Валутен своп (англиски: currency swap) претставува договор меѓу две страни за размена на паричните приливи, изразени во две валути. Притоа, размената на паричните приливи се изведува преку финансиски посредник, а оваа улога вообичаено им припаѓа на големите меѓународни банки.
Валутниот своп е деривативен финансиски инструмент со кој денес се добива една валута во замена за друга, а во некое одредено време во иднина се врши обратна трансакција и се враќа оној износ на девизи којшто бил добиен на почетокот. Најчесто се користи кога едната страна во трансакцијата има недостиг од една валута, а има вишок од некоја друга.[1] Потребно е да се прави разлика меѓу валутниот своп и ликвидносните свопови на централните банки. Инаку, најголем дел од трансакциите отпаѓа на банките и другите финансиски институции, но валутните свопови ги употребуваат и големите мултинационални компании. Валутните свопови претставуваат најтргуван инструмент на глобалниот девизен пазар, со учество од 45% во вкупниот промет. Основна предност на валутните свопови е тоа што не се стандардизирани, така што можат да се приспособат на посебните потреби на поединечните клиенти на банките. Оттука, валутниот своп се наметнал како примамлив инструмент за заштита од девизниот ризик.[2]
Валутните свопови биле за првпат измислени во 1970-тите во Велика Британија, со цел да ги надминат валутните контроли. Во тоа време, британските претпријатија требале да плаќаат премии за да позајмуваат средства во американски долари. За да се избегне ова, биле воспоставени повратни спогодби со американските компании кои сакале да позајмуваат во фунти.[3] Оттогаш, ваквите ограничувања станале реткост, но заштедите од заемите преку повратни трансакции сè уште се изводливи поради компаративна предност.
Своповите со меѓувалутна каматна стапка биле воведени од страна на Светската банка во 1981 година за да може да се обезбедат швајцарски франци и германски марки по пат на размена на готовински текови со ИБМ. Оваа зделка била со посредство на Саломон брадерс (Salomon Brothers) со номинален износ од 210 милиони долари и рок на доставување од повеќе од 10 години.[4]
За време на финансиската криза од 2008 година, трансакциите со валутни свопови биле применувани од страна на Федералните резерви на САД за воведување на ликвидносни свопови. Со нив, Федералните резерви на САД и централната банка на некоја развиена економија се спогодуваат да разменат домашни валути по тековниот девизен курс на најразвиените пазари и се спогодуваат за повратната трансакција по истиот девизен курс на некој датум во иднина. Целта на ликвидносните свопови во овој случај била да се обезбеди ликвидност на американскиот долар на прекуокеанските пезари.[5] Иако, според својата структура, валутните и ликвидносните свопови се идентични, валутните свопови се комерцијални трансакции водени од стекнувањето со компаративна предност, додека ликвидносните свопови на Федералните резерви на САД се итни доларски заеми за прекуокеанските пазари и сè уште е непознато дали со нив ќе се стекнат некои користи за американскиот долар на долг рок.[6]
Кина има склучено договори за повеќегодишни валутни свопови изразени во женминби со Аргентина, Белорусија, Индонезија, Исланд, Јужна Кореја, Малезија, Узбекистан и Хонгконг, коишто имаат слични функции како и ликвидносните свопови.[7] [8] [9]
Валутните свопови имаат две основни цели:[10]
Валутните свопи може да се јават во различни форми, во зависност од целта што сакаат да ја остварат учесниците во трансакцијата. Така, вообичаено, валутниот своп се јавува како комбинација на трансакција со сегашна и трансакција со идна испорака, при што со втората трансакција се поништува првата. На пример, своп-договорот може да вклучи продажба на девизи по тековниот курс, со истовремено склучување купување девизи по курсот за идна испорака. Овој вид е познат како девизен своп (FX swap) и претставува најчеста форма на валутни свопови. Така, во април 2010 година, просечната дневна трговија со девизните свопови изнесувала 1 765 милијарди долари.[11]
Да претпоставиме дека еден извозник остварил девизен прилив од 300 000 долари, при што во моментов тој нема потреба од девизите, меѓутоа знае дека тие ќе му бидат потребни по 90 дена за набавка на материјали од странство. Во тој случај, извозникот би можел денес да ги продаде девизите по тековниот курс, а по 90 дена, пак да купи долари по тогашниот девизен курс. Се разбира, ако постапи вака, претпријатието се изложува на валутниот ризик, бидејќи по 90 дена вредноста на доларот може да се зголеми, така што тоа ќе треба да ги купи девизите по повисок курс. Затоа, претпријатието може да склучи своп-договор со некоја банка каде што денес ќе ги продаде доларите по тековниот девизен курс и истовремено ќе ги купи доларите по курсот за идна испорака, со рок од 90 дена. Како што може да се забележи, оваа форма на валутен своп е многу слична со договорите за повторен откуп (репо-трансакциите).[12]
Своп-договорот може да се јави и како размена на основниот долг и каматата, изразени во две валути. Всушност, овде станува збор за комбинација на една трансакција со сегашна испорака со неколку периодични трансакции со идна испорака, при што цело време се употребува почетниот девизен курс. Со овој своп се врши претворање на долгот од една во друга валута и него го користат претпријатија што имаат долгови во една валута, а остваруваат парични приливи во друга валута. Исто така, како мотив за примена на овој вид своп-трансакции се јавуваат компаративните предности на претпријатијата при задолжувањето на различни пазари. Овој вид е познат како валутен своп (currency swap) и претставува помалку тргувана форма на валутни свопови. Така, во април 2010 година, просечната дневна трговија со валутните свопови изнесувала 43 милијарди долари, што е незначително во споредба со девинзите свопови.[13]
Да претпоставиме дека едно американско претпријатие има потреба од 20 милиони евра, со цел да изгради фабрика во Холандија. Во исто време, некое германско претпријатие планира да изгради фабрика во САД, за чие финансирање му се потребни 28 милиони долари. Очигледно, за да ги обезбедат еврата и доларите потребни за остварување на инвестициите, двете претпријатија би требало да се задолжат во странска валута. Меѓутоа, може да се случи овие претпријатија да не се толку познати кај странските инвеститори, така што задолжувањето во странство би било можно само со повисоки каматни стапки во споредба со задолжувањето на домашниот пазар. Затоа, двете претпријатија можат да се задолжат на домашниот пазар и со посредство на некоја банка да склучат своп-договор за размена на основниот долг и каматните плаќања во текот на определен временски период (на пример, пет години). Според тоа, американското претпријатие ќе издаде петгодишни обврзници во вредност од 28 милиони долари, со каматна стапка од 8%, додека германското претпријатие ќе земе кредит во износ од 20 милиони евра, со каматна стапка од 6% и со рок на отплата од пет години. Притоа, на почетокот се врши размена на основниот долг во однос којшто приближно одговара на девизниот курс што важи во моментот на склучувањето на своп-договорот. Така, двете претпријатија ќе извршат размена на долг од 20 милиони евра за долг од 28 милиони долари, што е приближно еднакво на тековниот курс на еврото во однос на доларот, којшто изнесува 1,3987 долари за едно евро. Тоа значи дека на почетокот на своп-трансакцијата, американското претпријатие ќе прими 20 милиони евра од германското претпријатие, коешто во замена ќе добие 28 милиони долари. На тој начин, иако секое претпријатие се задолжило на домашниот пазар, со помош на своп-договорот, успеало да го претвори заемот во странска валута. Понатаму, за време на траењето на договорот, секое претпријатие му ја плаќа каматата на спротивниот учесник во трансакцијата, т.е. американското претпријатие плаќа 6% камата на износот од 20 милиони евра, а германското претпријатие плаќа 8% камата, пресметана на 28 милиони долари. Најпосле, на крајот од своп-трансакцијата, повторно се врши размена на основниот долг, врз основа на почетниот девизен курс. Со други зборови, американското претпријатие му плаќа 20 милиони евра на германското претпријатие, кое нему му префрла 28 милиони долари.[14]