Боливиска војна за независност

Боливиска војна за независност
Дел од латиноамериканските војни за независност

Портрет на Сукре.
Датум 1809-1825
(16 години)
Место Горно Перу (денес Боливија)
Исход Победа на бунтовниците, независност на Боливија
Завојувани страни
Обединети Покраини на Рио де ла Плата
Републикети 		 Шпанија

Боливиската војна за независност е главниот воено-политички судир помеѓу населението на Боливија и монархистите на Шпанската Империја што резултурал со независност на државата од Империјата. Војната започнала во 1809 година со основањето на владини хунти во Сукре и Ла Пас, по Револуцијата во Чукисака и Ла Пас. Овие хунти набрзо по нивното основање биле поразени и градовите повторно потпаднале под шпанска управа. Мајската револуција од 1810 година донела победа за Буенос Аирес, и тогаш се основала хунта во денешниот главен град на Аргентина, тогашна Обединети Покраини на Рио де ла Плата. Буенос Аирес испратил три воени походи во Чаркас, предводени од Хуан Хосе Кастелји, Мануел Белграно и Хосе Рондо, но сепак на крај монархистите надвладеале. Набрзо овој конфликт се преобразил во герилска војна, војната на републикетите, со што се ослабнала можноста на монархистите да ги зацврстат своите позиции. Откако Симон Боливар и Антонио Хосе де Сукре ги победиле монархистите во северните предели на Јужна Америка, тие се преселиле кон централните делови на континентот. Сукре предводел кампања за ослободување на Чаркас (тогашно име на територијата). Во битките загинал Педро Антонио Олањета, последниот монархистички генерал. Така, на 6 август 1825 година Чаркас или Горно Перу ја прогласила својата независност под новото име - Боливија.

Колонијален период

[уреди | уреди извор]

Чаркас (современа Боливија) е исто така понекогаш именувана како Горно Перу.[1] Регионот потпаднал под шпанска власт за време на 16 век. Првично територијата била под директна контрола на Вицекралството Перу, но сепак набрзо се утврдило дека оваа територија била доста изолирана во однос на Лима и така Фелипе II ја одделил територијата и ја создал Кралската Аудиенција Чаркас, кое било автономно владино тело под надзор на вицекралот во Перу.[2] Управништвото на Чаркас било составено од гувернер и судии (ојдори, oidores) каде гувернерот ја имал функцијата на претседател на Аудиенцијата. Аудиенцијата имала авторитет да дава крајни одлуки во сличаеви кога нема вицекрал во Лима или кога вицекралот е отсутен.[3] Административен центар на Адиенцијата бил градот Сукре, а тогаш именуван како Чукисака. Чукисака бил административен и културен центар на Чаркас. Чаркас исто така бил дом на Архиепископот од Чаркас, а воедно во градот се основал и еден од најистакнатите универзитети во државата.[1] Ојдорите најчесто биле испраќани од Шпанија[4] и се сметале за висока класа во државата. Често имале игнорирачки став кон народот и нивните проблеми.[5] Како што шпанските населени места се проширувале кон југ, се зголемувала и јурисдикцијата на Чаркас, па така опфаќала територии на денешни цела Боливија, делови од Аргентина, Уругвај и Парагвај, па дури и делови од Перу. Во 1776 година, Аудиенцијата Чаркас била поставена под управа на вицекралот во Буенос Аирес, не под управа на вицекралот во Лима, поточно била дел од новосоздаденото Вицекралство Рио де ла Плата. Така трговијата од Чаркас се пренасочила кон Буенос Аирес наместо кон Лима.[2] Оваа административно-територијална промена била против волјата на Перу бидејќи првнествено тие сакале да го зачуваат Чаркас поради големото богатство во рудниците во Потоси. Последователно на тоа, Чаркас била причината во наредните декади за препирките помеѓу Лима и Буенос Аирес.[6] На 25 мај 1809 граѓаните на Сукре зеле учество во првиот бунт на населението, што е еден од првите акции во борбата за независност на Боливија.[2]

Карта на Кралската Аудиенција Чаркас, или Горно Перу.

Во 1784 година шпанските власти основале интендантски систем. Четири главни интендантски единици биле основани на тероријата на Боливија: Ла Пас, Кочабамба, Потоси и Чукисака. Овој систем им дал авторитет на неколку вешти образовани луѓе кои директно одговарале на кралот. Овој систем бил воведен за да се зголеми јавниот приход и да се спречат одредени проблеми кои настанале како последица на злоупотребата на моќта од претходниот систем.[3] Овој систем ја ограничил моќта на Аудиенцијата.[5]

Боливијците биле поделени на три главни групи: креолци (Criollos), местици (Mestizos) и староседелци (pueblos indígenas). Овие три групи на граѓани биле под авторитет на „полуостровците“ (Peninsulares), влијателни луѓе кои биле директно донесени од Шпанија за да ги водат значајните полтичко-верски позиции. Сите Боливијци биле под оваа елитна група. Креолците биле луѓе од чисто шпанско потекло кои се родиле во Јужна Америка и овие биле завидни на полуостровците и нивната моќ и тоа е една од причините за борбата за независниост. Под креолците биле местиците, луѓе со мешано потекло - шпанско и староседелско. Главната причина за мешањето на населението бил недостатокот на жени од чисто шпанско потекло.[6] На дното на овој социјален систем биле староседелците кои биле најбројни и кои воглавно зборуваат ајмарски или кечуански јазик. Често тие и не знаеле што се случува на политичката сцена во државата, но сепак кога се одвивале битките тие дале голема бројка на борци кои се бореле од двете страни. Намерата на староседелците била обнова на Империјата на Инките.[7]

Независноста од Шпанија не била нова идеја во умовите на луѓето од Чаркас. Овој концепт започнал да пушта корени многу претходно, но со воведувањето на новиот систем знајано повидливо било незадоволството. Луѓето од секоја класа биле незадоволни. Сите ги почувствувале ефектите на зголемени даноци и трговски ограничувања наметнати од Мадрид. Староседелските бунтови започнале во 1730 година во Кочабамба, а потоа следувале и други.[8] Иако повеќето од луѓето биле незадоволни, различните класи не ги усогласиле стремежите; староседелците сакале да ја обноват андската утопија,[9] а креолците едноставно сакале независност од Шпанија. Креолците биле големи расисти и поради тоа овие две групи никогаш не се обединиле во битката против Шпанија.[10]

Голем број револуционерни идеи биле распространети од Универзитетот во Чукисака.[5] Во раните 1780-ти различни студенти во универзитетот распорстранувале памфлети во Чаркас. Овие биле текстови против шпанската власт, а јавните личности дури биле нарекувани и како крадци.[11] Идеите за независност произлегле од Акинас, отец кој се занимавал и со политика.[12] Карактеристично за боливиското движење за независност е тоа што немало еден истакнат водич на народот. Во овој ран период на движењето се искатнале тројца поединци: Хаиме Зудањез, Мануел Зудањез и Бербардо Монтеагудо..[13]

Хунтите

[уреди | уреди извор]
Поштенска марка во чест на 100 години од борбата за независност.

За време на Полуостровската војна, кога Франција навлегла во Шпанија, Чаркас будно ги следел извештаите за настаните во Европа, кога на Пиринејскиот Полуостров практично настанала анархија. Чувството за неизвесност било зголемено со пристигнувањето на новостите за клучните настани: 17 март Аранхуески бунт и 6 мај 1808 абдикцијата на шпанскиот крал Фернандо VII во корист на Наполеон Бонапарт.[14] Во ова бунило се создале хунти и можности за надвалст во Америка од страна на членови на кралското шпански семејство, меѓу кои и сестрата на Фернандо VII - принцезата Карлота Хоакина.

На 11 ноември, претставникот на хунтата во Севиља, Хосе Мануел де Гојенече, пристигнал во Чукисака, со цел да обезбеди признавање на властите во Севиља од страна на Чаркас. Тој исто така донел со него и писмо од принцезата Карлота со кое се барало Чаркас да ја признае како нивна кралица во отсуство на нејзиниот брат. Интендантот Рамон Гарсија Леон де Писаро, поддржан од архиепископот од Чукисака Бенито Марија де Мохо и Франколи, сакал да ја признае власта во Севиља, но членовите на советот сметале дека е пребрза таа одлука. Одлуката на ојдорите да не признаваат никого како нивен властодржец надвладеала.[15] Оваа одлука била поддржана и од „радикалите“ или револуционерите бидејќи со тоа моќта се ставала во рацете на јужноамериканците.[16] Во текот на следните седмици Гарсија Леон и Мохо биле уште повеќе убедени дека признавањето на Карлота за кралица е најдобриот начин да се обедини империјата, но таа идеја не била популарна помеѓу народот во Аудиенцијата.[15] Така претседателот и архиепископот станале непопуларни во очите на ојдорите бидејќи, меѓу другото, архиепископот го информирал народот за секоја мала информација која пристигнувала од Шпанија, нешто што не им се допаднало на ојдорите. Аудиенцијата сметала дека со сокривањето на информациите нема да биде познат степенот на слабост на власта помеѓу народот. Во тоа време црквата во Чаркас се одделила од Аудиенцијата поради тие спорови.[17]

На 26 мај 1809 година ојдорите слушнале гласини дека Гарсија Леон де Писаро планирал да ги уапси сè со цел да ја признае власта на Карлота. Така, Аудиенцијата заклучила дека ситуацијата станала анархистичка и во Чаркас и на Полуостровот и дека време е Чаркас да ја преземе власта во своите раце. Аудиенцијата го отстранила Гарсија Леон де Писаро од позицијата и се сменила во хунта, која владеела во име на Фернандо VII, исто како што направиле градовите во Шпанија. Втора хунта била основана во Ла Пас на 16 јули од креолците кои ги презеле месните бараки и ги смениле и интендантот и бискупот во Ла Пас. Хунтата од Ла Пас ги прекинала врските со Шпанија и со властите во Буенос Аирес.[18][19] Хосе де ла Серна, шпанскиот вицекрал во Лима, испратил пет илјади војници предводени од Гојенече, кој станал претседател на Аудиенцијата во Куско. Бунтовниците биле поразени и водичите на движењето биле обесени или затворени. Бунтот бил спречен, но желбата за слободна не била изгасната. Откако Буенос Аирес успешно ја оформила Првата хунта во мај 1810 година, Чаркас потпаднал под контрола на Вицекралството Перу.

Полуостровците имале поделени мислења во однос на тоа кој вид на влада била најдобра и кои тврдења од Шпанија биле вистинските. Така, несвесно тие оставиле простор други луѓе да можат да се инфилтрираат и да размислуваат за иднината на Чаркас.[20] Креолците биле среќни поради раскинувањето на врските помеѓу претседателот и Аудиенцијата и сметале дека тоа е одлична можност за преземање на власта.[21] Овие креолци биле поделени на три групи: првата група креолци биле под влијание на полуостровците и не сакале ништо да променат; втората група креолци сакале независност на владата, а третата група сакале независност на владата и социјални реформи.[21]

„Републикети“

[уреди | уреди извор]

Од 1810 до 1824, идејата за независност на Чаркас била одржувана во живот од герилските банди кои се формирале во внатрешноста на Чаркас. Областите кои ги контролирале овие герилски групации биле нарекувани „републикети“ (republiquetas, „мали републики“). Републикетите се наоѓале во регионот на езерото Титикака, Мизке, Валјегранде, Ајопаја, околината на Сукре и во јужните предели во близина на Санта Крус де ла Сиера. Републикетите биле предводени од каудилјоси, чија моќ била заснована на нивната личност и способноста за воено ангажирање. Ова им овозможило да создаваат квазидржави кои привлекле различни следбеници од местиците или креолите. Овие „бели“ републикети често биле во меѓусебно сојузништво и често биле во сојузништво со староседелските заедници, иако не секогаш било можно да се чуваат староседелците лојални, бидејќи имале различни видувања за видот на независноста. Сепак, републикетите немале доволна организација и моќ да донесат независност на Чаркас. Наместо тоа, тие имале 15 години пат позиција со монархистите, кои и се бранеле од навлегувањето на Буенос Аирес во регионот.[22] Повеќето од овие квазидржави биле толку изолирани што не знаеле дека постојат и други.[23]

Портрет на Кастелји.

Додека републикетите делувале во Боливија, во Буенос Аирес радикалите ја прогласиле независноста на државата Обединети Покраини на Рио де ла Плата на 25 мај 1810 година. Бидејќи Чаркас бил дел од поранешното Вицекралство Рио де ла Плата, патриотите од Буенос Аирес сакале да го ослободат и Чаркас. Граѓаните на Чаркас ја изразиле нивната поддршка со кревање на револт против монархистите.[24] Во меѓувреме три армии биле испратени од Буенос Аирес во периодот од 1810 до 1817 година. Првата армија била предводена од Хуан Хосе Кастелји. По неговата победа, тој го заробил претседателот на Аудиенцијата, интендатот од Постоси, како и еден монархистички генерал.[25] Народот се бунел за овој чин бидејќи тие биле почитувани лица во заедницата иако не биле на нивата страна.[26] Кастелји не го послушал барањето на народот и ги погубил бидејќи не сакале да се потчинат на Аргентина, тогаш Обединетите Покраини.[25] Аргентинската војска грабела, убивала и ги злоупотребувала граѓаните во Потоси. По долгото изживување, тие кренале кон Чукисака.[26] Кастелју одел од град во град во Чаркас ослободувајќи ги од монархистичка власт, но воедно и ги уништувал градовите и ги злоупотребувал луѓето. И покрај сè ова што го правел, тој се обидел да ги ослободи староседелците и да им го подобри живото. Кога пристигнал до границата со Вицекралството Лима тој направил договор со Гојенече, но сепак тој не го почитувал истиот и продолжил со походот. Така, на 20 јуни 1811 година Гојенече го нападнал Кастелји и со тоа Кастелји побегнал во Аргентина и монархистите пак ја презеле власта во Чаркас.[27] По овој обид на Кастелју Аргентина испратила уште две армии, но без успех.[24]

Областите на Чаркас што останале под управа на монархистите избрале претставник во шпанскиот Кортес, Маријано Родригес Олмедо, кој бил на таа функција од 4 мај 1813 до 5 мај 1814. Тој е еден од потписниците на Парсискиот манифест со што се барало враќање на шпанскот устав од страна на Фернандо VII.[28]

Консолидација

[уреди | уреди извор]
Капитулацијата на Ајакучо. Последната битка на Шпанската Империја во Јужна Америка против своите поранешни колонии.
Актот на независноста на Боливија.
Боливија е една од ретките држави именувани по личност.

Во меѓувреме, Симон Боливар, кој е еден од најзначајните борци за независност на Јужна Америка,[29] и Хосе де Сан Мартин, се здружиле во ослободувањето на сите територии од шпанска власт. Сан Мартин, по потекло од Аргентина, одиграл значајна улого во ослободувањето на Чиле, а веднаш по независноста на Чиле кренал кон Перу. Сан Мартин сметал дека целосното елиминирање на шпанската власт од Латинска Америка може да се направи преку поразувањето на монархистите во Перу.[30] Во тој период Чаркас бил под управа на Вицекралството Лима и така со ослободувањето на Перу ќе се ослободи и Чаркас.[27] Исто така тој верувал дека додека Шпанија имала контрола врз морињата истата ќе има присуство и на континентот, па поради ова верување тој сознал флота заедно со лордот Кокрејн, кој им се придружил на чилеанските сили во 1819 година.[31]Силите на Сан Мартин ја презеле Лима во јули 1821 година и ја објавиле независноста на Перу.[32] Таму Сан Мартин се соочил со голем отпор на монархистите кои преостанале.[33] За тоа време, неговата армија почнала да се распаѓа, што од болести, што од дезертирања. Сан Мартин немал друга опција освен да го замоли Симон Боливар да им помогне.[31] Тие се сретнале за време на Гвајакилската средба но не се согласиле за формата на владата која требало да се основа по ослободувањето на државите[31] и така двајцата кренале по свој пат. Сан Мартин се вратил во Перу и дал отказ од позицијата Заштитник на Перу.[34] Од другата страна пак Боливар сметал дека била негова должноста да го ослободи континентот од шпанска власт, па така заминал за Лима. Штом стигнал во Лима на 1 септември 1823 година, тој презел контрола.[35]

Битката за независност добила нова димензија по 9 декември 1824 година, по битката на Ајакучо, кога комбинирана армија од 5700 војници од Гран Колумбија и Перу под команда на Антонио Хосе де Сукре ги победиле монархистите и нивната армија од 6500 луѓе под раководство на Хосе де ла Серна е Инохоса.[36]

Како и да е, монархистички армии сè уште постоеле и биле стационирани во Ел Калјао и во Чаркас (армијата на Олањета). Армијата во Ел Калјао била лесно поразена, но армијата на Олањета дала поголем отпор.[35] Се верува дека Олањата планирал да го предаде Чаркас на Бразил во 1824 година за да ја зачува земјата под шпанска контрола. Побарал од Бразил да испрати армија, но гувернерот на Бразил одбил да се меша.[37] И Боливар и Сан Мартин сакале да направат договор со Олањата бидејќи тој им помогнал за време на битката во Ајакучо. Сукре, најпознатиот генерал во редовите на армијата на Боливар, не му верувал на Олањата и започнал да го окупира Чаркас. Сукре се спремал да го убеди Олањата или преку сила или преки соработка. Боливар сметал дека на Олањата ќе му треба долго време да одлучи па се решил да отпатува за Чаркас. Сепак Олањата испланирал уште еден ненадеен напад. Во меѓувреме Сукре ги повикал мажите од Чаркас да му се придружат и така во јануари 1825 година голем број од војниците на Олањата му се придружиле на Сукре. На 9 март Сукре успеал да ги зароби сите монархистички генерали освен самиот Олањата. Олањата одбивал да се предаде. На 13 април дел од силите на Олањата се придружиле на Сукре. Многу наскоро Олањата бил смрттно ранет за време на последната битка на Шпанија во Јужна Америка. Чакрас кренал кон независноста, а Шпанската Империја во Чакрас ја одиграла последната битката во својата поранешна Јужна Америка.[38]

Сукре во Ла Пас изјавил дека градот е лулка на американската независност.[39] Како причина за таа изјава го наведува фактот дека во Ла Пас е направен првиот обид за независност на јужноамериканско тло, а децении подоцна место каде се поразени последните монархистички сили на континентот.[39] Тоа што преостанало од монархистичките сили се распаднало. На 25 април 1825 година Сукре влегол во Чукисака и бил пречекан од народот со радост.[40]

Во Чукисака (денес Сукре) на 10 јули Сукре свикал состанок за да се одреди иднината на државата Чаркас.[41] Постоеле три опции за кои комитетот расправал. Првата опција била дека Чаркас може да се соедини со Обедiнетите Покраини на Рио де ла Плата, втората е да се соедини со Перу и третата е да остане независна држава.[42] Боливар сакал Чаркас да се соедини со Перу,[41] но советот бил повеќе за независност на Чаркас. Тие не гласале за ова, но потпишале декларација за независност на 6 август 1825 година.[42] Чаркас или Горно Перу било преименувано во чест на Симон Боливар и државата би се нарекувала Боливија. Никој не се противел за преименувањето, но има теории за тоа зошто дошло до преименувањето. Некои историчари тврдат дека луѓето ја именувале државата во Боливија за да не се побуни Боливар против целосната независност на државата..[24] Боливијците сè уште го слават роденденот на Боливар како државен празник.[43] Боливар бил претседател на Боливија пет месеци.[42] Потоа го назначил Сукре за претседател на Боливија и заминал за север.[44]

Поврзано

[уреди | уреди извор]

Наводи

[уреди | уреди извор]
  1. ↑ 1,0 1,1 Arnade (1970), стр. 2
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 Gade (1970), стр. 46
  3. ↑ 3,0 3,1 Hudson & Hanratty (1989)
  4. ↑ Arnade (1970), стр. 8
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 Arnade (1970), стр. 5
  6. ↑ 6,0 6,1 Gascoigne (2013)
  7. ↑ Arnade (1970), стр. 51
  8. ↑ Morales (2010), стр. 36
  9. ↑ McFarlane (1995), стр. 321
  10. ↑ Morales (2010), стр. 37
  11. ↑ Arnade (1970), стр. 6
  12. ↑ Arnade (1970), стр. 7
  13. ↑ Arnade (1970), стр. 22
  14. ↑ Arnade (1970), стр. 9
  15. ↑ 15,0 15,1 Arnade (1970), стр. 16–24
  16. ↑ Arnade (1970), стр. 14–15
  17. ↑ Arnade (1970), стр. 12
  18. ↑ Lynch (1986), стр. 50–52
  19. ↑ Rodríguez O. (1998), стр. 65–66
  20. ↑ Lofstrom (1972), стр. 4
  21. ↑ 21,0 21,1 Lofstrom (1972), стр. 5
  22. ↑ Lynch (1992), стр. 44–51
  23. ↑ North American Review (1830), стр. 27
  24. ↑ 24,0 24,1 24,2 Morales (2010), стр. 44
  25. ↑ 25,0 25,1 Arnade (1970), стр. 59
  26. ↑ 26,0 26,1 Arnade (1970), стр. 60
  27. ↑ 27,0 27,1 Arnade (1970), стр. 66
  28. ↑ Rieu-Millan (1990), стр. 44
  29. ↑ Briggs (2010), стр. 338
  30. ↑ Masur (1969), стр. 333
  31. ↑ 31,0 31,1 31,2 Masur (1969), стр. 337
  32. ↑ Dupuy (1993), "Aftermath of Independence 1825–1850"
  33. ↑ Masur (1969), стр. 336
  34. ↑ Masur (1969), стр. 341
  35. ↑ 35,0 35,1 Masur (1969), стр. 383
  36. ↑ Klein (1992), стр. 98–100
  37. ↑ Seckinger (1974), стр. 20
  38. ↑ Masur (1969), стр. 384
  39. ↑ 39,0 39,1 Masur (1969), стр. 386
  40. ↑ Lofstrom (1972), стр. 1
  41. ↑ 41,0 41,1 Morales (2010), стр. 48
  42. ↑ 42,0 42,1 42,2 Morales (2010), стр. 50
  43. ↑ Earle (2002), стр. 779
  44. ↑ Morales (2010), стр. 51

Литература

[уреди | уреди извор]
  • Arnade, Charles W. (1970) [1957]. The Emergence of the Republic of Bolivia. New York: Russell and Russell.
  • Briggs, Ronald (2010). „A Napoleonic Bolívar: historical analogy, desengano, and the Spanish/Creole consciousness“. Journal of Spanish Cultural Studies. 11 (3/4): 337–352. doi:10.1080/14636204.2010.538251.
  • Dupuy, Richard Ernest, уред. (1993). „Latin America 1800–1850“. The Harper Encyclopedia of Military History (4. изд.). HarperCollins. ISBN 9780062700568.
  • Earle, Rebecca (2002). „'Padres de la Patria' and the ancestral past: commemorations of independence in nineteenth-century Spanish America“. Journal of Latin American Studies. 34 (4): 775–805. doi:10.1017/S0022216X02006557. JSTOR 3875723.
  • Gade, Daniel W. (1970). „Spatial displacement of Latin American seats of government: from Sucre to La Paz as the national capital of Bolivia“. Revista Geográfica. 73: 43–57. JSTOR 40992086.
  • Gascoigne, Bamber (2013). „History of Latin America“. History World.
  • Helguera, J. Leon (1989). „[Review of] La presidencia de Sucre en Bolivia“. Hispanic American Historical Review. 69 (2): 357–358. doi:10.2307/2515857.
  • Hudson, Rex A.; Hanratty, Dennis M. (1989). „State, church, and society“. Bolivia: a Country Study. Library of Congress.
  • Klein, Herbert S. (1992). Bolivia: The Evolution of a Multi-Ethnic Society (2. изд.). Oxford: Oxford University Press. ISBN 0-19-505735-X.
  • Lofstrom, William Lee (1972). The promise and problem of reform: attempted social and economical change in the first years of Bolivian independence (Ph.D. thesis). Cornell University.
  • Lynch, John (1986). The Spanish American Revolutions, 1808–1826 (2. изд.). New York: W. W. Norton & Co. ISBN 0-393-95537-0.
  • Lynch, John (1992). Caudillos in Spanish America, 1800–1850. Oxford: Clarendon Press. ISBN 0-19-821135-X.
  • Masur, Gerhard (1969). Simon Bolivar: Bolivia. Albuquerque, NM: University of New Mexico Press.
  • McFarlane, Anthony (1995). „Rebellions in Late Colonial Spanish America: a comparative perspective“. Bulletin of Latin American Research. 14 (3): 313–338. doi:10.1016/0261-3050(94)00041-e. JSTOR 3512651.
  • Morales, Walraud Q. (2010). A Brief History of Bolivia (second. изд.). Lexington Associates. ISBN 9780816078776.
  • North American Review (1830). „Reviewed Works: Observaciones sobre las Reformas Políticas de Colombia by J. M. Salazar; Ensayo sobre la Conducta del General Bolivar; Proyecto de Constitucion para la República de Bolivia y Discurso del Libertador; Ojeada al Proyecto de Constitucion que el Libertador ha presentado á la República Bolivar by Antonio Leocadio Guzman; Exposicion de los Sentimientos de los Funcionarios Públicos, asi Nacionales como Departamentales y Municipales, y demas Habitantes de la Ciudad de Bogotá, hecha para ser presentada al Libertador Presidente de la República“. The North American Review. 30 (66): 26–61. JSTOR 25102817.
  • Rieu-Millan, Marie Laure (1990). Los diputados americanos en las Cortes de Cádiz: Igualdad o independencia. Madrid: Consejo Superior de Investigaciones Científicas. ISBN 978-84-00-07091-5.
  • Rodríguez O., Jaime E. (1998). The Independence of Spanish America. Cambridge University Press. ISBN 0-521-62673-0.
  • Seckinger, Ron L. (1974). „The Chiquitos Affair: an aborted crisis in Brazilian–Bolivian relations“. Luso-Brazilian Review. 11 (1): 19–40. JSTOR 3339329.

Надворешни врски

[уреди | уреди извор]