Ny Epistilin'ny Apôstôly dia anisan' ireo boky ataon'ny ankalaroan' ny Fiangonana kristiana hoe apôkrifa izay angamba voasoratra tamin' ny taonjato faha-2 taor. J.K[1] [2]. Anisan' ny boky kanônikan' ny Fiangonana ôrtôdôksa teoahedo izy nefa tsy nahalala azy indray ny Tontolo Tandrefana raha tsy tamin' ny taonjato faha-20. Ao amin' ny toko miisa 51 dia mitovy endrika amin' ny taratasy ifandrefasana avy amin' ny Apôstôly ilay boky ka milazalaza ireo zava-nitranga lehibe teo amin' ny fiainan' i Jesoa, izany dia arakarahin' ny teny ifanaovan' i Jesoa sy ny mpianany.
Ny hampijoro indray ny foto-pampianarana mahitsy kristiana no tanjon' ilay asa soratra, izay mandà ny gnôstisisma, indrindra ny fampianaran' i Kerinto (latina: Cerinthus), sy ny dôketisma. Na dia ambara ho voasorara taoriana kelin' ny Fitsanganan' i Jesoa tamin' ny maty aza ity asa soratra ity dia miresaka ny amin' i Paoly avy any Tarsosy. Ahitana faminaniana ny amin' ny haharavàn' i Jerosalema sy ny Fiavian' i Jesoa fanindroany koa ilay boky.
Na dia asehon' ny mpanoratra azy ho amin' ny endrika taratasy ifandefasana (epistily) aza ny Epistilin' ny Apôstôly sady sahala amin' izany ny fanombohan' ny 20 % amin' ny lahatsoratra (toko miisa 10) izay mitantara sy manoritsoritra ny fahaterahan' i Jesoa, ny fitsanganany tamin' ny maty ary ireo fahagagana nataony, dia ivelambelany izany endrika fanehoana izany. Ny ampahany sisa amin' ilay lahatsoratra dia mitantara fahitana sy mitatitra resaka nifanaovan' i Jesoa amin' ny mpianany, izay miendrika fanontaniana miisa 60 any ho any sy toko fohy miisa 41. Io boky io no lava indrindra amin' ireo epistily apôkrifan' ny Testamenta Vaovao.
Mety naorina tamin' ny filazan' ny Testamenta Vaovao ilay epistily (indrindra ny Evanjelin' i Joany) sy ny Apôkalipsin' i Petera sy ny Epistilin' i Barnabà ary ny Hermasy Mpiandry Ondry, izay heverina fa vokatry ny tsindrimandry na fanilovana avy amin' Andriamanitra tamin' ny antokon' olona na olona tsirairay nandritra ny taonjato maro teo amin' ny Fiangonana tany am-boalohany.
Ny lahatsorara manontolo dia mety nosoratana hanoherana ny fampianaran' i Kerinto, na dia voaresaka ao koa ny olona atao hoe Simôna (izay angamba i Simôna Magy). Mitsikera mafy ny gnôstisisma ny votoatin' ny lahatsoratra na dia tsy ahitana ady hevitra fanoherana an' izany aza ao, fa ezaka natao mba hanamafisana ny finoan' ireo tsy manaraka ny fampianarana gnôstika ka hanoherana ny fiovam-pinoana ho amin' ny gnôstisisma. Mampiasa fomba fanoratra amin' ny lahateny sy fanontaniana miaraka amin' ny fiheverana an' i Jesoa izay be mpitia teo amin' ireo antoko gnôstika, mba hitiavan' ireo mpamaky ireo ny epistily.
Na dia izany anefa dia miezaka manantitra io epistily io fa tsy fampianarana miafina no ataony, ary ny votoatiny dia mihatra amin' ny olona rehetra fa tsy natokana ho an' antokon' olona voatondro ary ny olon-drehetra dia afaka mahazo mora foana izany votoatiny izany, ka miavaka be amin' ny fampianarana miafinan' ny gnôstisisma izany.
Anisan' ireo ampahany manan-danja indrindra ny fanoharana ny amin' ireo "Virijiny adala", araka izao:
Ary niteny Azy izahay hoe: Tompo, iza no hendry ary iza no adala? Namaly Izy hoe: Dimy hendry ary dimy adala; satria ny amin' izy ireo no nilazan' ny mpaminany hoe: "Ireo no zanak' Andriamanitra". Ankehitriny dia henoy ny anaran' izy ireo.
Nefa nitomany izahay sady nanahy ny amin' ireo izay renoky ny torimaso. Hoy Izy taminay: Ny dimy hendry dia ny Finoana sy ny Fitiavana sy ny Fahasoavana sy ny Fiadanana ary ny Fanantenana. Ny mpino manana an' izany no ho mpitari-dalana ho an' ireo nino Ahy sy an' Izay naniraka Ahy. Satria Izaho no Tompo ary Izaho no vady mpampakatra noraisiny; niditra tao amin' ny tranon' ny mpampakatra izy ireo ary nandry niaraka tamiko tamin-kafaliana tao amin' ny efi-tranon' ny ampakarina. Fa ny dimy adala kosa, rehefa natory ka nifoha, dia nankeo amin' ny varavaran' ny efi-tranon' ny mpivady vao ka nandondòna satria nihidy ny varavarana. Dia nitomany izy ireo ary nalahelo mafy fa tsy nisy namoha varavarana azy.
Nanontany Azy izahay hoe: Tompo, ary ireo rahavavy hendry tao an-tranon' ny mpampakatra ve nanohy ka tsy namoha varavarana azy ireo, ary tsy nalahelo azy ireo ve izy ireo, na nangataka tamin' ny mpampakatra mba hamoha varavarana azy? Namaly anay Izy nanao hoe: Tsy mbola mendrika ny hahazo fitia izy ireo. Hoy izahay taminy: Tompo, amin' ny andro manao ahoana no hidiran' izy ireo noho ny amin' ireo rahavaviny? Dia namaly anay Izy hoe: Izay voahidy ao ivelany dia voahidy ao ivelany. Ary hoy izahay taminy: Tompo, izany teny izany ve voafetra? Iza no adala? Hoy izy taminay: Henoinareo ny anarany. Ny Fahalalana sy ny Fahatakarana sy ny Fanoavana sy ny Faharetana ary ny Fitserana ireo. Izy ireo no natory sy anisan' ireo nino sy nanambara ny finoany Ahy nefa tsy nanatanteraka ny didiko.
(Toko faha-42 sy faha-43)
Anisan' ireo maneho ny maha lahatsoratra fanoheran-kevitra azy ity epistily ity ka tsongaina manokana ny fananterana ny maha ara-batana ny fitsanganana amin' ny maty mba hanoherany ny dôketisma, amin' ny alalan' ny fanasana ny Apôstôly hampitehika ny fanondron' izy ireo eo amin' ny dian-koho sy eo amin' ny ratra vokatry ny fandefonana eo amin' ny taolan-tehezany, ary amin' ny alalan' ny fitadiavana ny dian-tongotra (sahala amin' ny sarisary ao amin' ny Evanjelin' i Joany, izay miendrika famantarana, mba hanoherana manokana ny dôketisma fa tsy hanehoana loatra ny tantara).
Ny 20 % amin' ny lahatsoratra dia natokana hanamafisana ny foto-pampianarana momba ny fitsanganan-ko velona ara-batana, izay anoherana ny tsikera ataon' ny Evanjelin' ny Fahamarinana ny amin' izany. Ambaran' ity evanjely ity fa ny fitsanganan' ny tena amin' ny maty dia hiseho alohan' ny fahafatesana, ka tokony ho takarina amin' ny fomba miafina (esôterika) izany. Raha nanontaniana bebe kokoa i Jesoa ny amin' izany zavatra izany dia tezitra, izany dia maneho fa amin' ny mpanoratra an' ity epistily ity dia sady manevatevana no mahatezitra ny fiheveran' ny Gnôstika.
Satria ilay lahatsoratra voasoratra amin' ny anaran' ny Apôsôply tamin' ny fotoana nanaraka avy hatrany ny fitsanganan' i Jesoa tamin' ny maty, dia tokony tsy manao an' i Paoly avy any Tarsosy ho ao amin' ny sokajy "Apôstôly". Noho ny lanjan' i Paoly sy ny epistily nosoratany ho an' ny Fiangonana tany am-boalohany anefa dia tsy mahagaga raha nisafidy ny hampiditra faminaniana ny hiavian' i Paoly ny mpanoratra. Ny fitantarana ny fanasitranan' i Ananiasy ny fahajamban' i Paoly ao amin' ny Asan' ny Apôstôly dia voaova ho fanasitranana nataon' ny tanan' ny iray amin' ny Apôstôly, mba hanehoana fa eo ambany fahefan' izy ireo i Paoly.
Mampahatsiahy faminaniana tany aloha ilay epistily ka milaza fa hisy Jerosalema vaovao hivoaka avy ao Siria ary ilay Jerosalema taloha dia ho voababo sady horavana (sahala amin' izay niseho tamin' ny taona 70). Izany faminaniana farany izany dia angamba noforonina, satria tsy hita ao amin' ireo asa soratra nialoha azy.
Ny antony iray izay mety nahatonga ilay epistily ho tsy nampiasain' ny fiangonana intsony dia noho ny Fiavian' i Jesoa fanindroany izay ambarany fa hiseho 150 taona aorian' ny fotoana nahazoan' ny Apôstôly ny fahitana, nefa tsy nitranga izany. Tsy fantatra raha noheverin' ny Fiangonana katôlika ho mirakitra fampianaran-diso ilay lahatsoratra, satria tsy voalaza mazava ao amin' ny literatiora kristiana tranainy ny aminy. Ny Fiangonana ôrtôdôksa teoahedo anefa dia manaiky azy ho fampianaram-pinoana marina sady fototra.