Скендер Куленовиќ

Скендер Куленовиќ

Скендер Куленовић (Босански Петровац, 2. септември 1910 — Белград, 25. јануари 1978)[1] бил српски[2] книжевник.

Биографија

[уреди | уреди извор]

Скендер Куленовиќ е роден на 2 септември 1910 година во Босански Петровац, каде што завршил основно училиште. Негов татко бил Салих-бег од старо беговско семејство, чие име укажува на неговото потекло од Кулин-бан.[3] По ненадејното осиромашување на неговото бегово семејство[4] со аграрна реформа, тој се преселил во родното место на мајка му, Травник. Таму завршил језуитска гимназија како надворешен ученик. Веќе во трето одделение гимназија го објавил своето прво книжевно дело, збирката сонети „Оцвале првимуле“. Потоа студирал право на Универзитетот во Загреб, но ги напуштил студиите и се посветил на новинарството.[5] Негови браќа биле сликарот Мухамед Куленовиќ, кој загинал во усташкиот логор Керестинец и спортистот Музафер Куленовиќ, кој загинал во логорот Бањица.[6]

Во 1941 година влегол во првиот партизански одред на Босанска Краина. Носител е на Партизанска споменица во 1941 година.[7] Бил советник на АВНОЈ на второто заседание во 1943 година.[1]

Бил оженет со Вера Црвенчанин Куленовиќ, првата жена режисер во Југославија, со која имал две деца: Вук Куленовиќ, композитор и Билјана Куленовиќ, балерина.[8][9]

Заради големиот книжевен придонес бил избран за дописен член на Српската академија на науките и уметностите на 16 декември 1965 година и на 21 март 1974 година за негов редовен член.[10]

Починал на 25 јануари 1978 година во Белград.[11]

Литературни дела

[уреди | уреди извор]

Куленовиќ уште во средно училиште го напишал својот прв сонетен венец „Ocvale primule“. Пишувал песни и поеми, комедии, есеи, критики, патописи, скици, приказни и романи. Како студент влегол во загрепскиот круг на општествени писатели. Откако му се посветил на новинарството, по прекинувањето на студиите, соработувал во бројни весници и списанија, а во 1937 г. заедно со Хасан Кикиќ и Сафет Крупиќ го основал муслиманското списание Путокас во Загреб.

Во 1941 г. се приклучил на партизаните, каде што за време на војната пишувал песни и уредувал весници (Босански ударник, Глас, Ослобоѓење). Додека повеќето поети од борците созревале за време на војната и подоцна се изразувале, Скендер Куленовиќ ги напишал своите најдобри дела во НОБ.[4]

Веднаш по војната, тој бил директор на драмата во Националниот театар во Сараево, каде што режирал три претстави и почнал да пишува драми. Тој ги уредувал Преглед, Литературни весници и Нова мисла. Извесен период бил драматург во Народниот театар во Мостар, а по преселбата во Белград бил уредник во белградското издавачко друштво.[5]

Во неговата поезија доминираат две спротивни форми, сонетот и песната. Напишал сонети на почетокот и на крајот од својата поетска кариера, а три песни датираат од воените години: „Стојанка мајка Кнежополка“ (1942), „Писма на Јован Станивук“ (1942) и „Шева“ (1943). Тие се засновани на епски народни песни.[4] Најважни дела: песните „Стојанка мајка Кнежополка“ и „Шева“, комедиите „ Делидба “, „Вечера“ и „Тажно е“ (1947), Сонети

(1968), збирка на раскази. „Диванхана“ (1972), збирка на детските приказни „Гром“ (1975) и романот „Абис“ (1977).

Неговата најдобра и најпозната песна „Стојанка мајка Кнежополка“ е напишана како поетско сведоштво за ужасите на усташкиот масакр врз српските цивили во Козара. Таа е направена по моделот на народната тужба.[7] Но, тоа е повеќе повик за одмазда, прослава на слободата и животот, отколку оплакувањето на мајката која изгубила три сина во непријателска офанзива. Визијата за победата извира од исконската вера на човекот во обновувачката моќ на природата, во неуништливоста на животот. Раскошното изобилство на жива материја, плодноста на полињата, силата на машките мускули и бујноста на женските гради, сето тоа излеано во јазикот на песната, свежо, неисцрпно, како извор кој постојано истекува и никогаш не губи вода.[4]

Табла на зграда во улица Влајковиќева, Белград

Познатиот куленовишки јазик, кој многумина го препознале како првокласна вредност, меѓу кои и Радомир Константиновиќ и Данило Киш. Во есејот „Апсолутен краишник Скендер Куленовиќ“, авторот на Паланечката филозофија со нескриен восхит зборува за „извонредната лингвистичка смисла“ на Скендер Куленовиќ и додава: „Неговото познавање на јазикот е знаење на границата на битието и небитието. „Нештата“, постоењето и зборовите се губи во разликата, така што, понекогаш, да се биде таму значи да се зборува.“

Една од улиците во Бања Лука го носи неговото име.

Данило Киш, пак, го започнал својот есеј со дијагноза: „Скендер Куленовиќ бил рудар на јазикот, тој влегол во најдлабоките слоеви на нашиот богат јазик. Во неговите песни, како и во својата проза, Скендер секогаш го избирал најтешкиот збор, секогаш од најдлабоките јазични слоеви, секогаш од неговите најтемни лексички зони, бидејќи за него најточен бил зборот што најдолго почивал во рудата на традицијата. онаа што била најмалку истрошена, онаа што најлуто му заѕвонува на јазикот.“

Куленовиќ го препознал тешкиот источен пригушен сензуализам, како и чувството дека единственото нешто што може да ги преживее сите илузии како стеќак е тешкиот збор на мајчиниот јазик.

Награди и награди

[уреди | уреди извор]

Скендер Куленовиќ е добитник на голем број награди и признанија:[10]

Наводи

[уреди | уреди извор]
  1. ↑ 1,0 1,1 Милисавац, Живан, уред. (1984). Југословенски књижевни лексикон (2.. изд.). Нови Сад: Матица српска. стр. 409.
  2. ↑ Према изјави песникове супруге у чланку„Вера Црвенчанин Куленовић: Скендер у шетњи обликовао сонете“ (српски). Глас Српске. 9 октомври 2010. Архивирано од изворникот на 2018-09-18. Посетено на 18 септември 2018.. Проверете ги датумските вредности во: |accessdate=, |date= (help): "ЦРВЕНЧAНИН КУЛЕНОВИЋ: Један интересантан детаљ је да сам трагајући за свим овим документима Скендеровог живота наишла и на један његов партијски досије који је био под забраном, али успела сам да дођем до њега. Он је после Козаре писао националност Србин, званично у свом документу. Његова лична карта је била Србин. Он то није јавно говорио јер није себи тиме правио репутацију српског писца."
  3. ↑ Бруно Љубез: "Јајце Град...", Јајце 2009.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 Деретић, Јован (1987). Кратка историја српске књижевности. Београд: БИГЗ. ISBN 86-13-00060-6. Посетено на 17 ноември 2018.
  5. ↑ 5,0 5,1 „Skender Kulenović biografija“. Sećanja.com. Посетено на 17 ноември 2018.
  6. ↑ Шкрго, Енес (14. фебруар 2021). „Шкрго: Браћа Куленовић“. Номад. Посетено на 2. јануар 2022.. Проверете ги датумските вредности во: |accessdate=, |date= (help)
  7. ↑ 7,0 7,1 „Скендер Куленовић“. poezijasustine.rs. Посетено на 1 февруари 2022.
  8. ↑ Црвенчанин 2012
  9. ↑ „Драган Колунџија добитник „Књижевног вијенца Козаре"“ (српски). Радио-телевизија Републике Српске. 2 септември 2011. Посетено на 3 септември 2011.. Проверете ги датумските вредности во: |accessdate=, |date= (help)
  10. ↑ 10,0 10,1 „СКЕНДЕР КУЛЕНОВИЋ“. sanu.ac.rs. Посетено на 1 февруари 2022.
  11. ↑ „Скендер Куленовић- писац и академик“. glassrpske.com. Посетено на 1 февруари 2022.

Литература

[уреди | уреди извор]
  • Црвенчанин, Вера (2012). Има тако људи. Београд: Свет књиге.

Надворешни врски

[уреди | уреди извор]