Tā Tīmoti Samuel Kāretu KNZM QSO Ko CRSNZ (i whanau i te 29 o Aperira 1937) [1] he tohunga o te reo Maori me nga mahi a Tanerore i Aotearoa. I noho ia hei tumuaki tuatahi mo te Tari Maori i te Whare Wananga o Waikato, ka eke ki te tūranga ahorangi. [2] Ko ia te kaikōmihana reo Māori tuatahi, mai i te tau 1987 tae noa ki 1999, kātahi ko ia te kaiwhakahaere matua o Te Kohanga Reo National Trust mai i te tau 1993 tae noa ki te tau 2003. Nō 2003, Nāna ki te taha o wētahi atu i whakamana, i timata Te Panekiretanga o te Reo, ko te kura o te kairangi i te reo Māori, ā, I mahia ia hai kaitohu matua. [3] He matatau ia ki te reo Māori, te reo Ingarihi, te reo Wīwī me te reo Tiamana.
I whanau a Kāretu ki Heretaunga. E rua marama tōna pakeke i whāngaihia ia e tana matua kēkē a Tame Kāretu rāua ko tana whaea a Mauwhare Taiwera. [4] 17 tau noa iho tōna māmā ira i te whanautanga a Karetu ,a, ka mate ia mai i te mate kohi i te 22 tau I whakatipua ia ki Waikaremoana, Waimārama me Ruatāhuna, he uri ia i a Ngāi Tūhoe me Ngāti Kahungunu. [5] Ko Ngāti Pāhauwera tōna pāpā koiora, ā, he iti noa te whakapā atu ki waenganui i a rāua.
I a ia e pia ana, ka whiwhi karahipi a Kāretu ki te Kareti o Te Whanganui-a-Tara, ka eke ki reira, ka ako i te reo Wīwī me te Tiamana. Ka mutu tana kura, ka neke ia ki Taumarunui, ka whakaako i te reo Wīwī me te Tiamana i te Kura Tuarua o Taumaranui me nga karaehe reo Maori mo te po mo nga roia. I te tau 1961, ka neke ia ki Raanana ki te mahi mo te Komihana Teitei o Aotearoa, i reira i noho ia hei apiha korero matua, a he maha nga haerenga ki Brussels ki te mahi hei kaiwhakatiamana me tētahi kaiwhakawīwī. [5]
I hangaia ngā hononga e Kāretu ki iwi kē, i Raanana, ā, I āwhina te pūtaketanga o te rōpū ahurea Māori, āra ko Ngāti Rānana ki te taha a Louie Tāwhai nō Te Arawa, a Winnie Waapu nō Ngāti Kahungunu, a Margaret Smith nō Ngāpuhi, aMargaret Paiki nō Aotea, a Ben Wanoa nō Ngāti Porou me Norma Mōrehu nō Ngāti Raukawa. I hoki mai ia ki Aotearoa i te tau 1969, ka whakaako ano ia ki te kura tuarua i te reo Wīwī me Tiamana—i tēnei wā i te Kāreti o Fairfield i Kirikiriroa —i mua i tana whai mahi mātauranga i te tau 1972 ki te Whare Wananga o Waikato.
I te 1993 New Year Honors, i whakaingoatia a Kāretu hei hoa mo te Ota Mahi a te Kuini mo nga mahi a te iwi, a, i te 2017 o te Ra whanau o te Kuini i whakaingoatia ia hei hoa Knight o te Tohu Kaiaka o Aotearoa mo nga mahi ki te reo Maori. Kua whakawhiwhia ia ki nga tohu kairangi honore e te Whare Wananga o Wikitoria o Te Whanganui-a-Tara i te tau 2003, me te Whare Wananga o Waikato i te tau 2008. I te tau 2020 i whakawhiwhia a ia ki te Tohu Pirimia mo te Tutukinga Tuhituhi i roto i te waahanga korero kore korero ka tohua hei hoa mo te Royal Society Te Apārangi.
I eke panuku a Karetu i te "2021 Te Mūrau o te Tuhi Māori Language Award" i Ockham New Zealand Book Awards. I toa tahi ia mo taua tohu e rua tau ki muri.
I te tau 2019, e iwa nga waiata i whakamaoritia e Kāretu mai i te reo Ingarihi ki te reo Maori mo te kopae waiata, Waiata / Anthems, i eke ki te taumata tuatahi i runga i nga raarangi pukapuka o Aotearoa i te marama o Mahuru 2019. i te tau 2021, I awhina te ropu Six60 e Karetu kia tuhia te waiata " Pepeha ",ā, I whakamāoritia te waiata " Hua Pirau / Fallen Fruit " e Karetu, mō te kaiwaiata rongonui ko Lorde mō tōna Te Reo Māori ake roa whakaari ko Te Ao Mārama.
{{cite web}}
: Check date values in: |archive-date=
(help)