ಧ್ರುವದಿಂದ ಬಂದಿದೆ ಅಂದರೆ ಸ್ಥಿರ ಮತ್ತು ಶಾಶ್ವತ. ಇದು ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕ, ವೀರ, ಚಿಂತನಶೀಲ, ಸದ್ಗುಣ, ನೈತಿಕ ಬುದ್ಧಿವಂತಿಕೆಯನ್ನು ಹುದುಗಿಸುವುದು ಅಥವಾ ಹಾಡು-ಸಂಗೀತ ಸಂಯೋಜನೆಯ ಗಂಭೀರ ರೂಪ. [೫] [೩] ರಲ್ಲಿ ಶ್ರೀ Shribhatta ಆಫ್ ದಿ Yugala ಶತಕ ನಿಮ್ಬರ್ಕ ಸಂಪ್ರದಾಯದಿಂದ, 1294 CE ಯಲ್ಲಿ ಬರೆದಿರಬಹುದಾದ ದ್ರುಪದ್ ಸಾಹಿತ್ಯ ಹೊಂದಿದೆ.
ಧ್ರುಪದ್ ಎಂಬ ಸಂಗೀತ ಪ್ರಕಾರವನ್ನು ಉಲ್ಲೇಖಿಸುವ ಮೊದಲ ಮೂಲವೆಂದರೆ ಅಬು ಫಝಲ್ (1593) ನ ಐನ್-ಇ-ಅಕ್ಬರಿ. ಗ್ವಾಲಿಯರ್‌ನ ಮಾನ್ ಸಿಂಗ್ ತೋಮರ್ (fl. 1486-1516) ಅವರ ಆಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿನ ಸಂಗೀತಗಾರರ ಹೆಚ್ಚಿನ ಕೃತಿಗಳು ನಂತರದ ಬೆಳವಣಿಗೆಗೆ ಕಾರಣವಾಗಿವೆ. ಮೊಘಲ್ ಆಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿ ಕೃತಿಗಳಲ್ಲಿ ಧ್ರುಪಾದ್ ಅನ್ನು ಸಂಗೀತ ರೂಪವಾಗಿ ಚಿತ್ರಿಸಲಾಗಿದೆ, ಇದು ಹೊಸದು; ಮತ್ತು ಸನ್ಯಾಲ್ ಪ್ರಕಾರ, ಹೆಚ್ಚಿನ ಮೂಲಗಳು ದ್ರುಪದ್ ನ ಪ್ರಾರಂಭಿಕ ಬೆಳವಣಿಗೆಯನ್ನು ಮಾನ್ ಸಿಂಗ್ ತೋಮರ್ ಅವರ ಆಸ್ಥಾನಕ್ಕೆ ನೀಡಬೇಕಿದೆ ಎಂದು ಒಪ್ಪುತ್ತಾರೆ. ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಕ್ರಿ.ಶ 1 ನೇ ಶತಮಾನಕ್ಕೆ ಸೇರಿದ ಭರತನ ನಾಟ್ಯಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಮತ್ತು 13 ನೇ ಶತಮಾನದ ಪಠ್ಯವಾದ ಸಂಗೀತ ರತ್ನಾಕರದಲ್ಲೂ ಧ್ರುಪದ್ ಬಗ್ಗೆ ಯಾವುದೇ ಉಲ್ಲೇಖವಿಲ್ಲ. ರವಿಶಂಕರ್ [೬] ಹೇಳುವಂತೆ ಈ ರೂಪವು ಹದಿನೈದನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ಪ್ರಬಂಧದ ಒಂದು ಬೆಳವಣಿಗೆಯಾಗಿ ಕಾಣಿಸಿಕೊಂಡಿತು ಮತ್ತು ಅದನ್ನು ಪರಿಷ್ಕರಿಸಲಾಯಿತು. 16 ನೇ ಶತಮಾನದ ಭಕ್ತಿ ಸಂತ ಮತ್ತು ಕವಿ-ಸಂಗೀತಗಾರ ಸ್ವಾಮಿ ಹರಿದಾಸ್ ( ನಿಂಬಾರ್ಕಾ ಸಂಪದಯದಲ್ಲಿಯೂ ಸಹ), ಕೃಷ್ಣನಿಗೆ ಸಮರ್ಪಿತವಾದ ಹಾಡುಗಳೊಂದಿಗೆ ಪ್ರಸಿದ್ಧ ಧ್ರುಪದ್ ಗಾಯಕ. ಮೊಘಲ್ ಆಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿ ಸ್ವಾಮಿ ಹರಿದಾಸ್ ಅವರ ಶಿಷ್ಯ ತಾನ್ ಸೇನ್ ಅವರ ಧ್ರುಪದ್ ಸಂಯೋಜನೆಗಳಿಗಾಗಿ ಪ್ರಸಿದ್ಧವಾಗಿದ್ದಾನೆ.[೭] ಖ್ಯಾತ ಕಥಕ್ ಮತ್ತು ಒಡಿಸ್ಸಿ ವಿದ್ವಾಂಸೆ ಪಾರ್ವತಿ ದತ್ತಾ ಅವರು ಧ್ರುಪದ್ ಸಂಪ್ರದಾಯದ ಕುರಿತಾದ ನವೀನ ಮತ್ತು ಸಂಶೋಧನಾ-ಆಧಾರಿತ ಕಥಕ್ ಸಂಯೋಜನೆಗಳಿಗೆ ಹೆಸರುವಾಸಿಯಾಗಿದ್ದಾರೆ, ಇದನ್ನು 1990 ರಿಂದಲೂ ಅವರು ನಿರ್ವಹಿಸುತ್ತಿದ್ದಾರೆ.[೮] ದ್ರುಪದ್ ಸಂಪ್ರದಾಯ,ಮತ್ತು ಅದರ ಇತಿಹಾಸ, ತಾತ್ವಿಕ ಸಂಕೇತ, ಸೌಂದರ್ಯಶಾಸ್ತ್ರ, ಸಾಹಿತ್ಯ ಅಡಿಪಾಯ ಮತ್ತು ತಾಳದ ಜೊತೆ ಪರಿಶೋಧನೆ ಮತ್ತು ಕಥಕ್ ಪ್ರದರ್ಶನಗಳಲ್ಲಿ ಆಲಾಪ್-ಜೋಡ್ ಜಾಲಾ-ಬಂದಿಶ್ ಆಯಾಮಗಳನ್ನು ಅಳವಡಿಸಿದ [೯] ಏಕವ್ಯಕ್ತಿ ಮತ್ತು ಸಮೂಹ ನೃತ್ಯ ಹಾಗೂ ಬೋಧನೆಯಲ್ಲಿ [೧೦] ಅವರು ಆಳವಾಗಿ ಅಧ್ಯಯನ [೧೧] ಮಾಡಿದ್ದಾರೆ.
ಧ್ರುಪದ್ ಪ್ರಾಚೀನವಾದುದು, ಮತ್ತು ಖ್ಯಾಲ್ ಎಂಬ ಸಂಗೀತದ ಮತ್ತೊಂದು ಪ್ರಕಾರವು ಅದರಿಂದ ವಿಕಸನಗೊಂಡಿತು. [೩] ಧ್ರುಪದ್ ಗಂಭೀರ ಸಂಗೀತ, ಉನ್ನತಿ ಮತ್ತು ವೀರ, ಶುದ್ಧ ಮತ್ತು ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕ. ಖ್ಯಾಲ್ ಅಲಂಕಾರಿಕ ಸ್ವರಗಳನ್ನು, ಹೃಸ್ವ, ಭಾವನಾತ್ಮಕ ರಸಗಳಿಗೆ ಒತ್ತು ಕೊಡುತ್ತದೆ. [೫]
ದ್ರುಪದ್ ಮೇಲೆ ನೃತ್ಯ ರಚನೆಯ ಪ್ರಾಚೀನ ಅಭ್ಯಾಸವನ್ನು ಡಾ.ಪುರು ದಧೀಚ್ ಇತ್ತೀಚಿನ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಮರುಪರಿಚಯಿಸಿದರು. ಪುರು ದಧೀಚ್. ಔಪಚಾರಿಕ ಕಥಕ್ ವೇದಿಕೆಯಲ್ಲಿ 'ದ್ರುಪದ್' ಮತ್ತು 28 ಮಾತ್ರೆಗಳ ಈ ಸಂಯೋಜನೆಯನ್ನು ಪ್ರಸ್ತುತ ಪಡಿಸಿದರು. ಡಾ. ದಾದೀಚ್ ಭಾರತದ ಹೆಸರಾಂತ ಕಥಕ್ ನರ್ತಕರು.[೧೨]
ದ್ರುಪದ್ ನಾವು ಇಂದು ತಿಳಿದಂತೆ ಒಂದು ಏಕ ಗಾಯಕ ಅಥವಾ ಒಂದು ಸಣ್ಣ ಸಂಖ್ಯೆಯ ಗಾಯಕರು ತಬಲಾ ಬದಲಿಗೆ ಪಖಾವಾಜ್ ಅಥವಾ ಮೃದಂಗದ ನಡೆಗೆ ಸರಿಯಾಗಿ ಸಾಮರಸ್ಯದೊಂದಿಗೆ ಹಾಡುತ್ತಾರೆ. ಗಾಯಕನಿಗೆ ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಎರಡು ತಾನ್ಪುರಗಳು ಇರುತ್ತವೆ, ವಾದಕರು ಹಿಂದೆ ಕುಳಿತುಕೊಳ್ಳುತ್ತಾರೆ, ತಾಳವಾದ್ಯಗಾರರು ಗಾಯಕನ ಬಲಭಾಗದಲ್ಲಿರುತ್ತಾರೆ. ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕವಾಗಿ ಧ್ರುಪದ್‌ಗೆ ಬಳಸುವ ಪ್ರಾಥಮಿಕ ಸಾಧನವೆಂದರೆ ರುದ್ರ ವೀಣಾ, ಆದರೆ ಸುರ್ಬಹಾರ್ ಮತ್ತು ಸುರ್ಸಿಂಗರ್ ಅನ್ನು ಈ ಸಂಗೀತಕ್ಕಾಗಿ ದೀರ್ಘಕಾಲದಿಂದ ಬಳಸಲಾಗಿದೆ. ಮೇಲಾಗಿ, ಧ್ರುಪದ್‌ಗೆ ಬಳಸುವ ಯಾವುದೇ ಉಪಕರಣವು ಆಳವಾದ ಬಾಸ್ ರಿಜಿಸ್ಟರ್ ಹೊಂದಿರಬೇಕು ಮತ್ತು ದೀರ್ಘಕಾಲ ಉಳಿಯಬೇಕು.
ಎಲ್ಲಾ ಭಾರತೀಯ ಶಾಸ್ತ್ರೀಯ ಸಂಗೀತಗಳಂತೆ, ಧ್ರುಪದ್ ಮೋಡಲ್ ಮತ್ತು ಮೊನೊಫೋನಿಕ್ ಆಗಿದೆ, ಒಂದೇ ಸುಮಧುರ ರೇಖೆ ಮತ್ತು ಸ್ವರಮೇಳದ ಪ್ರಗತಿಯಿಲ್ಲ. ಪ್ರತಿ ರಾಗದ ಒಂದು ಹೊಂದಿದೆ ಮೋಡಲ್ ಫ್ರೇಮ್ ಸೂಕ್ಷ್ಮ ನಾದದ ಅಲಂಕಾರಿಕ ಸಾಮಗ್ರಿಗಳು (ಭಂಡಾರ -ಗಮಕ) ವಿಶಿಷ್ಟವಾಗಿರುತ್ತದೆ.
ಸಂಗೀತ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮದ ಜೊತೆಗೆ ದೇವಾಲಯಗಳಲ್ಲಿ ಧ್ರುಪದ್ ಹಾಡುವ ಅಭ್ಯಾಸ ಮುಂದುವರೆದಿದೆ, ಆದರೂ ಕಡಿಮೆ ಸಂಖ್ಯೆಯ ಧ್ವನಿಮುದ್ರಣಗಳನ್ನು ಮಾತ್ರ ಮಾಡಲಾಗಿದೆ. ಇದು ಕಛೇರಿ ಸಂಗೀತದಲ್ಲಿ ಪ್ರಸ್ತುತ ಪಡಿಸುವ ಧ್ರುಪದ್‌ಗೆ ಸ್ವಲ್ಪ ಹೋಲಿಕೆಯನ್ನಷ್ಟೇ ಹೊಂದಿದೆ: ಬಹಳ ಕಡಿಮೆ ಅಥವಾ ಅಲಾಪ್ ಇಲ್ಲ; ಶಾಸ್ತ್ರೀಯ ನೆಲೆಯಲ್ಲಿ ಬಳಸದ ಬೆಲ್ಸ್ ಮತ್ತು ಫಿಂಗರ್ ಸಿಂಬಲ್‌ಗಳಂತಹ ತಾಳವಾದ್ಯವನ್ನು ಇಲ್ಲಿ ಬಳಸಲಾಗುತ್ತದೆ, ಮತ್ತು ಬಳಸಿದ ಡ್ರಮ್ ಮರ್ಡಾಂಗ್ ಎಂಬ ಸಣ್ಣ, ಹಳೆಯ ರೂಪಾಂತರವಾಗಿದೆ, ಇದು ಮೃದಂಗಂಗೆ ಹೋಲುತ್ತದೆ.
ಶುದ್ಧ ದ್ರುಪದ್ ನಲ್ಲಿ ಸ್ಥೂಲವಾಗಿ ನಾಲ್ಕು ಪ್ರಭೇದಗಳು (ವಾಣಿ ಅಥವಾ ಬಾನಿ)ಗಳಿವೆ.ಇವುಗಳು ಐದು ಹಾಡುಗಾರಿಕಾ ಶೈಲಿಗಳಿಗೆ(ಗೀತಿ)ಗಳಿಗೆ ಏಳನೇಯ ಶತಮಾನದಿಂದ ಸಂಬಂಧ ಹೊಂದಿವೆ.ಇವುಗಳು:ಶುದ್ಧ,ಭಿನ್ನ,ಗೌರಿ,ವೆಗ್ ಸ್ವರ ಮತ್ತು ಸಾಧಾರಣಿ.
ದ್ರುಪದ್ ನಲ್ಲಿ ಹಲವಾರು ಘರಾಣ ಅಥವಾ ಕುಟುಂಬ ಶೈಲಿಗಳಿವೆ. ಪ್ರಸಿದ್ಧ ಘರಾಣವೆಂದರೆ ದಾಗಾರ್ ಘರಾಣ ಇದು ದಾಗಾರ್ ಕುಟುಂಬಕ್ಕೆ ಸೇರಿದೆ. ಈ ಶೈಲಿ ಅಲಾಪಕ್ಕೆ ಹೆಚ್ಚಿನ ಒತ್ತು ಕೊಡುತ್ತದೆ. ಸಾದಾರಣವಾಗಿ ಈ ಘರಾಣದ ಗಾಯಕರು ಜೋಡಿಗಳಾಗಿ- ಹೆಚ್ಚಿನ ವೇಳೆ ಸಹೋದರರು-ಪ್ರದರ್ಶನ ನೀಡುತ್ತಾರೆ.ದಾಗಾರ್ ಕುಟುಂಬ ಮುಸ್ಲಿಂ ಕುಟುಂಬವಾದರೂ ಹಿಂದೂ ದೇವ ದೇವತೆಯರ ಬಗ್ಗೆ ಇರುವ ರಚನೆಗಳುನ್ನು ಹಾಡುತ್ತಾರೆ.. ಡಗರ್ ಕುಟುಂಬದ ಹೊರಗಿನ ಕೆಲವು ಅತ್ಯುತ್ತಮ ಧ್ರುಪಾದ್ ಗಾಯಕರಾದ ಉದಯ್ ಭವಾಲ್ಕರ್, ರಿತ್ವಿಕ್ ಸನ್ಯಾಲ್, ನಿರ್ಮಲ್ಯ ಡೇ ಮತ್ತು ಗುಂಡೇಚಾ ಬ್ರದರ್ಸ್ ಕೂಡ ದಾಗರ್ ವಾನಿಗೆ ಸೇರಿದವರಾಗಿದ್ದಾರೆ, ಸುರ್ಬಹಾರ್ ಪಾತ್ರವನ್ನು ನಿರ್ವಹಿಸುವ ವಾದಕ ಪುಷ್ಪರಾಜ್ ಕೊಶ್ತಿ ಅವರಂತೆಯೇ. ಬಿಷ್ಣುಪುರ ಘರಾನಾದಲ್ಲಿ ಮನಿಲಾಲ್ ನಾಗ್ ಇತರರು ಇದ್ದಾರೆ.
ಬಿಹಾರ ರಾಜ್ಯದಿಂದ ದರ್ಭಂಗ ಘರಾನಾ, ಡುಮ್ರಾವ್ ಘರಾನಾ (ಬಕ್ಸಾರ್) ಮತ್ತು ಬೆಟ್ಟಯ್ಯ ಘರಾನಗಳು ಬರುತ್ತವೆ. ದರ್ಭಂಗ ಘರಾನದ ಮಲ್ಲಿಕ್ಸ್ ರವರು ಖಂಡರ್ ವಾನಿ ಮತ್ತು ಗೌಹರ್ವಾನಿಗಳೊಂದಿಗೆ ಸಂಬಂಧ ಹೊಂದಿದ್ದಾರೆ. ರಾಮ್ ಚತುರ್ ಮಲ್ಲಿಕ್ (1902 - 1990), ವಿದುರ್ ಮಲ್ಲಿಕ್ (1936 - 2002), ಅಭಯ್ ನಾರಾಯಣ್ ಮಲ್ಲಿಕ್ (ಜನನ. 1937), ಲಕ್ಷ್ಮಣ್ ಭಟ್ ತೈಲಾಂಗ್ (ಜನನ.1928) ಮತ್ತು ಸಿಯಾರಾಮ್ ತಿವಾರಿ (1919 - 1998) ಅವರುಗಳು ಕಳೆದ ಶತಮಾನದ ದರ್ಬಂಗ ಘರಾನಾದ ಪ್ರಸಿದ್ಧ ಪ್ರತಿಪಾದಕರು 1980 ಮತ್ತು 1990 ರ ದಶಕಗಳಲ್ಲಿ ವೃಂದಾಬನ್ನಲ್ಲಿ ವಾಸಿಸುತ್ತಿದ್ದ ಮತ್ತು ಕಲಿಸಿದ ದಿವಂಗತ ಪಂಡಿತ್ ವಿದುರ್ ಮಲ್ಲಿಕ್ ಅವರ ಕಾರಣದಿಂದಾಗಿ ದರ್ಭಂಗ ಘರಾನದ ಧ್ರುಪದ್ ವೃಂದಾಬನ್ನಲ್ಲಿ ಬಲವಾದ ಪ್ರಾತಿನಿಧ್ಯವನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. ಶ್ರೇಷ್ಠ ಮಹಿಳಾ ಧ್ರುಪದ್ ಕಲಾವಿದರು ಅಸ್ಗರಿ ಬಾಯಿ (1918 - 2006), ಅಲಕಾ ಲಾಹಿರಿ, ಅಶೋಕ್ ನಂದಿ (ಜನನ.1946), ಮಧು ಭಟ್ ತೈಲಾಂಗ್, ಪಾಕಿಸ್ತಾನಿ ಗಾಯಕ ಅಲಿಶಾ ರಶೀದ್ (ಜನನ 1978) ಮತ್ತು ಇಟಾಲಿಯನ್ ಗಾಯಕ ಅಮೆಲಿಯಾ ಕುನಿ (ಜನನ.1958).[೧೩]
ಡುಮ್ರಾನ್ ಘರಾನಾ - ಬಿಹಾರದ ಧ್ರುಪದ್ ಸಂಪ್ರದಾಯಗಳು ಸುಮಾರು 500 ವರ್ಷಗಳಷ್ಟು ಹಳೆಯದಾದ ಧ್ರುಪದ್ ಸಂಗೀತದ ಪ್ರಾಚೀನ ಸಂಪ್ರದಾಯ. ಈ ಘರಾನವನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸಿದಾಗ ಡುಮರಾವ್ ರಾಜ್ ರಾಜರ ಆಶ್ರಯದಲ್ಲಿ ಪ್ರವರ್ಧಮಾನಕ್ಕೆ ಬಂದಿತು. T'he Drupad ಶೈಲಿ (ವಾಣಿ ಗಳ) ಘರಾನಾ ಗೌಹರ್, ಖಂದಾರ್, ಮತ್ತು ನೌವ್ಹಾರ್ವಾಣಿ ಆಗಿದೆ. ಈ ಘರಾನದ ಸ್ಥಾಪಕ ಪಂ. ಮಣಿಕ್‌ಚಂದ್ ದುಬೆ ಮತ್ತು ಪಂ. ಅನುಪ್ ಚಂದ್ ದುಬೆ. ಎರಡೂ ಕಲಾವಿದರಿಗೆ ಮೊಘಲ್ ಚಕ್ರವರ್ತಿ ಶಹಜಹಾನ್ ಪ್ರಶಸ್ತಿ ನೀಡಿದರು. ಭಾರತ ರತ್ನ ಉಸ್ತಾದ್ ಬಿಸ್ಮಿಲ್ಲಾ ಖಾನ್ ಅವರ ತಂದೆ ಡುಮರಾವ್ ಘರಾನಾ ಸಂಪ್ರದಾಯಕ್ಕೆ ಸೇರಿದವರು. ಅವರು ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಧುಪದ್ ಶೈಲಿಯಲ್ಲಿ ಶಹನಾಯಿ ನುಡಿಸುತ್ತಿದ್ದರು. ಡುಮ್ರಾನ್ ಘರಾನಾ (ಬಕ್ಸಾರ್) ನ ಪ್ರಸಿದ್ಧ ಜೀವಂತ ಗಾಯಕರು ಪಂ. ಡುಮ್ರಾನ್ ಘರಾನಾದ ಪ್ರತಿನಿಧಿ ರಾಮ್‌ಜಿ ಮಿಶ್ರಾ.
ಈ ಘರಾನಾದಲ್ಲಿ ಹೆಚ್ಚಿನ ಕೆಲಸಗಳು ನಡೆದಿವೆ ಮತ್ತು ಈ ಡುಮ್ರಾನ್ ಘರಾನಾದ ಅನೇಕ ವಸ್ತುಗಳು ಸಂಶೋಧನೆಯ ವಿಷಯವಾಗಿದೆ. 1875 ರಲ್ಲಿ ಜೇ ಪ್ರಕಾಶ್ ದುಬೆ ಉರ್ಫ್ ಬ್ನಾಚು ಜಿ ದುಬೆ ಬರೆದ ಭೈರವ್ ಪ್ರಕಾಶ್. ಅಭಿಷೇಕ್ ಸಂಗೀತ್ ಪಲ್ಲವ್, ಡಾ.ಅರವಿಂದ್ ಕುಮಾರ್ ಬರೆದಿದ್ದಾರೆ ಮತ್ತು ಬಿಹಾರ ಕಿ ಸಂಗಿತ್ ಸಾಧನಾ -9 ನೇ ತರಗತಿಗೆ ವರ್ನಿಕಾ ಹಿಂದಿ ಪಠ್ಯಕ್ರಮದಲ್ಲಿ ಬರೆದಿದ್ದಾರೆ.[೧೪]
ಮಿಶ್ರಾಗಳು ಗೌರ್ಹಾರ್, ದಾಗೂರ್, ನೌಹರ್ ಮತ್ತು ಖಂಡರ್ ಶೈಲಿಗಳನ್ನು ಅಭ್ಯಾಸ ಮಾಡಿದರು. ಈ ಘರಾನವು ಬೆಟ್ಟಯ್ಯ ರಾಜ್ ರಾಜರ ಆಶ್ರಯದಲ್ಲಿ ಪ್ರವರ್ಧಮಾನಕ್ಕೆ ಬಂದಿತು. ಪಂಡಿತ್ ಫಾಲ್ಗುಣಿ ಮಿತ್ರ ಪ್ರಸ್ತುತ ಪೀಳಿಗೆಯಲ್ಲಿ ಈ ಘರಾನದ ಪ್ರತಿಪಾದಕ.
ಐಟಿಸಿ ಸಂಗೀತ ರಿಸರ್ಚ್ ಅಕಾಡೆಮಿಯ ವೈಜ್ಞಾನಿಕ ಸಂಶೋಧನಾ ವಿಭಾಗವು ಸಂಪ್ರದಾಯವನ್ನು ವೈಜ್ಞಾನಿಕ ವಿಧಾನಗಳೊಂದಿಗೆ ಜೋಡಿಸುವ ಪ್ರಯತ್ನದಲ್ಲಿ 1987 ರಿಂದ ವಿಚಾರಗೋಷ್ಠಿಗಳನ್ನು ಮತ್ತು ಕಾರ್ಯಾಗಾರಗಳನ್ನು ಆಯೋಜಿಸುತ್ತಿದೆ. ಈ ಕಾರ್ಯಾಗಾರಗಳು / ವಿಚಾರ ಸಂಕಿರಣದ ಉದ್ದೇಶವು ಸಂಗೀತದ ವಿವಿಧ ಕ್ಷೇತ್ರಗಳಲ್ಲಿ ಸಂಶೋಧನೆಯ ಅರಿವು ಮೂಡಿಸುವುದು.[೧೫] 2013 ರಲ್ಲಿ ಅವರು ನ್ಯಾಷನಲ್ ಸೆಂಟರ್ ಫಾರ್ ಪರ್ಫಾರ್ಮಿಂಗ್ ಆರ್ಟ್ಸ್ (ಭಾರತ) (ಎನ್‌ಸಿಪಿಎ, ಮುಂಬೈ) ಸಹಯೋಗದೊಂದಿಗೆ ಧ್ರುಪದ್ ಸೆಮಿನಾರ್ ನಡೆಸಿದ್ದಾರೆ, ಅಲ್ಲಿ ಡಾ.ಪುರು ದಾದೀಚ್ ಅವರು ಧ್ರುಪದ್‌ನ ಮೂಲ ಮತ್ತು ಪೂರ್ವವರ್ತಿಗಳ ಬಗ್ಗೆ ಚರ್ಚಿಸಲು ಭಾಷಣಕಾರರಾಗಿ ಭಾಗವಹಿಸಿದ್ದರು.[೧೬] ಪ್ರೊ. ರಿಚರ್ಡ್ ವಿಡ್ಡೆಸ್ (ಮುಖ್ಯಸ್ಥರು, ಸಂಗೀತ ವಿಭಾಗ, ಸ್ಕೂಲ್ ಆಫ್ ಓರಿಯಂಟಲ್ ಮತ್ತು ಆಫ್ರಿಕನ್ ಸ್ಟಡೀಸ್, ಲಂಡನ್ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯ, ಯುಕೆ) ಮತ್ತು ಡಾ. ಪುರು ದಾದೀಚ್, (ಇಂದೋರ್, ಭಾರತ) ಧ್ರುಪದ್ ಮೂಲದ ಬಗ್ಗೆ ದೀರ್ಘವಾಗಿ ಚರ್ಚಿಸಿದರು. ಡಾ.ಪುರು ದಾದೀಚ್ ಅವರು ರಾಜಾ ಮಾನ್ಸಿಂಗ್ ತೋಮರ್ ಅವರ ಕಾಲಗಿಂತಲೂ ಧ್ರುಪದ್ ಹಳೆಯದು ಎಂದು ಸ್ಥಾಪಿಸಿದರು.[೧೭]
ಕಥಕ್ ನ ಪ್ರಾಚೀನ ರೂಪವನ್ನು ಧ್ರುಪದ್ ಅವರೊಂದಿಗೆ ಪ್ರಸ್ತುತಪಡಿಸಲಾಗುತ್ತಿತ್ತು, ಆದರೆ ಸಮಯ ಕಳೆದಂತೆ, ಖಯಾಲ್, ತುಮ್ರಿ, ಭಜನ್, ಕೀರ್ತನ್ ಮುಂತಾದ ಹೊಸ ರೂಪಗಳು ಕಥಕ್ಗೆ ಹೆಚ್ಚು ಜನಪ್ರಿಯ ಸಂಗೀತ ಆಧಾರವಾಯಿತು. ಪಾರ್ವತಿ ದತ್ತಾ ಅವರು ಧ್ರುಪದ್ ಪ್ರಕಾರ ಮತ್ತು ಅದರ ಅನುಭಾವಿ ತತ್ತ್ವಶಾಸ್ತ್ರವನ್ನು ಮರುಪರಿಶೀಲಿಸಿದ ಮತ್ತು ಕಥಕ್ ಪ್ರದರ್ಶನದೊಂದಿಗೆ - ಏಕವ್ಯಕ್ತಿ ಮತ್ತು ಹೊಸ ನೃತ್ಯ ಸಂಯೋಜನೆಗಳು, ಪುನಃ ಸ್ಥಾಪಿಸಿದ ಕೀರ್ತಿಗೆ ಪಾತ್ರರಾಗಿದ್ದಾರೆ [೧೮] ಇವರು ಕಳೆದ ಮೂರು ದಶಕಗಳಿಂದ ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕ ಬಂದಿಶ್ ಗಳ ಅಂತೆಯೇ ಮದ್ಯಕಾಲೀನ ಕವಿಗಳ,,ಸಂಸ್ಕೃತ ಕವಿಗಳ ಸಾಹಿತ್ಯಗಳ ಮೇಲೆ ರಚಿತವಾದ ಹೊಸ ರಚನೆಗಳು ಮತ್ತು ಸಮಕಾಲೀನ ಸಾಹಿತ್ಯದ ಮೇಲೆ ರಚಿತವಾದ ದ್ರುಪದಾಂಗಿ ಕಥಕ್
ಪರಿಕಲ್ಪನೆಗಳನ್ನು ಸತತವಾಗಿ ಪ್ರಸ್ತುತ ಪಡಿಸುತ್ತಿದ್ದಾರೆ.
ಚಲನಚಿತ್ರ ನಿರ್ಮಾಪಕ ಮಣಿ ಕೌಲ್ ಉಸ್ತಾದ್ ಜಿಯಾ ಮೊಹಿಯುದ್ದೀನ್ ಡಾಗರ್ ಮತ್ತು ಉಸ್ತಾದ್ ಜಿಯಾ ಫರಿದುದ್ದೀನ್ ಡಾಗರ್ ಅವರ ಶಿಷ್ಯತ್ವದಲ್ಲಿದ್ದಾಗ 1983 ರಲ್ಲಿ ಧ್ರುಪಾದ್ ಸಂಗೀತದ ಮೊದಲ ಸಾಕ್ಷ್ಯಚಿತ್ರಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದಾದ "ಧ್ರುಪದ್" ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗುವ ಚಿತ್ರವನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಈ ಹಿಂದಿ ಭಾಷೆಯ ಪೂರ್ಣ-ಪ್ರಮಾಣದ ಸಾಕ್ಷ್ಯಚಿತ್ರವು ಅವರ ಗುರುಗಳ ಜೊತೆಗೆ ಯುವ ಬಹಾವುದ್ದೀನ್ ಡಾಗರ್ - ಜಿಯಾ ಮೊಹಿಯುದ್ದೀನ್ ಡಾಗರ್ ಅವರ ಮಗನನ್ನೂ ಒಳಗೊಂಡಿದೆ.[೧೯][೨೦] ಭಾರತದ ಫಿಲ್ಮ್ಸ್ ವಿಭಾಗವು ನಿರ್ಮಿಸಿದ ಚಲನಚಿತ್ರವನ್ನು ಧುಪದ್ ಇತಿಹಾಸಕ್ಕೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದ ಸ್ಥಳಗಳಲ್ಲಿ ಚಿತ್ರೀಕರಿಸಲಾಗಿದೆ - ಫತೇಪುರ್ ಸಿಕ್ರಿ ಮತ್ತು ಜೈಪುರದ ಜಂತರ್ ಮಂತರ್ ನಲ್ಲಿ ಸಿದ್ಧಾಂತ ಮತ್ತು ಸಂಗೀತ ರೂಪದ ಅಭ್ಯಾಸವನ್ನು ನಿರೂಪಿಸುತ್ತದೆ. ಚಲನಚಿತ್ರ ವೈಖಾರಿ [೨೧] ಯನ್ನು PSBT ನಿರ್ಮಿಸಿದ್ದು, ಇದು ಕಥಕ್ ಮತ್ತು ಒಡಿಸ್ಸಿ ನರ್ತಕಿ ಪಾರ್ವತಿ ದತ್ತಾ ರವರ ಕಲಾತ್ಮಕ ಸಂಶೋಧನೆಗಳ ಅಧಾರದಲ್ಲಿ ದ್ರುಪದ್ ನ ಅಲಾಪ್-ಜೋಡ್-ಜಾಲಾ ಮತ್ತು ಬಂದಿಶ್ ನ ನುಡಿಗಟ್ಟುಗಳ ಸುಂದರ ನೇಯ್ಗೆಯಾಗಿದೆ.[೨೨]
ಎಂಜಿಎಂ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾನಿಲಯದ ಅಡಿಯಲ್ಲಿ ಮಹಾಗಾಮಿ ಗುರುಕುಲ್ ಅವರು ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯದ ಪದವಿ / ಡಿಪ್ಲೊಮಾ / ಪ್ರಮಾಣಪತ್ರವನ್ನು Archived 2021-05-15 ವೇಬ್ಯಾಕ್ ಮೆಷಿನ್ ನಲ್ಲಿ. ಧ್ರುಪಾದ್ ಸಂಗೀತ - ಗಾಯನ ಮತ್ತು ವಾದ್ಯಸಂಗೀತದಲ್ಲಿ ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದ್ದಾರೆ, ಇದು ಸಂಗೀತ ಆಕಾಂಕ್ಷಿಗಳು ಮತ್ತು ಗುರುಕುಲ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯನ್ನು ಅನುಸರಿಸಲು ಬಯಸುವ ಮತ್ತು ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯದ ಪ್ರಮಾಣೀಕರಣವನ್ನು ಪಡೆಯಲು ಬಯಸುವ ಧ್ರುಪದ್ ಕಲಿಯುವವರ ಶೈಕ್ಷಣಿಕ ಅನ್ವೇಷಣೆಯನ್ನು ಪೂರೈಸುತ್ತದೆ.
{{cite book}}: Invalid |ref=harv (help){{cite book}}: Invalid |ref=harv (help)